سؤال
با توجه به ارزش و اهميت فراواني که گريه کردن و اشک بر مصائب حضرت ابا عبدالله الحسين علیه السلام دارد، متأسفانه بنده کمتر اين توفيق را دارم و از اين جهت، بسيار ناراحت هستم. با توجه به نزديکي ايام با صفاي محرم و صفر و گسترده شدن سفره نوراني امام حسين علیه السلام لطفاً براي حل اين مشکل، مرا راهنمايي کنيد.
پاسخ
قبل از پرداختن به پاسخ، شايان ذکر است که اين دغدغه خاطر شما بسيار ارزشمند و قابل تقدير است. بر اين باوريم که هر کس براي امور معنوي، دغدغه خاطر داشته باشد و در اين مسير پرس و جو کند، به لطف الهي و عنايت اهل‌بيت علیهم السلام – ان‌شاءالله- مشکل حل مي‌شود.
مقدمه
از بزرگ‌ترين ابزار و وسايل رسيدن به مقامات عاليه و طي مدارج بندگي، اشک چشم و گريه است. اشک و گريه، تنها سلاح مؤمن^۱ در جبهه جهاد اکبر و در مقابل مشکلات و بلاها است. اشک چشم، نشانه رحمت الهي است.^۲ اشک چشم، چشمه رحمتي است که در باطن، قلب و جان آدمي را از پليدي‌ها و تيرگي‌ها شستشو مي‌دهد و صفا و نورانيت انسان را مي‌افزايد؛ به ويژه اشکي که بر سيد شهيدان عالم، حضرت اباعبدالله الحسين علیه السلام باشد. به تعبير برخي بزرگان اهل معرفت، اشک بر سيدالشهدا علیه السلام از افضل قربات و بالاترين اعمال صالح مي‌باشد و در روايات، آثار و فوايد عظيمي براي آن شمرده شده است.
امام رضا علیه السلام مي‌فرمايد: «پس گريه کنندگان بر مانند حسين علیه السلام بايد گريه کنند؛ چرا که گريه بر امام حسين علیه السلام گناهان بزرگ را پاک مي‌کند».^۳
امام صادق علیه السلام:«هر کس حسين علیه السلام به ياد او آورده شود و اشک از چشم او جاري شود، اگرچه بسيار اندک باشد، ثوابش به عهده خدا است و خداوند به کمتر از بهشت براي او راضي نمي‌شود».^۴
با اين همه بشارت و آثار فراوان مادي و معنوي که براي گريه بر حسين علیه السلام ذکر شده، شايسته است همه ما براي انجام اين عمل صالح و به دست آوردن اين توفيق عظيم، تلاش بيشتري کنيم.
براي حل اين مشکل و موفق شدن به اين عمل عظيم، مي‌بايست زمينه‌ها را فراهم کرد و از طرفي لازم است موانع موجود را هم بر طرف نمود، تا موفقيت مورد نظر حاصل شود.
الف. عوامل زمينه‌ساز گريه بر حسين علیه السلام
۱٫تحصيل غم
گريه سوگ و غم، در واقع جلوه رفتاري و خارجي غمگيني است؛ پس اگر در پي گريه هستيم، بايد غم را تحصيل کنيم که حالت برانگيزندة گريه است. غمگين بودن، واکنشي است به يک رويداد رنج‌آور، و حالتي است که به دنبال از دست دادن يک شيء و يا شخص عزيزي پديدار مي‌شود که به وي دلبستگي وجود دارد؛ از اين رو اگر بخواهيم بر امام حسين علیه السلام گريه کنيم، بايد دلبسته او شويم تا غم امام در دل ما خانه کند و از شهادت و مصائب او غمگين شويم؛ لذا قلبي که دلبستة امام نيست و به چيز ديگر و يا حتي امور مغاير با آن حضرت دلبسته باشد، ‌از نبودن امام، متلاطم نمي‌شود و آرام و قرار او به هم نمي‌خورد.
تبيين اين فرابند را در سه فراز بعدي توضيح مي‌دهيم:
۲٫معرفت امام علیه السلام
راه تحصيل دلبستگي، معرفت و شناخت است. آشنايي با چيزي يا شخصي و پي‌بردن به ارزش آن، باعث دلبستگي مي‌شود. معرفت به امام حسين علیه السلام و اهداف و مرام او و نقش او در عالم هستي و حيات اجتماعي و فردي ما و همچنين آثار ارتباط با او در حيات دنيوي و آخروي ما و … و زيستن بر اساس اين شناخت، باعث دلبستگي به امام علیه السلام مي‌شود.
هر چه انسان، به امام علیه السلام و خاندان و اصحاب باوفاي او معرفت داشته و مقام و عظمتشان را بيشتر بشناسد، موقع ذکر مصيبت‌ها و مظلوميت ايشان، بيشتر متأثر و ناراحت شده و به راحتي اشک از ديدگانش جاري مي‌شود. اگر امام حسين علیه السلام را بشناسيم، لازم نيست مصيبت‌هاي بزرگ ايشان را براي ما بازگو کنند تا اشکمان جاري شود. اگر بدانيم و باور کنيم که سيدالشهدا علیه السلام ولي خدا، اسم اعظم الهي و حجت او و سلطان هستي است، آن‌گاه همين که بگويند او با لب تشنه شهيد شد، کافي است تا مرواريد اشک از ديدگانمان جاري شود.
در اهميت تحصيل معرفت، همين کافي است که در روايت آمده هر کس توفيق اطاعت خدا و معرفت امام را به او بدهند، پس خير کثيري که در قرآن از آن صحبت شده را به او داده‌اند.^۵
براي رسيدن به اين مهم، توصيه مي‌کنيم شرح‌هاي زيارت جامعه کبيره، از جمله شرح آيت الله جوادي آملي بر اين زيارت شريف را مطالعه کنيد.
۳٫محبت امام علیه السلام
چنانچه اشاره شد، نتيجه معرفت به امام حسين علیه السلام ايجاد محبت آن حضرت در دل است. هرچه انسان کسي را بيشتر دوست داشته باشد، از خوشحالي او بيشتر خوشحال شده و از ناراحتي او بيشتر ناراحت مي‌شود. خصوصاً که محبوب انسان حسين علیه السلام باشد. اگر عشق و محبت سيد الشهدا علیه السلام نصيب ما شود، با ياد حضرت، منقلب شده و توفيق گريه حاصل مي‌شود.
آري! حب اهل‌بيت علیهم السلام طرفه اکسيري است که مس وجود آدمي را طلا مي‌کند و اثرات بي‌شماري دارد که يکي از آن‌ها، توفيق‌ بهتر براي گريه بر حسين علیه السلام است. براي بدست آوردن محبت، قدم اول همان معرفت ايشان است و قدم‌هاي بعدي توسل و توجه هر روزي به ايشان و تقوا و طهارت نفس است.
۴٫انس و پيوند قلبي با حضرت اباعبدالله علیه السلام و واقعه عاشورا
براي اين‌که معرفت و محبت انسان، هميشه شعله‌ور بماند و در صفحه دل اثرگذار باشد و در زير غبارهاي غفلت‌ دفن نشود، لازم است انسان پيوند و انس خود را با ايشان برقرار کند.
عزاداري که حسين علیه السلام در صفحه دل او و ذهن و فکر او حضوري پررنگ و هر روزي دارد، خيلي راحت‌تر و بهتر مي‌تواند در عزاداري ايشان عرض ارادت کند؛ اما عزاداري که کمتر از امام حسين علیه السلام ياد کرده، ديرتر و سخت‌تر مي‌تواند عزاداري مطلوبي براي ايشان داشته باشد؛ از اين‌رو چقدر نيکو است که تلاش کنيم انس و ارتباطمان را در طول سال و هر روز و نه فقط ايام محرم و صفر با ايشان حفظ کنيم؛ براي مثال، با توجه به ظرفيت خود و مقدار انس با ادعيه و زيارات، لازم است هر روز با حضرت در ارتباط باشيم. هرگاه آبي نوشيديم، يادي از عطش حسين علیه السلام و فرزندان او کنيم و به ايشان سلام دهيم. حداقل هر شب قبل از خواب رو به کربلاي حسين علیه السلام بايستيم و عرض کنيم: «السلام عليک يا ابا عبدالله الحسين» و يا بعد از هر نماز واجبي به حضرت سلام دهيم و يا اين‌که هر روز زيارت عاشورا بخوانيم.
همچنين سعي کنيم دربارة امام حسين علیه السلام و قيام وي، به ويژه در ايام محرم و صفر مطالعه کنيم. کربلا، زوايا و ابعاد پنهان بسياري دارد که بايد با مطالعه و تفکر و توجه، به آن‌ها رسيد. بي‌ترديد اگر با اين حرکت عظيم الهي انس فکري و قلبي پيدا کنيم، بدون مداح و ذکر مصيبت، اشک‌ريز غم حسين علیه السلام خواهيم شد.
ب. موانع گريه بر حسين علیه السلام
براي رسيدن به توفيق اشک بر اهل‌بيت علیهم السلام علاوه بر ايجاد زمينه‌ها، گاهي موانعي وجود دارد که بايد برطرف شود. در اينجا به برخي اشاره مي‌کنيم:
۱٫عوارض جسماني
گاهي گريه نکردن، ريشه در امور جسماني دارد که لازم است با رجوع به متخصص، اين مانع برطرف شود.
۲٫جهل
يکي از عواملي که مانع از گريستن مي‌شود، عدم آگاهي از حکمت، فلسفه و آثار اشک بر اهل‌بيت علیهم السلام به ويژه امام حسين علیه السلام است. برخي نه تنها از حکمت‌ها و آثار آن آگاهي ندارند و اين عمل را ضروري نمي‌دانند؛ بلکه غير معقول و خرافي نيز مي‌دانند؛ که برخي از شبهات مخالفين نيز به اين موضوع دامن مي‌زند. از اين رو لازم است در اين راستا، مطالعه و از اهل علم سؤال کنيم تا جهل‌زدايي صورت پذيرد و از اين فيض بزرگ محروم نمانيم.
۳٫قساوت قلب
يکي از موانع مهم گريه بر امام حسين علیه السلام قساوت قلب است. بر اساس تصويري که اهل‌بیت علیهم السلام از انسان ارائه مي‌دهند، قلب و دل انسان، صفحه نگارشي گسترده است که چشم و زبان و گوش، قلم‌هاي يادداشت آن مي‌باشند؛ يعني آدمي هر کاري که مي‌کند، هر آنچه را مي‌بيند يا مي‌شنود يا مي‌گويد، در واقع در همان لحظه مشغول يادداشت آن بر قلب خود است؛ لذا اميرالمؤمنين علیه السلام مي‌فرمايد: «القَلْبُ مُصْحَفُ الْبَصَر»^۶ . پس قساوت دل، يا نورانيت دل حاصل يادداشت‌هايي است که قلم چشم، زبان و گوش بر آن نگاشته‌اند.
براي توضيح اين مطلب، به بيان برخي از عوامل قساوت قلب مي‌پردازيم:
الف. گناه
حضرت علي علیه السلام مي‌فرمايد:
مَا جَفَّتِ الدُّمُوعُ إِلَّا لِقَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ مَا قَسَتِ الْقُلُوبُ إِلَّا لِكَثْرَةِ الذُّنُوب؛^۷
چشم‌ها خشک نمي‌شوند، مگر به سبب قساوتي که دل‌ها پيدا مي‌کنند و دل‌ها قساوت پيدا نمي‌کنند، مگر به سبب گناهاني که انجام مي‌شود.
لذا سزاوار است عزادار امام حسين علیه السلام، در همه عمر به ويژه ايام عزاي حسيني، گناهان خود را ترک کند تا موانع بهره‌بردن از سفره نوراني امام حسين علیه السلام برطرف شود، خصوصاً گناهاني که با چشم انجام مي‌شود. چشمي که آلوده به نگاه حرام است، اگر لطف اهل‌بیت علیهم السلام نباشد، توفيق گريه بر حسين علیه السلام را از دست مي‌دهد.
ب‌.پرخوري
رسول اکرم صلی الله علیه و آله مي‌فرمايد: «دل‌هاي خود را با زياد خوردن غذا و نوشيدني‌ها نميرانيد؛ چرا که قلب آدمي نيز مانند زمين کشاورزي است. اگر زياد آب بخورد، خواهد مرد».^۸
ج‌.خنده زياد
در روايات اهل‌بيت علیهم السلام براي خنديدن زياد، آثار سوء فراواني ذکر کرده‌اند: از جمله اين‌که: موجب مردن دل انسان، محو شدن ايمان، از بين رفتن هيبت و وقار مؤمن، حقير شدن روز قيامت و … مي‌شود.^۹
امام علي علیه السلام : من کثر ضحکه مات قلبه؛^۱۰
کسي که خنديدنش زياد شود، قلبش مي‌ميرد.
د‌.پرگويي
پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله: لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللهِ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْكَلَامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللهِ قَسْوُ الْقَلْبِ إِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللهِ الْقَلْبُ الْقَاسِي؛^۱۱
زياد صحبت نکنيد، مگر هنگام ياد خدا، چرا که زياد سخن گفتن، در دل انسان قساوت ايجاد مي‌کند و دورترين مردم از خدا کسي است که قلب او قساوت داشته باشد.
هـ . گوش دادن به موسيقي حرام
حضرت محمد صلی الله علیه و آله: «سه چيز است که باعث قساوت قلب مي‌شود: گوش دادن به موسيقي حرام، صيد کردن حيوانات، رفت و آمد نزد سلطان و صاحبان قدرت».^۱۲
و. بحث و جدل و دشمني
اميرالمؤمنين علیه السلام ما را از بحث و جدل‌هاي بي‌نتيجه و دشمني بر حذر مي‌دارد و مي‌فرمايد: اين‌ها باعث مريض شدن قلوب برادران و روييدن نفاق ميان آن‌ها مي‌شود.^۱۳
در روايات، برخي عوامل نرم شدن و آباد شدن و نورانيت قلب شمرده شده است که به آن‌ها اشاره مي‌کنيم.
عوامل حيات و نورانيت دل
۱٫ذکر و ياد الهي
امام باقر علیه السلام : «با زياد ذکر گفتن در خلوت‌، اسباب نرمي دلت را فراهم کن».^۱۴
۲٫تلاوت قرآن
پيامبر اعظم صلی الله علیه و آله: «پاک کننده دل‌ها، ذکر خدا و تلاوت قرآن است».^۱۵
۳٫استغفار
امام صادق علیه السلام: «قلوب هم مانند مس، زنگار مي‌گيرند؛ پس با استغفار کردن، زنگار دل‌ها را برطرف کنيد».^۱۶
۴٫همنشيني اوليا و علما و يادگرفتن حکمت
امام علي علیه السلام : لِقَاءُ أَهْلِ الْمَعْرُوفِ وَ عِمَارَةُ الْقُلُوبِ مُسْتَفَادُ الحِكْمَةِ؛^۱۷
ملاقات با اهل معرفت، آباد کننده دل‌ها و جايگاه بدست آوردن حکمت است.
رسول خدا صلی الله علیه و آله: «خداوند متعال مي‌فرمايد: مذاکره علمي ميان بندگان من، از مواردي است که دل را زنده مي‌کند؛ زماني که اين مذاکره به شناخت او منتهي مي‌شود».^۱۸
۵٫همنشيني با فقرا و دست کشيدن بر سر ايتام
پيامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مردي که از قساوت قلب خود نزد حضرت شکايت کرده بود، فرمود: «هرگاه خواستي قلبت نرم شود؛ پس به فقرا طعام بده و بر سر بچه يتيم دست بکش».^۱۹
يادآوري
۱٫شايسته است در مجلس حضرت ابا عبدالله علیه السلام با وضو وارد شويم و بنا به فرمودة آيت الله بهجت رحمه الله آن را شعبه‌اي از حرم حضرت بدانيم.
۲٫قبل از ورود به جلسه، حتماً مقداري استغفار کنيم.
۳٫براي بدست آوردن مقام بکا بر امام حسين علیه السلام از خود حضرت درخواست کرده و مکرر دعا نماييم.
۴٫ در مجالسي که گوينده و شنونده آن، خالصانه گريه مي‌کنند، شرکت کنيم تا ما هم از اثرات جلسه بهره‌مند شويم.
۵٫ حالت تباکي به خود بگيريم. در روايات متعدد، حتي تباکي و خود را به گريه زدن هم مطلوب شمرده شده است و اميد است که تباکي، مقدمه‌اي براي بکا و گريه باشد.

پي‌نوشت
۱٫ مفاتيح الجنان، دعاي کميل.
۲٫ امام علي علیه السلام: گريه چشم و خشوع قلب، از رحمت‌هاي الهي است؛ هرگاه آن را يافتيد، غنيمت بدانيد که موقع دعا کردن است. بحارالانوار، علامه مجلسي، لبنان، مؤسسة الوفاء بيروت، ۱۴۰۴ق، ج۹۰، ص ۳۳۶.
۳٫ بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۲۸۴.
۴٫ همان، ص ۲۹۲.
۵٫ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ علیه السلام فِي قَوْلِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْراً كَثِيراً فَقَالَ طَاعَةُ اللهِ وَ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ ، کافي، کليني، تهران، دارالکتب الاسلاميه، ۱۳۶۵ش، ج ۱، ص ۱۸۵.
۶٫ نهج البلاغه، حکمت ۴۰۹.
۷٫ وسائل الشيعه، شيخ حر عاملي، قم، مؤسسه آل البيت، ۱۴۰۹ق، ج ۱۶، ص ۴۵.
۸٫ بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۳۳۱.
۹٫ ميزان الحکمه، ج ۶، باب الضحک.
۱۰٫ غررالحکم، آمدي، قم، دفتر تبليغات، ۱۳۶۶ش، ح ۷۹۴۷.
۱۱٫ وسائل الشيعه، ج ۱۲، ص ۱۹۴.
۱۲٫ من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، قم، جامعه مدرسين، ۱۴۱۳ق، ج ۴، ص ۳۶۵.
۱۳٫ کافي، ج ۲، ص ۳۰۰، ح ۱.
۱۴٫ تحف العقول، حسن بن شعبه حراني، قم، جامعه مدرسين، ۱۴۰۴ق، ص ۲۸۵.
۱۵٫ تنبيه الخواطر، ورام ابن ابي فراس، قم، مکتبه فقيه، اول، ج ۲، ص ۱۲۲.
۱۶٫ عدة الداعي، ابن فهد حلي، دارالکتاب الاسلامي، ۱۴۰۷ ق، ص ۲۴۹.
۱۷٫ مستدرک الوسائل، محدث نوري، قم، مؤسسه آل البيت، ۱۴۰۸ق، ج ۱۲، ص ۳۵۴.
۱۸٫ کافي، ج ۱، ص ۴۰.
۱۹٫ مشکاة الانوار، علي بن حسن طبرسي، نجف، کتابخانه حيدريه، ۱۳۸۵ق، ص ۱۶۷.