محو دلدار :  آثار عبادات (خُلُق  ۱۳)

سخنراني حضرت آيت الله ناصري

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

 صفات حق تعالي
گفتيم: بعد از آنکه همّام از اميرمؤمنان عليه السلام خواست تا اوصاف مؤمنان و متقين را بيان کند، حضرت فرمودند: «اِتَّقِ الله وَ أحْسِنْ فَاِنَّ الله مَعَ الَّذينَ اتَّّقَوا وَ الذين هُم مُحْسِنون». همّام نزديك‌تر آمد و حضرت را به خداي متعال قسم داد تا منت بگذارند و صفت‌هاي مؤمنان و پرهيزگاران را بيان فرمايند. اميرمؤمنان عليه السلام، درحالي كه اصحاب نيز اطراف او را گرفته‌ بودند، شروع به برشمردن اين اوصاف کردند و خطبه‌اي ايراد فرمودند: «أما بَعد فَاِنَّ اللهَ سُبْحانَهُ خَلَقَ الْخَلْقَ حينَ خَلَقَهُم غَنيّاً عَنْ طاعَتِهِم». سپس فرمودند: «فَاِنَّهُ سُبْحانَهُ وَ تَعالي؛ يعني حضرت احديت از جميع عيوب منزه است». ما نيز در نمازهايمان روزي چند بار مي‌گوييم: «سبحان ربي العظيم و بحمده؛ يعني خداوندي که بزرگ است، از جميع عيوب منزه است». حضرت اميرمؤمنان عليه السلام نيز در شروع كلام خود، به حضرت احديت و مراتب توحيد اشاره کرده و ياد خدا را در قلوب مستمعينشان القا مي‌كند. اصول دين با توحيد، شروع مي‌شود، سپس نبوت و بعد امامت. آن حضرت مي‌فرمايند: حضرت احديت داراي دو گونه صفات است که مربوط به مراتب توحيد است. البته اگر صفات جلال، صفات جمال و صفات افعال را بيفزاييم، اوصاف حضرت حق مجموعاً پنج قسم مي‌شود. اما صفاتي که مربوط به توحيد است، صفات ثبوتيه و صفات سلبيه است كه هشت صفت ثبوتيه و هفت صفت سلبيه است و به تعداد ابواب بهشت و جهنم اشاره دارد. بعد فرمود: حضرت حق، علت العلل و علت وجود جميع عوالم است. همه اين موجودات، معلول علت واحدند. حضرت احديت کسي است که اين عالم وجود را ايجاد کرد و از هر نقص و عيبي مبرّا بود.
عظمت و كثرت مخلوقات الهي
در نحوة خلقت عالم روايات اهل‌بيت عليهم السلام بسيار فراوان است. اين ميليون‌ها کهکشان و ميلياردها ثوابت و سيارات همه، هستي خود را مديون اويند. در طبقات پنج‌گانة عالم وجود، يعني عالم ملکوت، عالم لاهوت، عالم ناسوت، عالم مجردات و عالم امر، در هر کدام نيز موجوداتي زندگي مي‌كنند. منظومه‌اي که ما در آن هستيم، از کوچک‌ترين منظومه‌هاي عالم وجود است. حضرت احديت مخلوقاتي دارد که زمين حتي گنجايش يكي از آنها را ندارد و روايات متعدد در اين زمينه وارد شده است؛ مثلاً حضرت روح که شب قدر براي رسيدگي به اعمال به زمين نزول مي‌كند، بر زمين فرود آمدن اين بزرگوار دشوار است. از آن ميلياردها سال قبل، خداوند عالمي و مخلوقاتي دارد که برخي از آنها مشغول رکوع، عده‌اي مشغول سجود و بعضي هم مشغول قيام‌اند و هميشه به عبادت و اطاعت حق اشتغال دارند و کارشان همين است.
بي‌نيازي حق تعالي از عبادات
عبادت هيچ کدام از اين مخلوقات، به اندازه سر سوزني بر عظمت حضرت حق اضافه نمي‌کند و اگر تمام عالم وجود با او مخالفت بکنند، به اندازة سرِ سوزني بر پردة کبريايي او گرد نمي‌نشيند! حيف که ما قدر چنين خدايي را نمي‌دانيم! خدا محتاج نماز من و تو و اميرمؤمنان نيست. به نماز هيچ پيامبري هم نياز ندارد. آثار و نتايج اين عبادات عايد خود ما مي‌شود، نه خدا. حضرت حق در سورة حجرات آية ۱۷ مي‌فرمايد: «يَمُنُّونَ عَلَيْکَ أنْ أسْلَمُوا قُل لا تَمُنُّوا عَلَيَّ اِسْلَامَکُم بَلِ اللهُ يَمُنُّ عَلَيْکْمْ أنْ هَدَاکم لِلْاِيَمان». وقتي که پيامبر از مکه به يثرب هجرت کردند و گروهي هم اسلام آوردند، آنان بر پيامبر منت مي‌گذاشتند که ما به خاطر شما مسلمان شديم؛ پس هواي ما را داشته باش! رسول خدا كه متخلّق به اخلاق الله بودند، اذيت مي‌شدند، ولي چيزي نمي‌گفتند.. حضرت احديت آيه‌اي فرستاد و فرمود: اي حبيب ما! اينها که نزد تو مي‌آيند و مي‌خواهند بر تو منت بگذارند که مسلمان شده و ايمان آورده‌اند، به آنها بگو كه خدا بر شما منت دارد که مسلمانتان کرده و سعادت و تکامل ابدي را نصيبتان كرده است. پس خدا و پيامبر به گردن ما منت دارند، نه ما بر آنها. حضرت علي عليه السلام مي‌فرمايد: «أنتُمْ کَالْمَرْضَي و اللهُ ربُّ العالَمينَ كالطَّبيبِ فصلاحُ المَرْضَي فيما يعلَمَهُ الطبيبُ و يُدَبِّرُهُ بهِ لا فيما يَشْتَهيهِ المريضُ».^۱ شما مانند بيماريد و خداوند رب العالمين مانند طبيب. پزشك درد مريض را تشخيص مي‌دهد و نسخه مي‌نويسد. قرآن هم نسخة خداست؛ ولي ما آنطور كه بايد قدر آن را نمي‌دانيم. علتش اين است كه به راحتي به دست ما رسيده. نه نوبت گرفته‌ايم، نه حق ويزيت داده‌ايم، به همين جهت، اجر و مقام اين نسخه را هم نمي‌دانيم. نمي‌دانيم كه چقدر براي اين نسخه هزينه شده است تا به دست ما رسيده. غافليم كه چقدر خون براي آن داده شده تا اين نسخه، سالم به دست من و شما برسد: خون پيامبر اعظم، اميرمؤمنان، حسين بن علي و ساير ائمة اطهار عليهم السلام و شهداي ديگر.
بنابراين طاعات و عباداتي که انجام مي‌دهيم، براي تعالي و يا درمان خودمان است براي خدا نفعي ندارد  و اگر تمام عالم وجود معصيت کنند، براي او به اندازة سر سوزني ضرري ندارد. فرض کنيد كه الآن آفتاب بر هفت ميليارد نفر مي‌تابد. آيا خورشيد استفاده‌اي از اين افراد مي‌برد؟ خورشيد مي‌تابد و اگر جمعيت هم در آفتاب ننشيند، ضرري به آن نمي‌رسد.
براي بقا آفريده شده‌ايد
حضرت حق مي‌فرمايد: «خلقتم للبقاء لا للفناء^۲؛ شما را خلق کردم تا هميشه باقي باشيد». بر اين اساس، مرگ مانند عوض کردن لباس است و فنا نيست؛ اما بايد مراحلي را طي کنيم. اكنون در مرحله و منزل چهارم قرار داريم. با مرگ منتقل مي شويم به منزل پنجم که عالم برزخ باشد و آنجا بسيار ديدني هست و براي اهل ايمان چقدر عالي است! کساني بودند -و شايد اكنون هم باشند- که در اثر زحمت و اطاعت حضرت حق، در همين دنيا عالم برزخ را مي‌ديدند و اسراري برايشان منکشف مي‌شد. بعضي در اثر ناآگاهي عالم برزخ و قيامت را رد مي‌کنند؛ در صورتي که خدا مي‌گويد: «عَبديْ أطِعْنِي حتّي أجعلک مثلي؛ اي بندة من، در اطاعت من بكوش تا خدا گونه شوي» نه اينكه خدا بشوي. جميع عالم وجود تحت ارادة انسان كامل است؛ همان‌گونه که عالم وجود از ائمة اطهار اطاعت مي‌کند.
آثار و بركات عبادات
اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام آثار واجبات را يکي يکي بيان فرموده‌اند و در كتب روايي ما حكايت شده  است مثلاً در روايات باب صلات، چندين هزار روايت آثار نماز را بيان کرده‌اند. همچنين در باب طهارت آثار وضوي دائم داشتن و در باب صوم ثواب روزه ذكر شده است. آثار ساير واجبات و مستحبات نيز هر كدام در باب خود آمده است. بانو علامه  هاشميه در کتابش حدود پنجاه اثر براي نماز شمرده است. پس واجباتي که انجام مي‌دهيم، اثر و نتيجه‌اش عايد خود ما مي‌شود و به خدا چيزي منتقل نمي‌شود. خداوند ذاتاً غني است. صفات ثبوتيه عين ذات حضرت حق هستند؛ يعني علم، حيات، قدرت و غناي او هميشه بوده. او نيازي به نماز ما ندارد. لکن عبادات براي خود ما آثار و نتايج فوق العاده‌اي دارند.
۱٫نماز
نماز، سبب زيادي رزق، موجب صحت، توشة مؤمن در قيامت و انيس انسان در قبر است و به صورت‌هاي مختلفي در نشئه‌هاي وجود در مي‌آيد: در برزخ و قبر به صورت فرش، در محشر به شكل تاج است. سپر بين انسان و آتش جهنم نيز هست و انسان را از صراط عبور مي‌دهد. انسان نمازگزار ديگر معصيت نمي‌کند و اين صريح آية شريفه است: «اَلصلوةَ تَنْهي عَنِ الْفَحْشْاءِ و المُنْکَر»^۳. اما اگر اهل نماز، غيبت كند و تهمت بزند و کلاه برداري کند و به ناموس ديگران خيانت ورزد، معلوم مي‌شود كه نمازش، نماز نبوده؛ زيرا اگر نماز بود، او را از هر معصيت و مخالفتي بازمي‌داشت. ما بايد سعي کنيم كه نمازمان نماز باشد. نماز معراج مؤمن است: «الصّلوةُ معراجُ المؤمن».^۴ موقعي که براي نماز تکبيرة‌ الاحرام مي‌گوييم، يعني غير خدا را پشت سر انداخته‌ايم و در ملکوت سير مي‌کنيم. بايد در نماز متوجه حق باشيم تا سير ما صعودي باشد. ما بايد خود را براي ورود به عالم آخرت آماده كنيم: «انا لله و انا اليه راجعون». ما در حال بازگشت به طرف خدا هستيم. چند منزل پايين آمديم و نزول كرديم تا رسيديم به دنيا، و از اينجا شروع مي‌كنيم به رجعت و برگشت به طرف خدا. اما ابتدا کجا بوديم؟ عالم ذر. در آنجا وضعمان بسيار خوب بود. خداوند براي امتحان، ما را در اين قفس خاكي زنداني کرد. چه بلاها كه به سر خودمان آورديم، چه خيانت‌ها كه در حق خودمان روا داشتيم، در نتيجه، اين همه فاصله بين خودمان و حضرت احديت ايجاد کرديم.
محبت حق تعالي به انسان
هر مقداري از حضرت حق که دورتر بشويم، از منزلت انساني خود بيشتر فاصله مي‌گيريم. البته او با ما هست: «و هو مَعَکُم أينما کُنتم».^۵ اين من هستم كه براي خودم حجاب‌هاي ظلماني ايجاد مي‌کنم؛ زيرا هر معصيتي يک حجاب و در حكم يك سلول آهني است. ولي تمام اين حجاب‌ها و سلول‌ها را مي‌توان از ميان برداشت. ناصري مي‌تواند حجاب‌هاي هفتاد ساله‌ و سلّول‌هاي متعددي را كه براي خود درست کرده، با يک شب درِ خانه خدا آمدن، و با گفتن اينكه اشتباه کردم، در اثر ندامت قلبي، موجبات رستگاري خود را فراهم سازد. جوان‌ها کارشان بسيار آسان‌تر و راهشان نزديک‌تر است. يک شب درِ خانه خدا برويم و بگوييم: خدايا، «مَن ليْ غَيُرک؛ کسي نيست که به من رحم كند و مرا مورد عنايت قرار بدهد، به جان امام زمان عليه السلام قسم، خدا گناهان ما را مي‌بخشد. کسي که چنين خداي مهرباني دارد، آيا سزاوار است که از او غافل بماند؟ چرا بايد بگذارد بار گناهانش سنگين شود؟ در روايات آمده است که اگر شخص معصيت کاري در حالي كه همه خوابيده‌اند، بيدار شود، و دو رکعت نماز بخواند و بگويد خدايا من آمدم، خداوند او را مي‌پذيرد وگناهانش را مي‌آمرزد. همچنين در روايات آمده است كه خشنودي خداوند از چنين كسي، بيشتر از كسي است كه بار سفر و راحله‌اش را در بيابان گم كرده و تن به مرگ داده و ناگهان زاد و توشه‌اش را يافته است. در روايت ديگر آمده است كه خدا ما را دوست دارد و ما را نيافريده تا در آتش دوزخ بسوزيم، او ما را خلق کرده است که در اوج سعادت و تکامل و در قرب خودش زندگي کنيم. نماز، کليد بهشت است، مهرية حورالعين است، سبب باز شدن چشم بصيرت انسان است، کسي که نمازش را درست مي‌خواند پشت ديوارها را مي‌بيند و چشم بصيرتش باز مي‌شود. ويژگي عجيب نماز، اين است كه معجوني از عبادات گوناگون است. برخي افراد فقط به ذكر استغفار يا تسبيح مي‌پردازند؛ اما نماز عبادتي است كه در آن؛ تکبير، تسبيح، تعظيم، تحميد و…، همه چيز در اين نماز موجود است. لذا بهترين عبادات نماز است. نبي اکرم به اندازه‌اي براي نماز خواندن مي‌ايستادند كه پاهايشان ورم مي‌كرد. آيه نازل شد كه «ما انزلنا عليک القرآن لِتَشْقي؛^۶ براي چه خودت را اين‌قدر به زحمت مي‌اندازي؟» عرض کرد: «افلا اَکون عَبداً شکورا؛^۷ پروردگارا، در ازاي اين همه نعمت‌ها، نبايد شاكر و شكرگذار تو باشم؟!» وقتي که امام زمان نماز مي‌خوانند، درهاي آسمان‌ها باز مي‌شود و نماز من و شما هم با اين همه نواقصش، به احترام امام زمان قبول مي‌شود و به آسمان‌ها عروج مي‌كند. در روايت داريم: «اوّلُ الوقتِ رضوانُ الله؛^۸ در اول وقت رضايت حق و خشنودي خداست».
مرحوم قاضي که استاد اخلاق بودند و از مردان بسيار فوق‌العاده و راه رفته، از او نقل شده که: من هر چه دارم، از نماز اول وقت دارم.

۲٫ تسبيح حضرت زهرا عليها السلام
تسبيح حضرت زهرا عليها السلام نيز بعد از نماز خيلي اثر دارد و كارهاي نا بسامان زندگي ما را سامان مي‌دهد. اگر کارت گره خورده، تسبيح حضرت زهرا عليها السلام را بگو، تا کارگشايي كند. حضرت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم آن را به حضرت زهرا عليها السلام تعليم داد تا در امور دنيوي دخترش گشايشي پيدا شود.
۳٫ساخت مسجد
يکي از اعمال مستحب، تأسيس مسجد است. روايات زيادي در اين زمينه نقل شده‌ است. در روايت فرموده که حتي المقدور اگر مي‌تواني، يک مسجد براي خودت بساز؛ اگرچه به اندازه‌‌اي باشد که يک کبوتر در آن بخوابد، كه کنايه از کوچکي مسجد است. اگر مسجدي کوچك بسازي، خداوند خانه‌اي در بهشت براي تو مهيا مي‌كند: «مَنْ بَنا مَسْجِداً بَنَا اللهُ لَهُ بِيْتاً فِي الْجَنَّه».^۹ اگر نمي‌تواني مسجد بسازي، دست كم مقداري آجر يا کيسه‌اي سيمان يا مقداري سنگ براي ساخت مسجد كمك كن و يا يک روز براي ساخت مسجد کار بکن. اينها همه‌اش اثر دارد. در روايت حكايت شده حضرت حق فرمود: «ان بيوتي في الأرض المساجد؛^۱۰ خانه‌هاي زميني من مساجدند». «و طوبي لمن زارني في بيتي؛ خوشا به حال کسي که در خانة من به زيارت من بيايد». و امام حسن مجتبي عليه السلام فرمودند: کسي که داخل مسجد مي‌شود، زائر خداست و بر خداست که از زائرش پذيرايي بکند. الهي، ما همه براي زيارت تو به مسجد آمده‌ايم مي‌خواهي از ما پذيرايي کني؟ لطف كن و پرونده گناهان گذشتة ما را بايگاني کن، خداوندا، آنچه به اوليا و مقربين و اوتاد و نجبا و نقبا عنايت كرده و مي‌کني، به ما هم عنايت بفرما. در روايت است: «مسجد بازار قيامت است». دنيا بازار دارد، آخرت هم بازار دارد و بازارش مساجدند هر کسي ببيند كه چه چيزي مي فروشد. به اينجا آمده‌اي تا نفس خودت و هوا و هوس‌هايت را بفروشي. در مقابل، چه چيزي بخري؟ حقيقت را!
۴٫صلوات
در مورد صلوات هم تأكيد بسيار شده. از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت شده:کسي که يک مرتبه بر نبي اکرم صلي الله عليه و آله و سلم صلوات بفرستد، خداوند ده هزار مرتبه بر او صلوات مي‌فرستد و در روايت ديگري است که نبي اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: کسي که يک مرتبه بر من صلوات بفرستد، خداوند تمام گناهانش را مي‌آمرزد و «لَم يَبْقِ مِنْ ذُنوبِه ذَرّة». حضرت صادق عليه السلام فرمودند: «لَم يَبْقِ شيءٌ مِمّا خَلق الله اِلا صلّي علي ذلک العبد؛^۱۱ کسي که يک بار بر نبي اکرم صلوات بفرستد، از مخلوقات خداوند چيزي نمي‌ماند، مگر آنكه بر او صلوات بفرستند». تمام ملائكة عرش و کرسي و زمين همه عالم وجود براي او صلوات مي‌فرستند. در روايتي نبي اکرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: «من صلّي عليَّ و لم يَصلّ علي آلي لم يجد ريح الجنه؛^۱۲ کسي که بر من صلوات بفرستد ولي ذريه و آل مرا درود نفرستد، در قيامت بوي بهشت به مشام او نخواهد رسيد». در مفاتيح الجنان در اعمال روز جمعه فرموده است: کسي که در روز جمعه بگويد: «اللهم صلّ علي محمدٍ و آل محمد و عَجّل فرجهم»، نمي‌ميرد تا امام زمان را درک کند. در روايت ديگر آمده كه اين صلوات اختصاص به روز جمعه ندارد و همة روزها را شامل مي‌شود. امام صادق عليه السلام فرمودند: بهترين چيزي که روز قيامت در ميزان اعمالت مي‌گذارند و بار اعمال صالح‌ تو را سنگين مي‌كند، صلوات بر محمد و آل محمد عليهم السلام است.

پي‌نوشت‌ها
۱٫ بحارالانوار، ج۴، ص۱۰۶.
۲٫ غرر الحكم، ص۱۳۳.
۳٫ سوره عنكبوت: ۴۵.
۴٫ بحارالانوار، ج۷۹، ص۳۰۳.
۵٫ سوره حديد: ۴.
۶٫ سوره طه: ۲.
۷٫ بحارالانوار، ج۱۰، ص۴۰.
۸٫ الفقيه، ج۱، ص۲۱۷.
۹٫ الكافي، ج۳، ص۳۶۸.
۱۰٫ الفقيه، ج۱، ص۲۳۹.
۱۱٫ همان، ص۵۷.
۱۲٫ وسائل‌الشيعه، ج۷، ص۲۰۳.