بسم الله الرحمن الرحیم

معرفی مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی اصفهان

امام خمینی قدس سره:

«اگر تهذیب در کار نباشد، علم توحید هم به درد نمی خورد.  «العلم هو الحجاب الأکبر»[۱]

مقام معظم رهبری  مدظله العالی  :

مسئله دیگر در نظام رفتارى و اخلاقى حوزه ها، فیض بردن از معنویات است، تهذیب است؛ این خیلی مهم است. جوانِ امروزِ حوزه بیش از گذشته به مسئله تهذیب نیازمند است. كسانی كه رشته هاى رفتارشناسی عمومى را مطالعه می کنند و كار می کنند، این را تأیید می کنند. امروز در همه دنیا این جور است كه وضع نظام مادى و فشار مادى و مادیت، جوان ها را بی حوصله می کند؛ جوان ها را افسرده می کند. در یك چنین وضعى، دستگیرِ جوان ها، توجه به معنویت و اخلاق است. علت اینكه مى بینید عرفان های كاذب رشد پیدا می کند و یك عده اى طرفشان می روند، همین است؛ نیاز هست جوان ما در حوزه ی علمیه – جوان طلبه؛ چه دختر، چه پسر – نیازمند تهذیب است.

ما قله هاى تهذیب داریم. در همین قم، مرحوم حاج میرزا جواد آقاى ملكی تبریزی، مرحوم علامه طباطبایی، مرحوم آقاى بهجت، مرحوم آقاى بهاءالدینى – رضوان اللَّه تعالی علیهم – قله هاى تهذیب در حوزه بودند. رفتار این ها، شناخت زندگى این ها، حرف های این ها، خودش یكی از شفابخش ترین چیزهایی است كه می تواند انسان را آرام كند؛ به انسان آرامش بدهد، روشنایی بدهد، دل ها را نورانی كند. در نجف بزرگانی بودند؛ سلسله شاگردان مرحوم آخوند ملاحسینقلی تا مرحوم آقاى قاضی و دیگران و دیگران؛ این ها برجستگانند.[۲]

مقدمه

از آن روز که حسد، نخستین گناه بنی آدم را رقم زد و زمین به خون هابیل آغشته شد تا امروز که تاریکی گناه، سراسر زمین را آلوده کرده است هیچ معجونی مانند معجون اخلاق و معرفت، راه گشا و منجی انسان ها نبوده و نخواهد بود.

در این زمانه که ابرهای تیره برخاسته از بی اخلاقی ها و گناهان، چهره آفتاب امامت را پوشانده و زمین و اهلش را در ظلمت جهل و غفلت فرو برده، ضرورت حرکتی دینی- فرهنگی در راستای ترویج اخلاق و معنویت در جامعه، از هر زمان محسوس تر است؛ و این وظیفه، بیش از هر کس متوجه فرهیختگان حوزوی است، تا جوانان را از هجوم سیل انحرافات اخلاقی و معنوی حفظ کنند.

جمعی از فضلای حوزه با هدف ارائه پژوهش ها و راهکارهای اخلاقی به صورت عاملانه و متقن و با محوریت قرآن و عترت، سالیانی است تحت نظارت عامل فرزانه، حضرت آیت اللّه ناصری – مدظله العالی– و با مدیریت فرزند بزرگوار ایشان، جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج شیخ جعفر ناصری – زید عزه العالی- در دو شهر قم و اصفهان فعالیت های گوناگون خود را آغاز کرده اند. خلوص و همت این جمع، با پشتوانه لطف و کرامت حضرت بقیه اللّه– عجل اللّه تعالی فرجه- و دعای اهل ایمان، به فضل خدا به ثمر نشست و منشأ خدمات و برکات متعددی شد. فعالیت های این مجموعه، با هدف اصلی«احیا و ارائه فرهنگ اسلامی به زبان امروزین با تکیه بر مسائل اخلاقی» در زمینه های گوناگون «آموزشی»، «پژوهشی» و«فرهنگی» انجام گرفت. به منظور ایجاد نظم و هماهنگی بیشتر بین فعالیت های گوناگون انجام شده پس از سالیانی،«بنیاد علمی فرهنگی هاد» تاسیس شد.

از مراكز تحت اشراف بنیاد علمی فرهنگی«هاد»، «مركز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی» در شهر مقدس قم و اصفهان است كه در ادامه به معرفی اجمالی این مرکز می پردازیم:

اهتمام علمی و عملی به اخلاق و تربیت معنوی، همواره از رسالت ها و وظایف خطیر حوزه های علمیه شیعی بوده و در برنامه های آن، جایگاه والایی داشته است؛ چرا كه توصیه قرآن كریم و اهل بیت عصمت و طهارت : و در پی آن، سفارش عالمان ربانی، اهتمام به تزكیه در كنار تعلیم و حتی مقدم بر تعلیم است. «و یزكیهم و یعلّمهم الكتاب و الحكمه – بقره۴۶۱ و جمعه۲» تأسی به شیوه آن سلف صالح و پیروی از سیره آن معلمان وارسته و مربیان متخلق، ما را به اخلاق و تربیت و نیز پاسداری از ذخایر بی بدیل معارف اخلاقی اسلام دعوت می كند تا در كنار پرورش طلاب متخلق و آشنا به مبانی و معارف تربیتی و اخلاقی اسلام، به نیازهای جامعه اسلامی در این عرصه نیز پاسخ دهیم و زمینه گسترش و بسط معارف ناب اخلاقی و تربیتی اسلام را فراهم آوریم. تشنگی اقشار گوناگون جامعه به ویژه جوانان از یك سو و كینه توزی دشمنان اسلام و تهاجم فرهنگی آنان در راستای معنویت زدایی و ارائه بدل های دروغین و مكتب های خطرناك و عرفان های کاذب از سوی دیگر، وظیفه را سنگین تر می كند. در این میان، فعالیت های متولیان اصلی امور دینی و فرهنگی كشور- علی رغم گستردگی و امتیازات خاص خود- متأسفانه در حدّ حجم تهاجمات و عملكردهای دشمنان نبوده است؛ از جمله، خلأ مركز و مجموعه ای كه در كنار سایر علوم حوزوی همچون فقه و اصول، تفسیر، كلام، فلسفه و… به صورت تخصصی و متقن به مسائل اخلاق علمی و عملی بپردازد، برای بسیاری از دلسوزان حوزوی، احساس    می شد. در این راستا و بر پایه ضرورت های گفته شده، زمینه تأسیس نخستین «مرکز تخصصی اخلاق و تربیت اسلامی» در حوزه علمیه توسط «بنیاد هاد» فراهم شد.

با توجه به بی سابقه بودن این كار در این سطح۳ (کارشناسی ارشد) حوزه و پس از آن در سطح۴ (دکتری)، تشكیل چنین مركزی و تدوین چارچوب ها، نظام آموزشی و تعیین سرفصل، وقت و نیروی بسیاری می طلبید. اما اهمیت كار و همت و اشتیاق افراد متصدی این امر، زمان و سختی ها را درنوردید و در زمانی نسبتاً كوتاه و با تحقیق و مطالعه گسترده، چارچوب و برنامه های علمی و اجرایی این حركت مبارك و بزرگ تدوین شد. سر فصل های  پیشنهادی این رشته تخصصی در جلسات متعدد و در حضور صاحب نظران، به بحث گذاشته شد و پس از انجام اصلاحیه های مورد نظر، به تصویب شورای عالی حوزه علمیه قم رسید.

برای آشنایی خوانندگان گرامی، اطلاعاتی را درباره این مرکز تخصصی ارائه می کنیم:

اهداف

* آشنایی طلاب با اندیشه های بنیادین و معارف اخلاقی و تربیتیِ اسلام

* ارتقاء سطح معرفتی طلاب در زمینه مباحث اخلاقی و تربیتیِ اسلام

* تعلیم و تربیت طلاب مستعد برای تعلیم، تدریس، تبلیغ و تحقیق در علوم دینی، به ویژه معارف اخلاقی و تربیتیِ اسلام

* تربیت طلاب نخبه برای ورود به تحصیلات عالی و مدارج برتر در دانش اخلاقی و تربیتی اسلامی

سیاست‌ها

اهتمام به متناسب كردن تربيت و آموزش، با نيازهاي اخلاقي و تربيتي؛
اهتمام به روش‌هاي اخلاقي مكتب اهل بيت علیهم السلام و تأكيد بر سيره علماي ربّانی حوزه علمیه؛
توجه به تنوع در انواع روش‌هاي تعليم و تربيت در فرايند آموزش و پرورش (كوتاه مدت، بلندمدت، تك درس و…)؛
اهتمام به بهره‌گيري از شيوه‌هاي نوين در فرايند آموزش و تربيت طلاب.
وظایف مرکز تخصصی اخلاق

برگزاری دوره آموزشی تخصصی اخلاق در حد سطوح تعریف شده؛
همکاری با واحدهای وابسته به بنیاد در امر برگزاری نشست‌ها و سخنرانی‌های علمی در حوزه اخلاق؛
اجرای برنامه‌های فرهنگی و تربیتی جهت تقویت ابعاد عملیِ اخلاقِ طلاب مرکز؛
هدایت و راهبری طلاب جهت انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی یا تبلیغی و ترویجی در زمینه اخلاق اسلامی

سرفصل های آموزشی

در دوره تخصصي اخلاق و تربيت اسلامي، ۳۰ واحد دروس عمومي و ۴۹ واحد دروس تخصصي و ۴ واحد پايان‌نامه در نظر گرفته شده است. عناوين دروس تخصصي عبارتند از:فقه الحديث
روان‌شناسي عمومي
جامعه شناسي
قواعد تفسير
آشنايي با عرفان اسلامي
تعليم و تربيت اسلامي
فلسفه اخلاق
متون تخصصي اخلاق
اخلاق در قرآن
اخلاق در حديث
اخلاق در سيره عملي معصومان
اخلاق كاربردي ۱
اخلاق كاربردي۲ (اخلاق نقد و پژوهش)
بررسي تطبيقي مكاتب اخلاقي
طب و اخلاق
مباني و قواعد اخلاقي در اسلام (برگرفته از قرآن و حديث)
روش‌هاي تربيت اخلاقي در اسلام (برگرفته از قرآن و حديث)
انسان‌شناسي در قرآن
روان‌شناسی اخلاقی
روان‌شناسی تربيتي
اصول مشاوره و راهنمايي
فقه الاخلاق
كارورزي پژوهش
علم النفس
روش تدریس
زبان عربی معاصر۱و۲
عرفان عملی
کلام اسلامی
اخلاق در نهج البلاغه
تاریخ تشیع
تاریخ تحلیلی
تاریخ علم اخلاق
روش تحقیق
نجوم
پايان‌نامه
اينك به توضيح مختصر برخي از محورهاي درسي اين دوره تخصصي می‌پردازیم:

۱٫عقايد

هر حركت و سلوك هدفمند، نيازمند مباني اعتقادي محكم درباره راه و مقصد است. سلوك ديني و معنوي نيز از اين قاعده مستثنا نيست؛ براي مثال، اگر از نقش مهم توسل به ساحت مقدس اهل بيت : سخن به ميان می‌آید، لازمه توسل صحيح و مؤثر، شناختي صحيح و عميق از مقام رفيع اهل بيت : در عالم خلقت است.

به همين دليل مباحث اعتقادي – هر چند در ميان دروس عمومي- مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر آن، دروسي نيز براي تحكيم مباني فكري دانش پژوهان در نظر گرفته شده است؛ از جمله: کلام اسلامي ( ۲ واحد)، آشنايي با عرفان اسلامي (۲ واحد).

قرآن و اهل بيت :
هيچ حركت اخلاقي و معنوي، بدون توجه و تمسك به دو يادگار بي بديل پيامبر اكرم ۹ (یعنی دو ثقل شریف قرآن و اهل بیت۸نتيجه بخش نخواهد بود؛ لذا اگر قرار است مباحث اخلاقي و تربيتي ديني به طور تخصصي مورد كنكاش قرار گيرد، گام به گام بايد با نور اين دو مصباح الهي حركت كرد. به اين منظور، واحدهاي متعددي براي ارتباط بيشتر دانش پژوهان با قرآن و اهل بيت عليهم السلام در نظر گرفته شده است كه از آن جمله‌اند:

اخلاق در حديث (۴ واحد)، انسان شناسي در قرآن (۲ واحد)، قواعد تفسير قرآن (۲ واحد)، مباني و قواعد تربيت اخلاق در اسلام (برگرفته از قرآن و احاديث، ۲ واحد).

اخلاق در حديث (۴ واحد)، اخلاق در سيره معصومان : (۲ واحد)، فقه الحديث (۲ واحد)، فقه الاخلاق (۲ واحد) .

پيرا اخلاق (طب و اخلاق)
اصلاح نفس و تعادل روحي، با اصلاح جسم و تعادل جسمي ارتباطي تنگاتنگ دارد. سيره عالمان اخلاقي پيشين بر اين بوده است كه به جنبه‌های جسمي و رواني متربيان خود نيز بي توجه نباشند. آنان سلوك حقيقي و كامل را بدون توجه صحيح به طب و حكمت اسلامي تعريف نمی‌کردند.

مهم‌تر از آن، مباني معرفتي صحيح و عميقي است كه از طريق طب و حكمت، درباره انسان و نفس انساني به دست می‌آید. مراتب ابتدايي و در عين حال، مهمي از معرفت نفس – مانند شناخت ارواح و قواي انسان و دردها و درمان‌های آن –به طور كامل در حكمت اسلامي موجود است.

متأسفانه این مسائل كمتر مورد توجه اخلاق پژوهان و اخلاق نویسان معاصر بوده است؛ در حالی که بزرگان اخلاق و معنا، بر اين باور بوده‌اند كه با سلامتي جسم و تعادل مزاج، راه تهذيب نفس، بسي آسان‌تر و نزدیک‌تر خواهد بود.

به این منظور دروس طب و اخلاق (۲ واحد) و علم النفس (۲ واحد) در نظر گرفته شده‌اند.

مكاتب و نحله هاي اخلاقي غير اسلامي و غير ديني
بنا بر آنچه در دروس رشته تخصصي اخلاق و تربيت اسلامي در نظر گرفته شده است، اخلاق پژوه علاوه بر آشنایی با منابع اصلي اخلاق پژوهي و متون كهن و مرجع اخلاق اسلامي، بايد از آموزه‌های اخلاقي ساير اديان الهي و حتي مكاتب غير ديني نيز آگاهي داشته باشد. به اين منظور، دروس بررسي تطبيقي مكاتب اخلاقي (۲ واحد) و تاريخ علم اخلاق (۲ واحد) در نظر گرفته شده است.

پژوهش‌های جديد
به يقين، پژوهش‌های‌غربي انجام گرفته در حوزه اخلاق و انسان، نه کاملاً صحيح است و نه کاملاً مورد تأیيد؛ در عين حال نمی‌توان يكباره چشم از همه آن‌ها فرو بست و به آن‌ها بي توجه بود؛ به دو دليل:

نخست آنكه برخي پژوهش‌های علمي در حوزه روان آدمي (نه در جنبه ملكوتي روح انسان)؛ به عقيده و مرام خاصي وابسته نيست و مشترك بين اصل وجود آدمي است؛ لذا تحقيقات انجام يافته درباره روان انسان هر چند بدون نگاه ديني باشد، خالي از فايده نيست. البته به يقين، بدون نگاه ديني صحيح، اين پژوهش‌ها در بسياري موارد ناقص و حتي خطا خواهد بود كه تشخيص سره از ناسره آن، بر عهده متخصصان دين است.
دوم آنکه حتي بر فرض اينكه پژوهش‌های روان‌شناسانه غربي، فاقد هر مطلب مفيد و صحيحي باشد، باز هم به عنوان يك ايده و نظام علمي در مقابل اسلام، بايد مورد توجه قرار گيرد. يك اخلاق پژوه اسلامي و حوزوي نمی‌تواند بدون توجه به جریان‌های مقابل و معارض و بدون توانايي پاسخ گويي به آن‌ها در ايفاي مسئوليت خود، موفق باشد.
به اين منظور دروس زير براي اخلاق پژوهان در نظر گرفته شده است؛

روان شناسي عمومي (۲ واحد)، روان شناسي تربيتي (۲ واحد)، روان شناسي اخلاق (۲ واحد)، فلسفه اخلاق (۲ واحد).

دروس كاربردي
يكي از آفات محیط‌های علمي، غوطه‌ورشدن در علم و عدم توجه به كار بردن آن، و عملياتي كردن آن است. اخلاق پژوهي نيز از اين آفت به دور نيست و ممكن است غوطه‌ور شدن در بعد علمي آن، اخلاق پژوه را از موضوع اصلي اين علم كه «انسان» است، غافل كند. در مركز تخصصي اخلاق براي اجتناب از چنين آفتي، راهكارهايي تعبيه شده است كه یکی از آن راه‌کارها ارائه دروسي است كه جنبه كاربردي آن کاملاً مشهود و آشكار است از جمله:

اخلاق كاربردي ۱ و ۲(۴ واحد)، اصول مشاوره و راهنمايي (۲ واحد)، روش تبليغ و سخنوري (۲ واحد)و متون اخلاقی (۴ واحد).

امتیاز مهم:

همان گونه که ملاحظه می‌کنید در تدوین عناوین آموزشی این دوره، سرفصل‌های متعدد و جامعی در نظر گرفته شده است. هر یک از این عناوین، ممکن است در مجامع علمی دیگر – به صورت مختصر یا مفصّل – ارائه و تعلیم ‌شود؛ ولی امتیاز بزرگ این دوره آموزشی گردآوری این عناوین و چینش حساب شده‌ای است که پس از طی دوره، حرکت علمی و عملی را در اخلاق‌پژوه نتیجه می‌دهد و از این جهت، بدیع و بی‌سابقه است.

شرایط پذیرش

حداقل، اتمام سطح۲ حوزه (پایه نهم)
موفقیت در آزمون ورودی و مصاحبه علمی
تعهد به رعایت مقررات انضباطی و آموزشی و اتمام دوره آموزشی
احراز صلاحیت اخلاقی، اجتماعی و اعتقادی
تأیید دو نفر از اساتید معتبرِ عالی حوزه
فقدان منع قانونی برای تحصیل
مراحل پذیرش

گزینش داوطلبان حائز شرایط، طی دو مرحله صورت می پذیرد:

۱- آزمون کتبی (هماهنگ با کل رشته های تخصصی در کشور- شامل۱۲۰سؤال تستی «هر عنوان۲۰ سؤال») از منابع:

اصول (از اول کفایه تا اول نواهی) (ضریب۱)
فقه (از اول بیع تا القول فی ماهیه العیب) (ضریب۱)
تفسیر (المیزان سوره بقره از آیه ۱۳۰ تا ۱۵۷) (ضریب۱)
کلام (محاضرات تلخیص آقای ربانی گلپایگانی) (ضریب۲)
هوش و استعداد تحصیلی (ضریب۲)
اخلاق: حقایق فیض کاشانی (باب ثالث از مقاله اولی در معرفت نفس مقاله ثانی فی مساوی الاخلاق و تهذیبها– مقاله رابعه– مقاله سادسه) (ضریب۳)
۲- مصاحبه علمی

تاریخچه مرکز

این مرکز در سال ؟؟؟؟ در شهر اصفهان و در مراسمی با حضور آیت الله ناصری و آیت الله طباطبائی و با حضور دیگر علما و فرهیختگان و مسئولین استانی افتتاح گردید و تا کنون چهار دوره از بین طلاب اصفهان پذیرش داشته است که دوره اول و دوم آن به اتمام رسیده و مشغول گذراندن مراحل پایان نامه نویسی هستند و دوره های بعدی هم در حال گذراندن ترم های آموزشی خود هستند.

به امید آن كه فعالیت های علمی و فرهنگی در راستای انتشار اخلاق و معنویت در جامعه اسلامی مان روز افزون شده، فضای مملكت انقلابی ایران بیش از پیش به رایحه اخلاق، عطرآگین شود.

—————————————————————————————————————————————————————————–
[۱] . در جمع مدرسان و طلاب حوزۀ علمیه قم – ۲۷/۰۹/۱۳۵۹ تهران، جماران

[۲] . در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم