۞ امام علی (ع) می فرماید:
پنج شنبه, ۱ آذر , ۱۴۰۳
بسم الله الرحمن الرحیم
معرفی مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی دار الهدی
حضرت امام خمینی (ره):
اگر تهذیب در کار نباشد، علم توحید هم به درد نمیخورد.
«اَلْعِلْمُ هُوَ الْحِجابُ الاَکْبَرْ»هرچه انباشته تر بشود علم، حتی توحید که بالاترین علم است، انباشته بشود در مغز انسان و قلب انسان، انسان را اگر مُهذَّب نباشد، از خدای تبارک و تعالی دورتر می‌کند. باید کوشش بشود در این حوزه‌های علمیه ـ چه حال و چه بعدها کوشش بشود ـ که اینها را مهذَّب کنند. در کنار علم فقه و فلسفه و امثال اینها، حوزه‌های اخلاقی، حوزه‌های تهذیب باشد، و حوزه‌های سلوک الی اللّه تعالی.
امام خمینی قدس سره در جمع مدرسان و طلاب حوزۀ علمیه قم،۲۷/۰۹/۱۳۵۹تهران، جماران
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله):
…تربيت دوم، تربيت اخلاقى است كه:« بُعِثْتُ لاُتَمِّمَ مَكَارِمَ اللاَخْلاقِ »[ مجمع البيان، ج ۱۰، ص ۵۰۰]؛ مكرمت هاى اخلاقى، فضيلتهاى اخلاقى را در ميان مردم كامل كند. اخلاق آن هواى لطيفى است كه در جامعه ى بشرى اگر وجود داشت، انسانها مى توانند با تنفس او زندگى سالمى داشته باشند. اخلاق كه نبود، بى اخلاقى وقتى حاكم شد، حرصها، هواى نفسها، جهالتها، دنياطلبى ها، بغض هاى شخصى،حسادتها، بخلها، سوءظن به يكديگر وارد شد- وقتى اين رذائل اخلاقى به ميان آمد- زندگى سخت خواهد شد؛ فضا تنگ خواهد شد؛ قدرت تنفس سالم از انسان گرفته خواهد شد. لذا در قرآن كريم در چند جا- « يُزَكّيهِم وَيُعَلِّمُهُمُ الكِتابَ وَالحِكمَةَ »- تزكيه كه همان رشد اخلاقى دادن است، جلوتر از تعليم آمده است. …
[ بيانات / سال ۱۳۸۸ / (۲۹/ ۰۴/ ۱۳۸۸) بيانات در سالروز عيد سعيد مبعث].
مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی
اهتمام علمی و عملی به اخلاق و تربیت معنوی، همواره از رسالت‌ها و وظایف خطیر حوزه‌های علمیه شیعی بوده و در برنامه‌های آن،جایگاه والایی داشته است؛ چرا که توصیه قرآن کریم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و در پی آن، سفارش عالمان ربانی، اهتمام به تزکیه در کنار تعلیم و حتی مقدم بر تعلیم است:
و یزکیهم و یعلّمهم الکتاب و الحکمه (بقره: ۱۶۴ و جمعه: ۲)
تأسی به شیوه آن سلف صالح و پیروی از سیره آن معلمان وارسته و مربیان متخلق، ما را به اخلاق و تربیت و نیز پاسداری از ذخایر بی‌بدیل معارف اخلاقی اسلام دعوت می‌کند تا در کنار پرورش طلاب متخلق و آشنا به مبانی و معارف تربیتی و اخلاقی اسلام، به نیازهای جامعه اسلامی در این عرصه نیز پاسخ دهیم و زمینه گسترش و بسط معارف ناب اخلاقی و تربیتی اسلام را فراهم آوریم.
تشنگی اقشار گوناگون جامعه به ویژه جوانان از یک سو و کینه‌توزی دشمنان اسلام و تهاجم فرهنگی آنان در راستای معنویت زدایی و ارائه بدل‌های دروغین و مکتب‌های خطرناک و عرفان‌های کاذب از سوی دیگر، وظیفه را سنگین‌تر می‌کند.
در این میان، فعالیت‌های انجام گرفته توسط متولی اصلی امور دینی و فرهنگی کشور یعنی حوزه‌های علمیه – علی رغم گستردگی و امتیازات خاص خود- متأسفانه در حدّ حجم تهاجمات و عملکردهای دشمنان نبوده است؛ از جمله، خلأ مرکز و مجموعه‌ای که در کنار سایر علوم حوزوی همچون فقه و اصول، تفسیر، کلام، فلسفه و… به صورت تخصصی و متقن به مسائل اخلاق علمی و عملی بپردازد، برای بسیاری از دلسوزان حوزوی، رنج‌آور بود.
در این راستا و بر پایه ضرورت‌های گفته شده،زمینه تأسیس نخستین مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی در حوزه علمیه توسط بنیاد هاد فراهم شد .
با توجه به بی‌سابقه بودن این کار در این سطح (سطح۳ حوزه)، تشکیل چنین مرکزی و تدوین چارچوب‌ها، نظام آموزشی و تعیین سرفصل،وقت و نیروی بسیاری می‌طلبید.
اما اهمیت کار و همت و اشتیاق افراد متصدی این امر، زمان و سختی‌ها را درنوردید و در زمانی نسبتاً کوتاه و با تحقیق و مطالعه گسترده، چارچوب و برنامه‌های علمی و اجرایی این حرکت مبارک و بزرگ تدوین شد.
سرفصل‌های پیشنهادی این رشته تخصصی در جلسات متعدد و در حضور صاحب‌نظران، به بحث گذاشته شد و پس از انجام اصلاحیه‌های مورد نظر، به تصویب شورای مراکز تخصصی حوزه علمیه قم رسید.
********************************
آشنانمودن طلاب با اندیشه‌های بنیادین و معارف اخلاقی و تربیتی اسلام؛
تعلیم و تربیت طلاب مستعد برای تعلیم و تدریس و تبلیغ و تحقیق در علوم دینی، به ویژه معارف اخلاقی و تربیتی اسلام.
اهداف سازمانی
تربیت طلاب نخبه برای ورود به تحصیلات عالی و مدارج برتر در دانش اخلاقی و تربیت اسلامی؛
توان افزایی اخلاقی و تربیتی طلاب با تکیه بر توصیه‌های اخلاقی و تربیتی اهل بیت علیهم السلام؛
بِه‌گزینی طلاب به منظور فعالیت در زمینه آموزش و تربیت اخلاقی و تربیتی با عنایت به نیازهای موجود جامعه؛
زمینه‌سازی برای تحقق اهداف برنامه مصوب شورای عالی حوزه؛
فراهم کردن زمینه و شرایط برای تزکیه و تهذیب طلاب مستعد.
*********************
ب.وظایف مرکز تخصصی اخلاق
برگزاری دوره آموزشی تخصصی اخلاق در حد سطوح تعریف شده؛
همکاری با واحدهای وابسته به بنیاد در امر برگزاری نشست‌ها و سخنرانی‌های علمی در حوزه اخلاق؛
اجرای برنامه‌های فرهنگی و تربیتی جهت تقویت ابعاد عملیِ اخلاقِ طلاب مرکز؛
هدایت و راهبری طلاب جهت انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی یا تبلیغی و ترویجی در زمینه اخلاق اسلامی
***********************
ج. سیاست‌های آموزشی
اهتمام به متناسب کردن تربیت و آموزش، با نیازهای اخلاقی و تربیتی؛
اهتمام به روش‌های اخلاقی مکتب اهل بیت علیهم السلام و تأکید بر سیره علمای ربّانی حوزه علمیه؛
توجه به تنوع در انواع روش‌های تعلیم و تربیت در فرایند آموزش و پرورش (کوتاه مدت، بلندمدت، تک درس و…)؛
اهتمام به بهره‌گیری از شیوه‌های نوین در فرایند آموزش و تربیت طلاب.
**********************
د. فرایند گزینش
شرایط عمومی
حداقل، اتمام سطح ۲ حوزه (پایه نهم)؛
موفقیت در آزمون ورودی و مصاحبه علمی؛
تعهد به رعایت مقررات انضباطی و آموزشی و اتمام دوره آموزشی؛
احراز صلاحیت اخلاقی(برخوردار از صلاحیت‌های اجتماعی، اخلاقی و اعتقادی)؛
تأیید دو نفر از اساتید معتبر (سطوح عالی حوزه)؛
فقدان منع قانونی برای تحصیل.
حداکثر سن ۳۴ سال
اولویت‌های پذیرشی
حافظان قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه؛
استعدادهای درخشان حوزوی؛
دارندگان رتبه‌های علمی برتر؛
دارندگان سوابق پژوهی؛ از جمله کتاب، مقاله، پایان نامه.
مراحل گزینش
گزینش داوطلبان حائز شرایط فوق، طی دو مرحله ذیل تکمیل می شود :
۱.آزمون کتبی، از دروس تخصصی و عمومی حوزوی (شامل فقه،اصول،کلام،اخلاق،تفسیر) به علاوه آزمون هوش؛
۲.مصاحبه علمی و احراز اخلاقی و روان شناختی در زمینه صفات غیرمحسوس؛
۳.تحقیق و بررسی از محل تحصیل و زندگی، دوستان، خانواده و…
استعلام عمومی؛
فرآیند گزینش و اعمال شرایط ویژه اعلام شده؛
توجه کامل به سوابق آموزشی، اجتماعی و اخلاقی از طریق، خانواده، اساتید، دوستان و… .
********************
ه. توضیح سرفصل‌ها سطح ۳
در دوره تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی، ۳۰ واحد دروس عمومی و ۴۹ واحد دروس تخصصی و ۴ واحد پایان‌نامه در نظر گرفته شده است. عناوین دروس تخصصی عبارتند از:
فقه الحدیث
روان‌شناسی عمومی
جامعه شناسی
قواعد تفسیر
آشنایی با عرفان اسلامی
تعلیم و تربیت اسلامی
فلسفه اخلاق
متون تخصصی اخلاق
اخلاق در قرآن
اخلاق در حدیث
اخلاق در سیره عملی معصومان
اخلاق کاربردی ۱
اخلاق کاربردی۲ (اخلاق نقد و پژوهش)
بررسی تطبیقی مکاتب اخلاقی
پیرا اخلاق
مبانی و قواعد اخلاقی در اسلام (برگرفته از قرآن و حدیث)
روش‌های تربیت اخلاقی در اسلام (برگرفته از قرآن و حدیث)
انسان‌شناسی در قرآن
روان‌شناسی اخلاقی
روان‌شناسی تربیتی
اصول مشاوره و راهنمایی
فقه الاخلاق
کارورزی پژوهش
علم النفس
روش تدریس
زبان عربی معاصر۱و۲
عرفان عملی
مبانی اعتقادی اخلاق
اخلاق در نهج البلاغه
تاریخ علم اخلاق
روش تحقیق
آشنایی با نسخ خطی اخلاقی
نجوم
کارگاه عرفان های نو ظهور
آیین نگارش و نویسندگی
پایان‌نامه
*************************
اینک به توضیح مختصر برخی از محورهای درسی این دوره تخصصی می‌پردازیم:
۱.عقاید
هر حرکت و سلوک هدفمند، نیازمند مبانی اعتقادی محکم درباره راه و مقصد است. سلوک دینی و معنوی نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ برای مثال، اگر از نقش مهم توسل به ساحت مقدس اهل بیت : سخن به میان می‌آید، لازمه توسل صحیح و مؤثر، شناختی صحیح و عمیق از مقام رفیع اهل بیت : در عالم خلقت است.
به همین دلیل مباحث اعتقادی – هر چند در میان دروس عمومی- مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر آن، دروسی نیز برای تحکیم مبانی فکری دانش پژوهان در نظر گرفته شده است؛ از جمله: مبانی اعتقادی اخلاق ( ۲ واحد)، آشنایی با عرفان اسلامی (۲ واحد).
۲. قرآن و اهل بیت :
هیچ حرکت اخلاقی و معنوی، بدون توجه و تمسک به دو یادگار بی بدیل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله (یعنی دو ثقل شریف قرآن و اهل بیت۸نتیجه بخش نخواهد بود؛ لذا اگر قرار است مباحث اخلاقی و تربیتی دینی به طور تخصصی مورد کنکاش قرار گیرد، گام به گام باید با نور این دو مصباح الهی حرکت کرد. به این منظور، واحدهای متعددی برای ارتباط بیشتر دانش پژوهان با قرآن و اهل بیت علیهم السلام در نظر گرفته شده است که از آن جمله‌اند:
اخلاق در حدیث (۴ واحد)، انسان شناسی در قرآن (۲ واحد)، قواعد تفسیر قرآن (۲ واحد)، مبانی و قواعد تربیت اخلاق در اسلام (برگرفته از قرآن و احادیث، ۲ واحد).
اخلاق در سیره معصومان : (۲ واحد)، فقه الحدیث (۲ واحد)، فقه الاخلاق (۲ واحد) .
۳. پیرا اخلاق (طب و اخلاق)
اصلاح نفس و تعادل روحی، با اصلاح جسم و تعادل جسمی ارتباطی تنگاتنگ دارد. سیره عالمان اخلاقی پیشین بر این بوده است که به جنبه‌های جسمی و روانی متربیان خود نیز بی توجه نباشند. آنان سلوک حقیقی و کامل را بدون توجه صحیح به طب و حکمت اسلامی تعریف نمی‌کردند.
مهم‌تر از آن، مبانی معرفتی صحیح و عمیقی است که از طریق طب و حکمت، درباره انسان و نفس انسانی به دست می‌آید. مراتب ابتدایی و در عین حال، مهمی از معرفت نفس – مانند شناخت ارواح و قوای انسان و دردها و درمان‌های آن –به طور کامل در حکمت اسلامی موجود است.
متأسفانه این مسائل کمتر مورد توجه اخلاق پژوهان و اخلاق نویسان معاصر بوده است؛ در حالی که بزرگان اخلاق و معنا، بر این باور بوده‌اند که با سلامتی جسم و تعادل مزاج، راه تهذیب نفس، بسی آسان‌تر و نزدیک‌تر خواهد بود.
به این منظور دروس طب و اخلاق (۲ واحد) و علم النفس (۲ واحد) در نظر گرفته شده‌اند.
۴. مکاتب و نحله های اخلاقی غیر اسلامی و غیر دینی
بنا بر آنچه در دروس رشته تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی در نظر گرفته شده است، اخلاق پژوه علاوه بر آشنایی با منابع اصلی اخلاق پژوهی و متون کهن و مرجع اخلاق اسلامی، باید از آموزه‌های اخلاقی سایر ادیان الهی و حتی مکاتب غیر دینی نیز آگاهی داشته باشد. به این منظور، دروس بررسی تطبیقی مکاتب اخلاقی (۲ واحد) و تاریخ علم اخلاق (۲ واحد) در نظر گرفته شده است.
۵. پژوهش‌های جدید
به یقین، پژوهش‌های‌غربی انجام گرفته در حوزه اخلاق و انسان، نه کاملاً صحیح است و نه کاملاً مورد تأیید؛ در عین حال نمی‌توان یکباره چشم از همه آن‌ها فرو بست و به آن‌ها بی توجه بود؛ به دو دلیل:
نخست آنکه برخی پژوهش‌های علمی در حوزه روان آدمی (نه در جنبه ملکوتی روح انسان)؛ به عقیده و مرام خاصی وابسته نیست و مشترک بین اصل وجود آدمی است؛ لذا تحقیقات انجام یافته درباره روان انسان هر چند بدون نگاه دینی باشد، خالی از فایده نیست. البته به یقین، بدون نگاه دینی صحیح، این پژوهش‌ها در بسیاری موارد ناقص و حتی خطا خواهد بود که تشخیص سره از ناسره آن، بر عهده متخصصان دین است.
دوم آنکه حتی بر فرض اینکه پژوهش‌های روان‌شناسانه غربی، فاقد هر مطلب مفید و صحیحی باشد، باز هم به عنوان یک ایده و نظام علمی در مقابل اسلام، باید مورد توجه قرار گیرد. یک اخلاق پژوه اسلامی و حوزوی نمی‌تواند بدون توجه به جریان‌های مقابل و معارض و بدون توانایی پاسخ گویی به آن‌ها در ایفای مسئولیت خود، موفق باشد.
به این منظور دروس زیر برای اخلاق پژوهان در نظر گرفته شده است؛
روان شناسی عمومی (۲ واحد)، روان شناسی تربیتی (۲ واحد)، روان شناسی اخلاق (۲ واحد)، فلسفه اخلاق (۲ واحد).
۶. دروس کاربردی
یکی از آفات محیط‌های علمی، غوطه‌ورشدن در علم و عدم توجه به کار بردن آن، و عملیاتی کردن آن است. اخلاق پژوهی نیز از این آفت به دور نیست و ممکن است غوطه‌ور شدن در بعد علمی آن، اخلاق پژوه را از موضوع اصلی این علم که «انسان» است، غافل کند. در مرکز تخصصی اخلاق برای اجتناب از چنین آفتی، راهکارهایی تعبیه شده است که یکی از آن راه‌کارها ارائه دروسی است که جنبه کاربردی آن کاملاً مشهود و آشکار است از جمله:
اخلاق کاربردی ۱ و ۲(۴ واحد)، اصول مشاوره و راهنمایی (۲ واحد)، و متون تخصصی اخلاقی (۴ واحد).
امتیاز مهم:
همان گونه که ملاحظه می‌کنید در تدوین عناوین آموزشی این دوره، سرفصل‌های متعدد و جامعی در نظر گرفته شده است. هر یک از این عناوین، ممکن است در مجامع علمی دیگر – به صورت مختصر یا مفصّل – ارائه و تعلیم شود؛ ولی امتیاز بزرگ این دوره آموزشی گردآوری این عناوین و چینش حساب شده‌ای است که پس از طی دوره، حرکت علمی و عملی را در اخلاق‌پژوه نتیجه می‌دهد و از این جهت، بدیع و بی‌سابقه است.
تمامی حقوق این سایت برای بنیاد علمی فرهنگی هاد محفوظ است.
