با توجه به رسالت مؤسسه دارالهدی، معاونت پژوهش در سال ۱۳۸۳ با هدف مطالعه، تحقیق و ترویج در حوزه اخلاق اسلامی کار خود را آغاز نمود و آثاری در قالب کتاب، مقاله علمی و سالنامه در کارنامه خود دارد.
در راستای گسترش فعالیت‌ها و تأسیس مراکز علمی دیگر، مجموعه دارالهدی در سال ۱۳۸۹ تحت عنوان بنیاد علمی فرهنگی هاد به کار خود ادامه داد و در سال ۱۳۹۳ به خاطر اهمیت پژوهش، معاونت پژوهش به مرکز پژوهشی اخلاق تبدیل شد.
مرکز پژوهشی دارای دو گروه علمی است، با عناوین گروه مبانی و معارف اخلاقی و گروه تربیت اخلاقی – معنوی. اینک مرکز پژوهشی علاوه بر استفاده از محققین قبلی با هدف تربیت محقق با گزینش از فارغ التحصیلان مراکز تخصصی اخلاق و تربیت دارالهدی (قم و اصفهان) به سازماندهی و تقویت گروه‌های علمی خود پرداخته است.
اهداف و سیاستها
تولید محصولات پژوهشی در حوزه اخلاق بر اساس اهداف، سیاستها و اولویتهای بنیاد هاد؛
همکاری با معاونت‌های ستاد و مراکز پژوهشی صفوف بنیاد هاد جهت تدوین و طراحی نظام جامع اخلاق؛
تشکیل گروه‌های تخصصی اخلاق در راستای تخصصی کردن مباحث اخلاقی؛
نیازسنجی و آسیب شناسی جامعه‌ی هدف و پاسخگویی در حوزه پژوهش؛
انجام پژوهش‌های لازم جهت تهیه محتوای مجلات ترویجی و تخصصیِ اخلاق مبتنی بر قرآن و سیره‌ی ائمه‌ی اطهار و علمای اخلاق در جامعه و ارائه آن به معاونت مجلات دارالهدی جهت نشر؛
برگزاری نشستها و همایشهای تخصصی مرتبط با اخلاق اسلامی؛
احیای آثار اخلاقی متقدمین؛
ترجمه متون اخلاقی برجسته سایر ملل به زبان فارسی و بالعکس؛
تربیت پژوهشگر و ارتقای دانش پژوهشگران؛
وظایف مرکز پژوهشی
وظائف مرکز پژوهشی به شرح زیر است:
استخراج آموزه‌های اخلاق هنجاری و کاربردی و نظریه‌ها، و مسائل مبتنی بر معارف قرآن و سیره اهل‌بیت علیهم السلام و علمای اخلاق برای جامعه هدف
مسأله‌شناسی، موضوع‌شناسی، نیازسنجی و آسیب‌شناسی در زمینه اخلاق و تربیت اسلامی
انجام پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در زمینه‌های مختلف اخلاق و تربیت اسلامی و قلمروهای مرتبط
ارائه مشاوره‌های پژوهشی در عرصه اخلاق و تربیت اسلامی
انجام اقدامات لازم جهت کاربردی کردن یافته‌های پژوهشی به دست آمده در تحقیقات بنیادی و توسعه‌ای
ارتباط فعال و مؤثر با مؤسسات، جوامع علمی و پژوهشی مرتبط و افراد صاحب‌نظر در داخل و خارج از کشور
ارتقاء دانش و مهارت‌های پژوهشگری
ساختار سازمانی
ارکان مرکز پژوهشی عبارتند از:
الف) هیأت امنا؛
ب) مدیر؛
ج) شورای پژوهش؛
د) گروه‌های پژوهشی؛
شورای علمی مرکز پژوهشی اخلاق و تربیت
متشکّل است از :
مدیر مرکز پژوهشی (مدیر شورای مرکز پژوهشی)؛
معاونان
مدیران گروه‌های پژوهشی؛
اعضای میهمان
اهم وظایف و اختیارات شورای علمی مرکز پژوهشی عبارت است از:
تصویب طرح‌های پژوهشی؛
تدوین برنامه‌های علمی مرکز پژوهشی؛
همکاری در انتشار نشریه‌های علمی و پژوهشی بنیاد؛
بررسی نیازهای تجهیزاتی، علمی، پژوهشی و … مرکز پژوهشی؛
تعیین خط مشی مرکز پژوهشی برای ارتباط علمی با سایر مراکز آموزشی و پژوهشی، در محدوده ضوابط و مقررات.
وابستگی سازمانی
مرکز پژوهشی وابسته به بنیاد علمی فرهنگی هاد می‌باشد.
محل فعالیت و شعب واحد
محل اصلی فعالیت مرکز پژوهشی شهر قم می‌باشد و امکان تأسیس شعب آن در سایر استان‌ها و شهرستان‌ها وجود دارد.
مخاطبان و جامعه هدف
مخاطبان به ترتیب اولویت عبارتند از:
طلاب و حوزه‌های علمیه
فرهیختگان
سازمان‌ها و نهادها
عموم مردم
گروه‌های علمی:
گروه مبانی و معارف اخلاقی:
در این گروه علومی از جمله علم اخلاق، فلسفه اخلاق، اخلاق کاربردی و ارتباط علوم گوناگون با اخلاق و بالعکس و…. مورد مطالعه و پژوهش قرار می‌گیرد. در این گروه تمام مباحث نظری مربوط به علم اخلاق با رویکرد مکتب اخلاقی نجف را مورد پژوهش قرار می‌گیرد.
اهم محورهای مورد بحث و بررسی در این گروه عبارتنداز:
استخراج مبانی نظری اخلاق اسلامی با رویکرد مکتب اخلاقی نجف
استخراج معیارها و ملاک‌های اخلاق برگرفته از کتاب و سنت و …
استخراج حدود و ثغور محوریت قرآن و حدیث به عنوان منابع اخلاق اسلامی
استخراج مقدمات و مؤخرات تأثیر گذار در طرح جامع اخلاق (تعیین معیار تقسیم‌بندی‌ها، تنظیم درآمدی برای ورود به طرح جامع که متشکل از مباحثی از قبیل: محوریت نفس در تقسیم‌بندی، محوریت قوای نفس، محوریت فضایل و …. )
تدوین مجموعه فضائل و رذائل اخلاقی (فردی و اجتماعی و…) با محوریت قرآن و حدیث و منطبق با رویکرد مکتب نجف به منظور گام برداشتن در راستای تدوین نظام جامع اخلاق اسلامی
استخراج اصول و قواعد استنباط گزاره های اخلاقی[۱] (از کتاب، سنت، سیره و عقل)
استخراج انواع ارتباط و تأثیر و تأثر علم اخلاق اسلامی با علوم همگن (عرفان عملی، علوم تربیتی، روان شناسی و …) و علوم غیر همگن (طب، نجوم، کلام و …) از نظر موضوع، روش و غایت و ….
گروه تربیت اخلاقی – معنوی:
منظور از گروه تربیت اخلاقی و معنوی گروهی است که در آن به تغییر و تحول انسان و جامعه انسانی به سمت مطلوب اخلاقی (متخلق شدن به فضایل و رفع[۲] رذایل اخلاقی) با هدف التزام درونی و عملی متربیان به کمال مطلوب معنوی (ادراک، ارتباط با عالم غیب و شهود صفات و اسماء خداوند متعال) با هدف راهنمایی و راهبری سالک، مورد پژوهش و بررسی قرار می‌گیرد.
در این گروه بیشتر مطالب عملی و مقدمات قریب به عمل مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین پرداختن به مطالب نظری یا اخلاق توصیفی از باب تولید انگیزه وارائه الگو است که منتهی به عمل میشود.
اهم محورهای مورد بحث و بررسی در این گروه عبارتنداز:
بررسی مفاهیم، اصول و شرایط متربی و سالک و استاد و مربی در تربیت اخلاقی با رویکرد مکتب نجف[۳]
اهداف و غایات تربیت و سلوک معنوی
اصول تربیت اخلاقی و سلوک معنوی
روشهای تربیت اخلاقی و سلوک معنوی
بررسی جایگاه سیره در تربیت اخلاقی و معنوی
سیره عملی أنبیاء و ائمه علیهم السلام
حواریون اهل بیت علیهم السلام
علماء و صالحان
….
راهکارهای اجرایی و کاربردی (تکنیکها) تربیت اخلاقی و سلوک عملی
[۱] . اين عنوان «اصول و قواعد استنباط گزاره های اخلاقی» را اضافه کرديم به جهت اهميت آن که توجه بايسته و شايسته به کتاب و سنت را میطلبد و از شاخصههای مکتب اخلاقی و سلوکی نجف به شمار میرود. تا جایی که بنده اطلاع دارم این مبحث از شاخصه های مکتب اخلاقی نجف است. اگر چه مفهوم معارف اخلاقی شامل آن نيز میشود اما در ميان همه مطالب مرتبط با علم اخلاق اين کار لازمتر به نظر میرسد لذا عطف به آن شد. و الأمر اليکم.
[۵] پس از پیدایش رذیله یا انحراف در سلوک درمان نامه صادر می شود.
[۶] آیا جامعه هم می تواند دارای تربیبت اخلاقی و سلوک معنوی باشد؟ در صورت امکان، آیا همان شرایط و احکام تربیت اخلاقی فردی را دارد یا حکم جدا گانه ای دارد؟( شرایط، موانع و.. قابل بررسی است)
سلوک معنوی فرد و اجتماع(جامعه) با سلوک معنوی فردی و اجتماعی( در جامعه) متفاوت است. هر کدام جداگانه قابل بررسی پژوهش است.
[۷] از باب اهمیت نقش خانواده در تربیت اخلاقی و معنوی نیاز مند به برجسته سازی است.
[۸] . اين عنوان «اصول و قواعد استنباط گزاره های اخلاقی» را اضافه کرديم به جهت اهميت آن که توجه بايسته و شايسته به کتاب و سنت را میطلبد و از شاخصههای مکتب اخلاقی و سلوکی نجف به شمار میرود. تا جایی که بنده اطلاع دارم این مبحث از شاخصه های مکتب اخلاقی نجف است. اگر چه مفهوم معارف اخلاقی شامل آن نيز میشود اما در ميان همه مطالب مرتبط با علم اخلاق اين کار لازمتر به نظر میرسد لذا عطف به آن شد. و الأمر اليکم.
