ویژگیهای حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف(۲)

برگرفته از سخنرانی‌های آیت الله ناصری دامت برکاته

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم

اشاره

یکی از عرصه‌های دور از دست و دشوار، قلم فرسایی دربارة ویژگی‌های امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است. سخن گفتن و قلم راندن دربارة هر موضوع، وقتی امکان دارد که نویسنده، از آن موضوع، شناخت کامل داشته باشد. حکایت ما و حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حکایت قطره و دریا است؛ قطره با محدودیت خود، هرگز نمی‌تواند به بی‌کرانگی و وسعت دریا بپردازد؛ ولی برای شناخت آن بزرگوار، دل به احادیث و روایات می‌بندیم و با کمک از این گفتارهای نورانی، بر آن می‌شویم که برخی ویژگی‌های حضرت را برشماریم.

در شماره قبل، از ویژگی‌های ایشان خواندیم:

1. درخشش نور حضرت در مقایسه با دیگر معصومان علیهم السلام ۲٫ عروج پس از تولد ۳٫ جمع بین اسم و کنیه پیامبر اکرم ‌صلی الله علیه و آله ۴٫ حرمت بر زبان راندن نام مبارک حضرت ۵٫ عدم مجالست با مشرکان و منافقان.

و اینک ادامه ویژگی‌ها:

۶٫ نبودن در بیعت هیچ یک از جبّاران

از ديگر ويژگى‏هاى آن حضرت علیه السلام، این كه ايشان بر خلاف پدران بزرگوارشان، بيعت هيچ يك از جبّاران و ظالمان را بر گردن ندارند.

مى‏دانيم هر يك از امامان ما ـ همچون اميرالمؤمنين علیه السلام ـ يا به ناچار [از روی تقیه]، به بيعت ظالمان و غاصبان تن مى‏دادند يا به هر حال تحت نظر حكومتى از حكومت‌هاى جور به سر مى‏بردند. اين امر، حتّى درباره برهه‏اى از حيات پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله يعنى دوران پيش از هجرت ايشان نیز صادق است. وجود مبارك حضرت ولىّ‏عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف نه بيعت هيچ يك از ظالمان را بر گردن دارند و نه تحت نظر حاكمان جور به سر برده‏اند؛ ازين رو قيام ايشان مى‏تواند فراگير باشد و با همة ظالمان يكسان رفتار عقوبت‌آمیز داشته باشد؛ چرا که حركت ايشان در ارتباط با همة حكومت‌هاى جور، يكسان است و هيچ يك از آنان عهدى و امان نامه‌ای از آن حضرت در دست ندارند، تا مقابل قيام ايشان در امان بمانند.

۷٫ارائه مصحف اميرالمؤمنين علیه السلام

مى‏دانيم پس از رحلت پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله  ـ كه عالَم هستى هنوز داغدار اوست ـ اميرمؤمنان علیه السلام نخست به جمع آوری و مرتب کردن قرآن كريم همراه با اشاره به تفسير آيات، شأن نزول آنان، تبيين مكّى و مدنى و ليلى و نهارى بودن آن‌ها و … پرداختند؛ آن‌گاه ردا بر قامت خود گرفتند و از منزل خارج شدند. آن حضرت، آن مصحف شريف را  در مسجد پيامبر صلی الله علیه و آله به اصحاب و ديگر مردمان معرفی کردند؛ امّا آنان به تحريك گروهى خاص، از پذيرش آن، سر باز زدند و آن حضرت نيز با اشاره به اين‌كه ديگر هرگز آن را نخواهند ديد، آن كتاب ارجمند را به منزل باز گرداندند.^۱

در اين‌كه متن آن مصحف، با متن مصحف فعلىِ موجود در جهان اسلام، يكسان است و قرآن كريم از هر گونه تحريف به دور بوده، هيچ ترديدى نيست، زیرا اقسام تحريف -از تحريف به حذف، تحريف به تبديل و تحريف به زياده- در قرآن كريم راه نیافته و آنچه امروزه به عنوان قرآن كريم در دست ما است، بنا بر حفظ الهى همان قرآن نازل شده بر پيامبر اكرم‌ صلی الله علیه و آله ‌است كه بدون كوچك‌ترين دگرگونى ـ و لو در حدّ يك حرف ـ به دست ما رسيده است.

ولی مصحف اميرالمؤمنين علیه السلام گذشته از متن وحى، تفسير و تأويل آن را نيز همراه خود داشته است. اين مصحف، اكنون در دست حضرت حجّت است و در زمان ظهور به وسیله ایشان آشكار خواهد شد.

۸٫ اجازه جهاد به فرشتگان و جنّيان

مى‏دانيم حوزه ولايت اهل‏بيت علیهم السلام، تمام عالَم امكان ـ از عالَم مجرّدات محض، تا عالم مادّه صرف ـ را در بر گرفته است؛ ازين رو هر يك از صاحبان عصمت كبرا و نيز پيامبران پنج‌گانه اولوالعزم، نه تنها بر عالم انسانى كه بر تمام عوالم، ولايت داشته‏اند و تمام موجودات، تكويناً در خدمت ايشان بوده‏اند.

گذشته از اين، هيچ يك از آنان به فرشتگان و جنّيان و ديگر موجودات غير انسانى اجازه شركت در جهاد يا دفاع را نمى‏داده‏اند؛ چه بنا بر سنّت الهى، براى اجرای سنت آزمايش اينان مى‏بايست در جنگ‌ها حاضر مى‏شده‏اند، تا دو صف ياران حق و باطل به خوبى نمايان شود. [البته این مطلب با امدادهای غیبی خداوند به مجاهدان در جهاد و غیر آن منافات ندارد.] در اين ميان، جنگ بدر ـ كه بنا بر نصّ صريح قرآن كريم، آوردگاه مبارزه فرشتگان با كفّار بود^۲ و در آن، فرشتگان مستقيماً مأذون به يارى پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله  بودندـ موردى استثنایى است.

یکی از ویژگی‌های حضرت حجّت علیه السلام این است که  از اين قاعده مستثنا هستند. از این رو در زمان ايشان، هم فرشتگان و هم جنّيان به يارى اسلام خواهند شتافت و از سوى ايشان اجازه مى‏يابند به جهاد با مخالفان بپردازند. اين، در حالى است كه مى‏دانيم در واقعه جانسوز كربلا نيز، حضرت سيّدالشهداء علیه السلام  به هيچ يك از ياران غير انسانیشان اجازه شركت در جنگ را ندادند؛ هر چند بنا بر آنچه نقل شده، فرشتگان و جنّيان برای يارى ايشان شتافته بودند.

۹٫طول مدّت عبادت

مى‏دانيم صاحبان عصمت كبرا، در برترين مرحله از كمال قرار دارند؛ ازين رو هيچ حالت كمالى‏اى نيست که آنان احراز نکرده باشند. در عین حال ، عبادت خدا و ابراز بندگى به محضر او، محبوب اهل‌بيت علیهم السلام بوده است و آنان همواره در پى آن بوده‏اند كه هر لحظه‏اى را به عبادت و راز و نياز با خالق يگانه بگذرانند. این عمل حضرت سيّدالشهداء علیه السلام كه در آخرين ايّام حيات ظاهرى، شبى را از دشمنان فرصت گرفتند تا به عبادت و نماز بپردازند، به همين محبوبيّت عبادت نزد آنان اشاره دارد. بـدين ترتـيب مى‏توان طول دوران عبادت و بندگىِ حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در جهان مادی و زندگی عادی را از ويژگى‏هاى آن حضرت دانست.

رواياتى كه آن حضرت را «طاووس بهشتيان» خوانده است نيز به همين كمال اشاره دارد كه نورانيّت و زيبایىِ آن بزرگوار، حاصل عبادت محض آن حضرت و عبوديّت خالص ايشان در محضر رب جليل مى‏باشد.

10. اسم اعظم حضرت حـق

یکی دیگر از فضایل و ویژگی‌های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف كه نشان دهنده جلوه‏اى از جلوه‏هاى درياى فضایل اهل‌بيت علیهم السلام است، این است كه نام مبارك آن بزرگوار، همان اسم اعظم حضرت حق می‌باشد.

خداوند متعال، دارای اسمائى است كه هركدام در اموری و تحت شرایطی  به فعليّت می‌رسند؛ امّا فعليّت مطلق كه تمام عالم هستى در پرتو آن قرار دارد، خاصّ اسم اعظم است و اين اسم، چيزى جز نام مبارك صاحب الزمان  علیه السلام نيست.

برای بیان این مطلب، از خاطره‌ای شیرین مربوط به دوران اقامت در نجف اشرف کمک می‌گیریم. زمانى از استادمان آیت الله سيد محمّد كشميرى رحمه الله^۳ -كه از اوتاد روزگار بود- درخواست كردم اسم اعظم را به من بياموزد. ايشان فرمود: «اگر اسم اعظم را مى‏خواهى، از نام مبارك صاحب الزمان غفلت مكن. اسم اعظم، همان جمله “يا صاحبَ الزَّمانِ اَغِثْنِيْ، یا صاحِبَ الزَّمانِ أدْرِکْنی” است».

سيّد استاد، بارها مشكلات مادّى و به ويژه مشكلات معنوى خود را  با استعانت از اين نام مقدّس و ذکر «يا صاحبَ الزَّمانِ اَغِثْنِيْ، یا صاحِبَ الزَّمانِ أدْرِکْنی» بر طرف كرده بود و بنده نيز خود بارها اثر اين نام مبارك را براى رفع مشكلات، به چشم ديده‌ام.

ائـمّة اطهار علیهم السلام، مجاری ارادة حضرت حق

بیان شد که نام مبارک حضرت حجّت علیه السلام، اسم اعظم الهی است. اکنون می‌افزاییم که ائمّة اطهار، مجاریِ ارادة حضرت حقّند. البته هر آنچه هست از خداوند است و هیچ کس در خـــلق عالم وجود، [و تدبیر و اداره آن] با او شریک نیست و بالاترین مرتبه و مقام اهل‌بیت علیهم السلام، مرتبة بندگیِ محض آنان به درگاه حضرت حق است؛ امّا همین مرتبة رفیع بندگی، سبب قرب کامل و تامّ آنان نسبت به حضرت حق شده‌ و از این رو آنان مجرای ارادة الهی واقع شده‌اند.

می‌توان قرب اهل‌بیت علیهم السلام به خداوند متعال و مجرای ارادة او قرار گرفتن را، به قرب بندگان سلطان تشبیه کرد که از سویی، این بندگان در سلطنت، شریک سلطان نیستند و تنها بندگان مطیع او هستند و از سویی دیگر، همین بندگی، چنان قربی برای آنان فراهم می‌آورد که اوامر سلطان جز از طریق ایشان جاری نمی‌شود و اراده‌های او جز به واسطة ایشان صورت نمی‌پذیرد. ائمّة اطهار علیهم السلام نیز از چنین مرتبة بندگی و در نتیجه برگزیدگی‌ای در درگاه حضرت حق برخوردارند. بر این نکتة بلند، احادیث بسیاری دلالت دارد. که تنها به ذکر چند حدیث کوتاه بسنده می‌کنیم:

الف. حضرت سجاد علیه السلام به یکی از یارانشان می‌فرمایند:

یَا أبا حمزةَ! لاتنامنَّ قبلَ طلوعِ الشمسِ فإِنّي أکرهُها لکَ. إنّ اللهَ یقسِّمُ فِی ذلکَ الوقتِ أرزاقَ العبادِ، علَی أیدینَا یجرِیهَا؛^۴

ای ابو حمزه! هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من این خواب را برای تو ناپسند می‌دارم؛ چرا که خداوند متعال، پیش از طلوع خورشید، ارزاق بندگان را تقسیم می‌کند، او این امر را به وسیله ما اجرا می‌کند.

ب. حضرت حجّت علیه السلام  به ابو نصر حازم -یکی از شیعیان آن بزرگوار- می‌فرمایند:

أنَا خاتمُ الأوصیاءِ و بی یدفعُ اللهُ البلاءَ عن أهلِی و شیعتِی؛^۵

ای محمّد بن عثمان! من پایان بخش سلسله اوصیایم و خداوند به وسیله من، بلا را از شیـعیان و دوستانم دور می‌کند.

ج. نیز حضرت حجّت علیه السلام می‌فرمایند:

نـحنُ صنـائعُ اللهِ و الخلقُ بعدُ صنائِـعُنا؛^۶

ما، دست پـروردگان خداوند هستیم و دیگر آفریدگان، دست پروردگان ما هستند.

پس از ذکر این سه حدیث، به نکته‌ای قابل توجّه می‌پردازیم و آن این‌که از اینگونه احادیث، نمی‌توان به پندارِ غلط تفویض باور پیدا کرد؛ چه آن‌که اصالتاً رازق و خالق و… تنها خداوند است و  این گونه احادیث، تنها نشانگر قرب مرتبة اهل‌بیت علیهم السلام‌ به خداوند متعال است. آنچه در خطبه‌هایی مانند «خطبة البیان» منسوب به حضرت امیر آورده شده که در آن، ایشان رازق و پدید آوردندة آسمان و زمین خوانده شده‌اند نیز، تنها به همین قرب –که تأویل واقعی آن جملات است- اشاره دارد؛^۷ وگرنه «لَمْ یَکُنْ لَهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ».^۸

 یادآوری

پس از بحث و بررسی دربارة ویژگی‌های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ذکر این نکته ضروری است که با وجود آن‌که امور ذکر شده و برخی امور دیگر که در این نوشتار نیامد، تنها به ایشان اختـصاص دارد؛ اما واقعیت این است که میان ائمه اطهار و صاحبان عصمت کبرا، هیچ تفاوتی وجود ندارد. مراتبی که برای هر یک از مصادیق ولایت تـامّه ألهیّه برشمرده شود، برای دیگر مصادیق این ولایت نیز ثـابت است.

ويژگى‏هاى یاد شده و ديگر خصایص آن حضرت نيز، فقط به سبب شرایط ويژه‏اى است كه آن حضرت در آن قرار گرفته‏اند و گر نه افتراقى ميان پيامبر اكرم‌ صلی الله علیه و آله   اهل‌بيت ايشان علیهم السلام متصوّر نيست و همة مراتب فضيلت كه از ويژگى‏هاى حضرت حجّت استنباط مى‏شود، براى ديگر صاحبان عصمت كبرا نيز ثابت است؛ هر چند شرایط، اجازه بروز و ظهور آن را نداده باشد.

بحث اهمیت ولایت و معنای ولایت کلیة امام در شمارة بعد خواهد آمد.

پی نوشت

1. بنگريد: بحارالأنوار، محمد باقر مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۴ هـ ق، ج ۸۹، ص ۸۸؛ بصائرالدرجات، محمد بن حسن الصفّار، مکتبة آیت الله المرعشی، قم، ۱۴۰۴ هـ ق، ص ۱۹۳٫

2. اشاره است به آيات ۱۲۳ و ۱۲۴ سوره مباركه آل‏عمران.

3. فرزند سید مرتضی رحمه الله.

4. بحار الأنوار، ج ۴۶، ص ۲۳؛ بصائر الدرجات، ص ۳۴۳؛ وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۴۹۸٫

5. الغیبة، شیخ طوسی، مؤسسه معارف اسلامی، قم، ۱۴۱۱ هـ ق، ص ۲۴۶؛ کمال الدین، شیخ صدوق، دارالکتب الاسلامیه، قم، ۱۳۹۵ هـ ق، ج ۲، ص ۴۴۱، حدیث ۱۲؛ الصراط المستقیم، علی بن یونس النباطی البیاضی، المکتبة الحیدریه، نجف اشرف، ۱۳۸۴ هـ ق، ج ۲، ص ۲۱۰٫

6. بحارالأنوار، ج ۵۳، ص ۱۷۸؛ الغیبة، ص ۲۸۵؛ الأحتجاج، احمد بن علی الطبرسی، نشر المرتضی، مشهد، ۱۴۰۳هـ ق، ج ۲، ص ۴۶۶٫

7. برای آشنایی با این خطبه بنگرید: الزام الناصب،علی یزدی حائری، منشورات الشریف الرضی، قم، ۱۴۰۴ هـ ق، ج ۲، ص ۱۷۸٫ شرح علامه محّمد بن محمود دهدار بر این خطبه که به «خلاصة الترجمان فی شرح خطبة البیان»- نیز در سال ۱۳۸۰ هـ ش به طبع رسیده است.