۞ امام علی (ع) می فرماید:
چهارشنبه, ۳۰ آبان , ۱۴۰۳
برای توسل و توجه به اهل‌بیت علیهم السلام راه‌ها و روش‌های زیادی وجود دارد که در روایات و دستورات بزرگان بیان شده است. طبیعی است استفاده از همه این روش‌ها برای ما ممکن نیست. هر یک از ما باید یک یا چند مورد از آن‌ها را که در روایات و سخنان بزرگان مورد تأکید بیشتری […]
برای توسل و توجه به اهل‌بیت علیهم السلام راه‌ها و روش‌های زیادی وجود دارد که در روایات و دستورات بزرگان بیان شده است. طبیعی است استفاده از همه این روش‌ها برای ما ممکن نیست. هر یک از ما باید یک یا چند مورد از آن‌ها را که در روایات و سخنان بزرگان مورد تأکید بیشتری قرار گرفته، انتخاب نماید و بکوشد تحت هیچ شرایطی، آن عمل را ترک نکند.
باید توجه داشت هر انسانی ظرفیتی برای انجام اعمال عبادی دارد که باید آن را رعایت بکند؛ به این معنا که نه کمتر از آن عمل کند که از این موهبت بزرگ محروم شود و بی‌بهره بماند و از طرفی نیز دچار تنبلی و سستی شود و ضرر کند و نه بیشتر از آن عمل نماید که عجله و شتاب بی‌مورد کرده و موجبات زدگی و خستگی نفس خود را فراهم نموده باشد.
از آنجا که حقیقت توسل، توجه و استمداد قلبی از اهل‌بیت علیهم السلام است؛ از این‌رو هر کار مشروعی که به ما کمک کند به این توجه برسیم، میتواند شیوهای برای توسل به ایشان باشد؛ ولی چه بهتر که شیوه توسل را نیز از خود اهل‌بیت علیهم السلام بیاموزیم. اهل‌بیت علیهم السلام راه‌ها و روش‌های متعددی را برای توسل به آستانشان بیان کردهاند که ذکر همه این راه‌ها و بیان فضیلت و آداب و شرایط هریک به نوشتن کتابی مستقل در این زمینه نیاز دارد؛ از این رو، در ادامه به ذکر مختصر برخی از آن‌ها اکتفا می‌کنیم و خوانندگان محترم را برای اطلاع از کیفیت وکمیت هر یک به کتاب شریف مفاتیح الجنان و کتب دیگر بزرگان مانند کتاب اقبال سید بن طاووس رحمه الله یا کتاب زادالمعاد مرحوم مجلسی یا کتاب المراقبات مرحوم ملکی تبریزی ارجاع می‌دهیم.
شیوههای توسل کدام است؟
شیوههای توسل را به دو شیوه مستقیم و غیر مستقیم تقسیم کرده، در پایان این نوشتار فهرست‌وار آن‌ها را ذکر می‌نماییم و در مقالة بعد به توضیح این شیوهها می‌پردازیم.
منظور از شیوه مستقیم یعنی توسلاتی که طی آن‌ها مستقیماً متذکر و متوسل به وجود نورانی امام علیه السلام می‌شویم؛ مانند:
* مشرف شدن به حرم اهل‌بیت علیهم السلام
* زیارت از راه دور
* خواندن برخی از دعاها و اذکار نقل شده از اهل‌بیت علیهم السلام؛ مانند: خواندن دعای سلامتی امام زمان علیه السلام در قنوت نمازها و دعا نمودن برای فرج امام زمان علیه السلام بعد از نمازها
* گریستن در عزای اهل‌بیت علیهم السلام
* سلام دادن بعد از نمازها به اهل‌بیت علیهم السلام
* خواندن صلوات های مخصوص هر امام
* نوشتن عریضه به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف
منظور از شیوه غیر مستقیم استفاده از اموری که ما را به اهل‌بیت علیهم السلام وصل می‌کنند و زمینه توجه و توسل قلبی ما را فراهم می‌کنند؛ مانند:
* استفاده از نمادهای اهل‌بیت علیهم السلام که ما را به یاد ایشان می‌اندازد؛ مانند تسبیح و مهر تربت یا انگشتر دُر یا …
* خواندن احادیث یا زندگینامه ایشان که موجب توجه به ایشان و تحصیل شناخت بیشتر می‌شود.
* اهدای ثواب اعمال خوب مانند قرائت قرآن یا نماز و… به محضر امامان علیهم السلام
* استفاده نمودن از حرزهای اهل‌بیت علیهم السلام
* لعن و نفرین دشمنان اهل‌بیت علیهم السلام با رعایت مصالح و شرایط
* کمک و احسان به ذریه اهل‌بیت علیهم السلام به نیت خشنودی و جلب توجه ایشان
* کمک به برگزاری جلسات اهل‌بیت علیهم السلام
* صدقه دادن برای سلامتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف.
خلاصه آنکه «در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد». باید با قلب و جان و رفتار ملازم با اهل‌بیت علیهم السلام باشیم، تا به ایشان ملحق شویم؛ چرا که در زیارت جامعه کبیره فرمود: «وَ اللَّازِمُ لَكُمْ لَاحِق».
در ادامه با تقسیم شیوه های توسل به شیوه های مستقیم و غیر مستقیم توسل به اهل بیت: این شیوه ها را توضیح می دهیم:
راه‌های مستقیم توسل به اهل‌بیت علیهم السلام
منظور از شیوه مستقیم یعنی توسلاتی که طی آن‌ها مستقیماً متذکر و متوسل به وجود نورانی امام علیه السلام می‌شویم.
بهترین راه و مؤثرترین راه مستقیم برای توسل به اهل‌بیت علیهم السلام زیارت ایشان است. این نوع از توسل، بسیار مورد تأکید اهل‌بیت علیهم السلام بوده است، تا جایی که شیعیان خود را سفارش می‌نمودهاند که هر روز یا هر هفته یا هر ماه یا حداقل هرسال، برخی امامان علیهم السلام را زیارت کنند و زیارت نکردن ایشان را جفای به امام می‌دانستهاند.۱
از آنجا که شیعیان و پیروانشان در موقعیت‌های ایمانی، اجتماعی، اقتصادی و مکانی متفاوتی هستند و امکان دسترسی یکسان به حرمهای ایشان برای همه شیعیان ممکن نیست، برای زیارت امام، راه‌های متعددی در سطوح متعدد بیان فرمودهاند که در ادامه توضیح خواهیم داد.
الف. زیارت حرمهای اهل بیت علیهم السلام
برای زیارت امام، در درجه اول، بر تشرف به حرمهای ایشان تأکید شده است؛ حرمهایی که آن‌ها را قطعه‌هایی از بهشت و محل رفت و آمد ملائکه می‌دانستند.۲ فضای این مکان‌های نورانی، به سبب همین رفت و آمد، ملائکه و عبادت‌کنندگان به شدت برای توسل و توجه آماده است. اهل‌بیت علیهم السلام ثواب‌های بی‌شمار و شگفت‌انگیزی برای زیارتشان بیان کردهاند که نمایان‌گر بخشش و جود الهی می‌باشد؛ مانند اینکه برای هر زیارت یا برای هر قدمی که برای زیارت برداشته می‌شود، ثواب صدها و هزارها حج و عمره تعیین فرمودهاند و آن‌چنان افق این‌گونه توسلات را بلند و تأثیرگذار معرفی کردهاند که در حدیث آمده است: «كَانَ كَمَنْ زَارَ اللهَ فِي عَرْشِه؛۳ زائر امام، مانند کسی است که خدا را در عرش زیارت کرده است».
چه چیزی برای ترقی و رشد، بالاتر از اینکه انسان، خدای خود را زیارت نماید.
حتی به کسانی که در مکان‌های دور بوده و تشرف آنان به حرمهای اهل‌بیت علیهم السلام زحمات زیادی را می‌طلبیده است، توصیه می‌کردند که حداقل سالی یک بار، زحمت سفر را به جان بخرند و به زیارت امام مشرف شوند.
امام صادق علیه السلام در پاسخ كسى كه به ايشان عرض كرد: «فدايت شوم! به حضور شما رسيدم، در حالى كه توفيق زيارت قبر اميرالمؤمنين علیه السلام را نداشتم» فرمود:
«بسيار كار ناپسندى انجام دادى. اگر از پيروان و شيعيان مانبودی، هرگز به تو نگاه نمى‌كردم. چگونه زيارت نكردى شخصيتى را كه خداوند۴ با فرشتگان آسمان و همه انبيا و مؤمنان، او را زيارت مى‌كنند». آن شخص گفت: «اين مطلب را نمىدانستم». حضرت فرمود: «بدان كه اميرالمؤمنين علیه السلام نزد خداوند از همه امامان، برتر و افضل است و براى اوست پاداش همة اعمال و برترى هر كسى به ميزان اعمال و عملكرد آن‌هاست».۵
همچنین در برخی از مناسبت‌ها که امکان رشد و ترقی و دریافت عنایات الهی بیشتر است، دستور و تأکید خاص به زیارت حضرت امیر علیه السلام یا امام حسین علیه السلام یا دیگران صادر شده است.
ب. زیارت از راه دور
برای کسانی که نمی‌توانند هر روز یا هر هفته و هر ماه مشرف به حرمهای ایشان شوند، امکان زیارت از راه دور در دستورات اهل‌بیت علیهم السلام تعریف شده است. اهل‌بیت علیهم السلام با تعلیم انواع زیارات کوچک و بزرگ، راه را برای توسل و پیوند خوردن با این کشتی‌های نجات همواره کردهاند. امام صادق علیه السلام فرمودند:
إِذَا بَعُدَتْ بِأَحَدِكُمُ الشُّقَّةُ وَ نَأَتْ بِهِ الدَّارُ فَلْيَعْلُ أَعْلَى مَنْزِلٍ لَهُ فَيُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ وَ لْيُومِ بِالسَّلَامِ إِلَى قُبُورِنَا فَإِنَّ ذَلِكَ يَصِيرُ إِلَيْنَا؛۶
هر گاه منزل و وطن يكى از شما به ما دور بود، بالاترين مكان منزل را انتخاب كند و در آنجا دو ركعت نماز خوانده، با اشاره به قبور ما سلام دهد. سلام وى حتماً به ما خواهد رسيد.
حتی در برخی روایات، زیارت امام و توسل به ایشان، از این هم راحت‌تر و ساده‌تر بیان شده است. حضرت صادق علیه السلام فرمودند:
«اى سدير! آيا هر روز، قبر امام حسين علیه السلامرا زيارت مىكنى؟» عرض كرد: «فدايت شوم، نه». حضرت فرمودند: «چقدر جفا مىكنى! آيا در هر ماه زيارت مىكنى؟» عرض كردم:«نه». فرمودند: «آيا در هر سال زيارت مىكنى؟» عرض كردم: «اين طور است». حضرت فرمودند: «اى سدير! چقدر به حسين علیه السلام جفا مىكنيد! آيا نمىدانى خداوند متعال يك ميليون فرشته دارد كه جملگى ژوليده و غبارآلود و گريان هستند و با اين حال و هيئت، سيد الشهداء را زيارت می‌کنند و از آن خسته و سست نمىشوند؟ اى سدير! بر تو لازم است كه قبر حسين علیه السلام را در هر جمعه، پنج بار و در هر روز يك بار زيارت كنى». عرض كردم: «فدايت شوم! بين ما و آن حضرت، فرسخهاى بسيار فاصله است». حضرت فرمودند: «بر بام منزل برو؛ سپس به‌طرف راست و چپ خود توجه كن، بعد سر به آسمان بلند كن، سپس سر را به‌طرف قبر امام حسين علیه السلام برگردان و بعد بگو: السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَاعَبْدِاللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُه. هر گاه چنين کردى، ثواب يك «زوره» برايت منظور مىشود. «زوره» يعنى يك حج و يك عمره». سدير مىگويد: «بعد از این دستور، بسى روزها بيش از بيست بار حضرت سیدالشهداء را اين طور زيارت مىكردم».۷
ج. زیار‌ت‌های روزانه
علاوه بر راه‌های فوق، هر روز را به یک یا چند امام اختصاص دادهاند و زیارتی مخصوص آن امام در آن روز بیان فرمودهاند که میتوان برای توسل به آن امام، از این زیارت استفاده کرد.۸
همچنین مستحب است در تعقیب همه نمازها به عنوان تعقیب مشترک، این دعا را خواند: «اللَّهُمَ أَنْتَ السَّلَامُ وَ مِنْكَ السَّلَامُ وَ لَكَ السَّلَامُ وَ إِلَيْكَ يَعُودُ السَّلَامُ … » که در خلال آن، به تک‌تک اهل‌بیت علیهم السلام سلام داده می‌شود.
تذکر: زیارت امام برای توسل، مخصوص امامان شهید نیست؛ بلکه حتی امام زنده و حی را میتوان زیارت کرد و از این راه به او متوسل شد. حتی اگر مانند زمان ما، امام علیه السلام در غیبت به سر ببرند و به ظاهر در دسترس نباشند، میتوان ایشان را از راه دور زیارت کرد و دست توسل به دامن مبارکشان زد. در روایتی راوی از امام صادق علیه السلام می‌پرسد: «مواقعی که نمی‌توانم به محضر شما برسم و شما را زیارت کنم، چطور شما را زیارت نمایم؟» حضرت در جواب فرمودند:
اى عيسى! وقتى بر آمدن نزد ما قادر نبودى، صبر كن تا روز جمعه شود. پس غسل كن يا وضو بگير و سپس به پشت بام برو و دو ركعت نماز بخوان و سپس به طرف من توجّه كن. كسى كه من را در حياتم زيارت كند، همانا در ممات من نيز زيارتم كرده و كسى كه در مماتم زيارتم كند، همانا در حياتم من را زيارت كرده است.۹
د. اعزام نایب به زیارت امام علیه السلام
در مواردی که تشرف، برای شخص، ممکن نیست، میتواند برای این کار نایب بگیرد و با فرستادن او به حرمهای اهل‌بیت علیهم السلام به ایشان متوسل شود، یا به کسانی که توانایی مالی برای تشرف به حرمهای اهل‌بیت علیهم السلام را ندارند کمک مالی کند، تا ایشان مشرف شوند و دل به دعای ایشان و عنایات امام علیه السلام ببندد؛ چنانکه سیره اهل‌بیت علیهم السلام و بزرگان بر این منوال بوده است.۱۰
یکی دیگر از شیوههای مستقیم توسل به اهل‌بیت علیهم السلام خواندن نمازهایی است که به نام ایشان می‌باشد و در کتاب‌های ادعیه مثل مفاتیح الجنان ذکر شده و معمولا بعد از آن‌ها دعایی کوتاه هم ذکر شده است.۱۱
در واقع این نمازها و همچنین حرزهایی که به نام ایشان است، ابواب خیری می‌باشد که خداوند به نام و به برکت وجود ایشان به روی مردم باز کرده است.
خواندن دعاهای توسل، مثل دعای توسل معروف، یکی دیگر از راه‌های متوسل شدن به اهل بیت علیهم السلام است. در برخی از این دعاها اهل‌بیت علیهم السلام را مورد خطاب قرار می‌دهیم و از ایشان تقاضا می‌کنیم که نزد خدا شفیع ما شوند و در برخی هم خدا را به حق اهل بیت علیهم السلام قسم می‌دهیم که حاجات مادی و معنوی ما را عنایت کند؛ لذا از شیوههای توسل به اهل‌بیت علیهم السلام خوانده می‌شود. بزرگان در کتب ادعیه، چند دعا به نام دعای توسل ذکر نموده اند؛ از جمله:
یکی از راه‌های توسل و توجه به اهل بیت علیهم السلام فرستادن صلوات بر ایشان است. این نوع از توسل به شدت مورد تأکید قرار گرفته است، تا جایی که خداوند متعال در قرآن کریم هم دستور به صلوات فرستادن بر ایشان داده است و می‌فرماید:
إِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليما؛۱۵
خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مىفرستند. اى كسانى كه ايمان آوردهايد! بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملًا تسليم [فرمان او] باشيد.
صلوات، باعث می‌شود تا نفس انسان پاک و طاهر شود. در زیارت جامعه کبیره آمده است:
وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَيْكُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَايَتِكُمْ طِيباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْكِيَةً لَنَا وَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِنَا؛۱۶
وخداوند درودهایى را كه ما بر شما مي‌فرستيم و ولايت شما را كه به ما اختصاص داده است، موجب حُسن خُلق ما و پاكى نفوس ما و تزكيه ما و كفّاره گناهان ما قرار داده است.
در قرآن کریم می فرماید:
هُوَ الَّذي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنينَ رَحيما؛۱۷
او كسى است كه بر شما درود و رحمت مىفرستد و فرشتگان او [نيز] براى شما تقاضاى رحمت مى‌كنند، تا شما را از ظلمات به سوى نور رهنمون گردد. او به مؤمنان، همواره مهربان بوده است.
یکی از مواقعی که خدا و ملائکه بر مؤمنی صلوات می‌فرستند، زمانی است که مؤمن بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلمصلوات می‌فرستد. امام صادق علیه السلام فرمودند:
هر کس بر محمد و آل محمد، ده بار صلوات بفرستد، خداوند و ملائکه او بر او هزار بار صلوات خواهند فرستاد. آیا نشنیدهای این گفتار الهی که فرمود: «او كسى است كه بر شما درود و رحمت مىفرستد، و فرشتگان او [نيز] براى شما تقاضاى رحمت مى‌كنند، تا شما را از ظلمات به سوى نور رهنمون شود». ۱۸
برای صلوات، دستورها و عبارت‌های مختلفی از سوی اهل‌بیت علیهم السلام صادر شده است؛ برخی، بسیار کوتاه و برخی، بلند هستند، برخی از آن‌ها برای صلوات فرستادن بر همه اهل‌بیت علیهم السلام و برخی، مخصوص صلوات بر یکی از ایشان می‌باشد که برای اطلاع از آن‌ها و همچنین آداب و شرایط آن باید به کُتب دعا مراجعه کرد.
یکی از بهترین شیوهها برای توسل به اهل‌بیت علیهم السلام عزاداری و گریه در مصائب اهل‌بیت علیهم السلام است. این نوع از توسل به دلیل اینکه معمولاً توجه بسیاری را در بر دارد، و همراه با گریه و شکستگی دل است، از مؤثرترین شیوههای توسل می‌باشد. در روایات برای آن، به‌خصوص برای عزاداری در مصیبت حضرت سید الشهداء علیه السلام، ثواب‌ها و فضائل و آثار زیادی بیان شده است؛ از جمله اینکه مژده دادهاند که این نوع از توسل، باعث آمرزش گناهان و برآورده شدن حاجات و رفع ظلمت‌ها و تاریکی‌ها و … می‌شود.۱۹ نه تنها گریه برای مصائب اهل‌بیت علیهم السلام مورد تشویق و تأکید قرار گرفته؛ بلکه حتی نفس کشیدن انسانی که برای غم‌ها و مصیبت‌های اهل‌بیت علیهم السلام مغموم و مهموم است تسبیح و عبادت شمرده می‌شود.۲۰
از امام رضا علیه السلام در باره فضیلت این نوع توسل نقل شده که فرمودند:
هر كس ياد مصيبت ما كند و بگريد به سبب آنچه با ما كردند، روز قيامت با ما و در درجه ما است و هر كس ياد مصيبت ما كند و بگريد، و بگرياند ديدهاش گريان نشود در روزى كه همه ديدهها گريان است و هر كس بنشيند در مجلسى كه امر ما در آن زنده مىشود، دلش نميرد در روزى كه دل‌ها بميرد. ۲۱
این تعبیر که در بسیاری از روایات دیده می‌شود که اهل‌بیت علیهم السلام می‌فرمایند: «با ما و در درجه ما خواهد بود» بیان‌گر عمق تأثیرگذاری این نوع از توسلات در رشد و تعالی انسان است.
یکی از راه‌های دیگر توسل به اهل‌بیت علیهم السلام استفاده از برخی اذکار است که در آن‌ها مستقیماً ایشان را صدا می‌زنیم؛ مانند ذکر شریف «یا صاحِبَ الزَّمانِ اَغِثْنِی یا صاحِبَ الزَّمانِ اَدْرِکنِی» برخی بزرگان معتقد بودند این ذکر، کارایی اسم اعظم را دارد. یا ذکر شریف «یا علی» یا …
بر اساس روایات اهل‌بیت علیهم السلام ذکر ایشان، مانند ذکر خدا می‌باشد و همان آثار را در پی دارد. روای نقل می‌کند که شنيدم امام صادق علیه السلام مىفرمودند:
به راستى كه ياد ما هم ياد خدا است. به راستى چون ما ياد شويم، خدا ياد شود و چون دشمن ما ياد شود، شيطان ياد شود.۲۲
یکی دیگر از راه‌های توسل، خواندن دعای سلامتی امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در قنوت نمازها و دعا برای فرج امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بعد از نمازها است که مطمئناً حضرت هم این احسان را با احسانی مضاعف جواب داده، انسان را مورد الطاف ویژه قرار می‌دهند.
ممکن است انسانی بدون استفاده از راه‌ها و شیوه‌هایی که در این نوشتار مطرح می‌شود، به اهل‌بیت علیهم السلام متوسل گردد و آن هم از راه ذکر قلبی می‌باشد. بیان شد که حقیقت توسل همان ذکر و یاد ملتمسانه اهل‌بیت علیهم السلام می‌باشد؛ از این رو چه بسا انسانی که مشغول به یکی از راه‌ها و شیوههای فوق برای توسل است؛ اما چون توجه قلبی به اهل‌بیت علیهم السلام ندارد، حقیقتا متوسل نیست. در نقطه مقابل، ممکن است انسان دل‌سوختهای باشد که گوشه منزل یا مسجد یا حرمی نشسته باشد و متوجه و متذکر اهل‌بیت علیهم السلام باشد، بدون اینکه کار خاصی انجام دهد؛ اما واقعاً متوسل و متذکر حقیقی است؛ لذا میتوان با عنوانی مستقل یکی از راه‌های توسل را یاد قلبی ایشان شمرد که گاه با ابزارها و شیوههای فوق همراه است و گاه بدون هیچ یک از ابزارها و راه‌های معمول اتفاق می‌افتد.
شیوههای غیر مستقیم توسل به اهل بیت:
منظور از شیوههای غیر مستقیم، استفاده از اموری است که ما را به اهل بیت: متصل نموده، زمینه توجه و توسل قلبی ما را فراهم می‌کند.
یکی از شیوههای غیر مستقیم عرض حاجت به اهل بیت: نوشتن عریضه و درخواست حوائج، به‌صورت مکتوب می‌باشد که میان مؤمنان، امر متداولی بوده و هست؛ به این صورت که خطاب به یکی از اهل بیت: نیازها و مشکلات مادی و معنوی خود را در برگه‌ای می‌نوشته‌اند و آن را در یکی از حرمهای اهل بیت: یا نهر آب یا چاه آبی می‌انداخته‌اند. در روایات تأکید شده که این عریضه‌ها حتماً به دست امام۷ می‌رسد.۲۳ عریضه نویسی، شرایط، آداب و ادعیه بسیار زیبایی دارد که در کتب بزرگان توضیح داده شده است؛ از جمله، مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار انواع عریضه را آورده است.۲۴ متن یکی از این عریضه ها چنین است:
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ.مِنَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ إِلَى الْمَوْلَى الْجَلِیلِ. رَبِّ إِنِّی مَسَّنِیَ الضُّرُّ وَ أنْتَ أرْحَمُ الرَّاحِمِینَ. بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ.۲۵
یکی دیگر از شیوههای توسل به اهل بیت: انجام اعمال صالح مانند حج، عمره ، نماز، زیارت ، طواف و … به نیابت از ایشان می‌باشد که در سیره اهل بیت: و بزرگان، مرسوم و معمول بوده است و مردم را نیز به این کار تشویق و ترغیب می‌کردند؛ از جمله در روایات نقل شده که شخصی به امام عسکری۷ عرض کرد: «من پدر شما را زیارت نمودم و زیارتم را برای شما قرار دادم». حضرت فرمودند: «خداوند به سبب این کار، ثواب و اجر عظیمی به تو می‌دهد و از سوی ما هم مدح و ستایش به تو می‌رسد»۲۶
در کتب روایی، ابوابی را به این موضوع اختصاص دادهاند.۲۷ در روایات آمده است که وقتی شخصی، عملی را به نیابت از دیگری انجام می‌دهد، خداوند متعال علاوه بر اینکه اجر کاملی به آن شخص می‌دهد، اجری کامل هم به خود عامل می‌دهد و از ثواب عمل او چیزی کم نمی‌شود.۲۸
برای نیابت از دیگران، آداب و ادعیه مخصوصی وارد شده که مرحوم مجلسی آن‌ها را در کتاب شریف بحارالانوار جلد ۹۹ صفحه ۲۵۵ در بابی به نام «باب الزیاره بالنیابه عن الأئمه: و غیرهم» بیان فرموده است.
یکی از شیوههای غیر مستقیم توسل به اهل بیت: استفاده از حرزهایی می‌باشد که به نام ایشان در روایات نقل شده است. کلمه «حِرز»، در لغت به معنای جاى مطمئن می‌باشد؛ جایی محصور و محکم که اگر کسی بدان وارد شود، از گزند و خطرها مصون بماند.
«حرز» در اصطلاح، نوشته‌اى است که در بردارندۀ اذکارى خاص، براى دفع آفات و بلاها می‌باشد۲۹ که شخص آن را می‌نویسد و همراه خود نگه می‌دارد، یا اینکه آن حرز را می‌خواند.
در روایات، انواع حرزها بیان شده که برخی، از آیات قرآن گرفته شده و برخی هم از اسماء الله و ادعیه تشکیل می‌شوند؛ برخی خیلی کوتاه و در حد چند کلمه و برخی بلند و طولانی می‌باشند. برخی حرزها، متعلق و به نام اهل بیت: هستند و برخی، مطلق می‌باشند.۳۰
رسول خدا۹ به حضرت امیر۷ فرمودند:
هرگاه در سختی و بلایی واقع شدی، بگو: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ* وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیم» تا خدا انواع بلاها را از تو دور کند.۳۱
یکی دیگر از شیوههای غیرمستقیم توسل به اهل بیت: که خداوند متعال با رحمت گستردۀ خود وضع کرده است، تا امکان توسل آسان به اهل بیت: برای همه فراهم باشد، زیارت صالحان به نیت اهل بیت: است.
این شیوۀ پر برکت در روایات نورانی اهل بیت: مطرح گردیده است؛ از جمله اینکه از حضرت رضا۷ نقل شده که فرمودند:
مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى صِلَتِنَا فَلْیَصِلْ عَلَى صَالِحِی مَوَالِینَا یُكْتَبْ لَهُ ثَوَابُ صِلَتِنَا، وَ مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى زِیَارَتِنَا فَلْیَزُرْ صَالِحِی مَوَالِینَا یُكْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا؛۳۲
كسى كه بر احسان به ما قادر نیست پس به دوستان شایسته و صالح ما احسان كند كه ثواب احسان به ما برایش نوشته مىشود. و كسى كه بر زیارت ما قادر نیست، دوستان صالح و شایسته ما را زیارت كند كه ثواب زیارت ما برایش نوشته مىشود.
همان‌گونه که در متن روایت آمده، این شیوه از توسل برای کسانی است که قدرت تشرف به زیارتگاه‌های اهل بیت را ندارند که البته باید طی این دیدار، نیت و هدف، زیارت اهل بیت: باشد، از این‌رو شایسته است فضای این نوع از دیدارها، معنوی و مرتبط با اهل بیت: باشد، مثلاً در آن، احادیث یا زیارات آن خاندان مطهر خوانده شود.
یکی از شیوههای مؤثر و متداول بین مردم برای توسل به اهل بیت: انفاقات مالی است که در قالب ادای خُمس، انواع نذر‌ها، صدقه دادن برای سلامتی امام زمان۷، تأمین هزینه‌های حرم‌ها و مجالس اهل بیت: و… اتفاق می‌افتد. امام صادق۷ در مورد فضیلت این‌گونه انفاق‌ها می‌فرمایند:
دِرْهَمٌ یُوصَلُ بِهِ الْإِمَامُ أفْضَلُ مِنْ ألْفَیْ ألْفِ دِرْهَمٍ فِیمَا سِوَاهُ مِنْ وُجُوهِ الْبِرِّ؛۳۳
یک درهم که در خدمت امام گذاشته شود، برتر از دومیلیون درهم است که در راه‌های خیر دیگر هزینه شود.۳۴
البته چنانکه در روایات تأکید شده، امام علیه‌السلام نماینده و خلیفه خدا بر روی زمین است و نیازهای او از سوی خدا تأمین خواهد شد و به مساعدت‌های مالی مردم نیازی ندارد، بلکه این مردم هستند که به منظور تربیت و رشد خود، به این‌گونه انفاقات نیاز مبرم دارند.
این‌گونه انفاقات درمان مناسبی برای بسیاری از بیماری‌های روحی مانند حب دنیا و بخل و … است و انسان را از این آلودگی‌ها پاک می‌کند.
۶٫اهدای ثواب اعمال به اهل بیت:
یکی از شیوههای مرسوم توسل به اهل بیت: انجام اعمال صالح –مانند قرائت قرآن، انجام نماز، پرداخت صدقه و…- و اهدای ثواب آن به ایشان است. قبلاً گذشت که اهل بیت: در این‌گونه مواقع در صدد پاسخ‌گویی به احسان‌کننده برمی‌آیند و چند برابر لطف او را پاسخ می‌دهند.
شیخ حر عاملی; می‌فرماید:
روایت شده که هر کس ثواب نمازش را برای رسول خدا۹ و امیرالمؤمنین۷ و جانشینان او قرار دهد، خداوند ثواب نمازش را چند برابر می‌کند. پرسیده شد: «چگونه نمازش را هدیه کند؟» فرمود: «نیت می‌کند که ثواب نمازش برای رسول الله۹ باشد و اگر برای او مقدور بود هر روز به نمازهای پنج‌گانه‌اش چیزی اضافه کند؛ هر چند دو رکعت باشد و ثواب آن را به یکی از اهل بیت: هدیه نماید و در سجده‌ها و رکوع‌های آن نماز سه بار بگوید: «صَلَّى اللهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ» و بعد از سلام نماز، چنین بگوید: «اللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ الرَّكَعَاتِ هَدِیَّةٌ مِنِّی إِلَى عَبْدِكَ فُلَانٍ، اللَّهُمَّ تَقَبَّلْهَا مِنِّی وَ أَبْلِغْهُ إِیَّاهَا عَنِّی وَ أثِبْنِی عَلَیْهَا أفْضَلَ أمَلِی وَ رَجَائِی فِیكَ وَ فِی نَبِیِّكَ وَ أوْلِیَائِكَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ». روایت شده که بعد از این عمل به درگاه الهی با توسل به آن امام متوسل گردد و حوائج خود را بخواهد.۳۵
در روایات اهل بیت: نمازی هم به عنوان نماز هدیه به معصومان: نقل شده که برای اطلاع از آن، میتوان به کتب بزرگان مراجعه کرد؛ از جمله جمال‌الاسبوع (اثر مرحوم سید بن طاووس)، ص۲۳٫
یکی از شیوه‌هایی که ممکن است از آن برای توسل به اهل بیت: استفاده شود، اکرام و احسان به ذریه اهل بیت: به نیت تقرب و تحصیل رضایت ایشان می‌باشد، چنانکه خداوند متعال، مزد زحمت‌های طاقت‌فرسای چندین‌ساله پیامبر۹ را مودت به وابستگان پیامبر قرار داده و بر نیکو و لازم‌بودن این عمل، تأکید کرده است.۳۶
در روایات، مکرراً بیان شده است که برآوردن حاجت هر مؤمن و مسلمانی و خشنود کردن او اجر و پاداش فراوانی دارد. حال اگر آن مؤمن و مسلمان از ذریه رسول خدا۹ باشد پاداشی مضاعف خواهد داشت. علاوه‌بر آن، هر گونه احسان به ذریه رسول خدا۹ و پیروان ایشان موجب خوشنودی ایشان و همچنین رضایت الهی می‌شود.
از رسول خدا۹ نقل شده است که فرمودند:
هر کس خواهان آن است که به من متوسل شود و در نزد من احسانی داشته باشد تا در روز قیامت به‌سبب آن برای او شفاعت کنم، به خاندان من احسان کند و آن‌ها را خوشحال نماید.۳۷
همچنین حضرت رضا علیه‌السلام فرمودند:
كسى كه دسترسی به ما ندارد تا به ما احسان نماید، به دوستان شایسته و صالح ما احسان كند كه ثواب احسان به ما برایش نوشته مىشود.۳۸
احسان به ذریه رسول خدا۹ و دوستان اهل بیت: دارای مصادیق فراوانی است؛ مانند احترام و اکرام اجتماعی، مساعدت‌های مالی در قالب قرض و هدیه، کمک‌ها و مشاوره‌های فکری و فرهنگی، مساعدت‌های روحی و روانی در شادی‌ها و غم‌ها و ….
از حضرت صادق علیه‌السلام در مورد تأثیر این‌گونه احسان‌ها چنین نقل شده است:
هر كس آرزو دارد مهم‌ترین حاجاتش برآورده شود، با مهم‌ترین قسمت مال خود كه به آن نیاز دارد، به آل محمد۹ و شیعیان آنان، کمک و رسیدگی کند.۳۹
یکی از اموری که در روایات بر آن تأکید شده، استفاده از تربت سیدالشهداء۷ است که چنانچه به نیت توجه به
اهل بیت: و تذکر ایشان باشد، میتوان آن را از راه‌های توسل شمرد. تربت سیدالشهداء۷ بر اساس تأکیدات اهل بیت: آثار و برکات فراوانی دارد؛ مثلاً سجده کردن بر آن، ذکر گفتن با تسبیح تربت، برداشتن کام نوزاد با آن، استشفا به آن، دفن کردن همراه میت، تبرک کردن بدن به آن و … .۴۰
در روایات در مورد استفاده از تربت، تأکید بسیاری شده است؛ از جمله از حضرت صادق۷ نقل شده است که فرمودند:
کسی که به‌وسیله تسبیحی که از تربت حسین۷ باشد یک دوره یکی از اذکار مانند استغفار یا ذکر دیگری را بگوید، ثوابش هفتاد برابر خواهد بود. و سجده کردن بر تربت امام حسین۷ حجاب‌های هفت‌گانه را برطرف می‌نماید.۴۱
همچنین در روایت آمده که یکی از فضائل تسبیح تربت، این است که هرگاه کسی تسبیح تربت به دست داشته و مشغول ذکر باشد و در ادامه، در حالی که هنوز تسبیح را در دست می‌گرداند، ذکر گفتن را فراموش کند، ثواب گفتن ذکر را به او می‌دهند.۴۲
یکی از راه‌های توسل و تقرب به اهل بیت: انتشار معارف و فضائل ایشان و متوجه نمودن دل‌های دیگران به ایشان است. توجه دادن مردم به اهل بیت: و آموختن معارف اهل بیت: به دیگران به شدت مورد تأکید و سفارش اهل بیت: بوده و پاداش‌های بسیاری برای این کار بیان کردهاند. برای انتشار فضائل و معارف ایشان راه‌های متعددی وجود دارد؛ از جمله:
تألیف و تحقیق در مورد ایشان.
گفتن شعر در مورد فضائل و معارف و مصائب ایشان.
خواندن فضائل ایشان برای دیگران یا گوش فرا دادن به فضائل ایشان.
گریاندن دیگران در مصائب ایشان.
برپا کردن مجالس برای نشر معارف ایشان.
هدیه دادن کتاب‌ها و نوشتارهایی که مضمون آن‌ها معارف و فضائل اهل بیت: است.
پاسخ‌گویی و رفع شبهاتی که نسبت به ایشان وارد می‌شود.
شرکت در جلساتی که احادیث و فضائل معارف ایشان در آن ذکر می‌شود.
و …
برای تمام عناوین فوق احادیث متعددی از اهل بیت: نقل شده که بیان‌گر فضیلت و آثار آن‌ها است. محدودیت حجم این نوشتار اجازه ذکر آن‌ها را به ما نمی‌دهد.
نکته اساسی در تمام موارد فوق، این است که نیت شخص انجام دهنده باید تقرب و توسل به اهل بیت: باشد و جلب رضایت و لطف ایشان که همان رضایت و لطف خدا است. با توجه به اینکه در تمام موارد فوق، عنصر ذکر و توجه به اهل بیت: که همان حقیقت توسل بود، وجود دارد، شمارش این عناوین در بین شیوههای توسل به ایشان بعید نمی‌باشد.
یکی دیگر از اقداماتی که با نیت توسل میتوان انجام داد، مطالعه زندگینامه و آثار و احادیث اهل بیت: است؛ به‌‌ویژه در ایام ولادت و شهادت ایشان- در کنار شرکت در مجالس و اقامه جلسات جشن یا عزاداری- چه نیکو است که انسان مقداری هم در مورد آن مناسبت و امام مورد نظر، مطالعه کند و به این وسیله متوجه و متوسل به ایشان باشد و از این رهگذر، معرفت و شناخت بیشتری به دست آورد؛ چنانکه بزرگان اخلاق بر این شیوه تأکید داشته‌اند.
یکی دیگر از شیوههای توسل به اهل بیت: و جلب توجه ایشان برائت و لعن دشمنان ایشان است. برائت، موجب تقرب به خدا و اهل بیت می‌شود؛ چنانکه در زیارت عاشورا می‌خوانیم:
ای ابا عبدالله! همانا من به خدا و رسولش و امیرالمؤمنین و فاطمه و حسن و تو تقرب می‌جویم به‌واسطه دوست داشتنت و به‌واسطه برائت جستن از کسانی که ظلم به شما را بنا گذاشتند و بنیان ظلم را برپا کردند و برای ظلم و جور بر شما و شیعیانتان حرکت نمودند.
برائت و دشمنی با دشمنان اهل بیت: جزء و شرط مهم تولی و دوستی با ایشان است. در اغلب ادعیه و زیارات، تولی اهل بیت: به همراه تبری از دشمنانشان آمده است؛ مانند این عبارت که در زیارات زیاد دیده می‌شود:
«إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُم»؛ یعنی من با دوستان شما دوست، و با دشمنان شما دشمن هستم. در روایات هم آمده است که دروغ می‌گوید کسی که محبت اهل بیت: را ادعا می‌کند؛ در حالی که از دشمنان ایشان تبری نمی‌جوید. چنین افرادی از محبت و احسان ویژه اهل بیت: دور هستند.
برای استفاده از شیوه لعن و برائت برای توسل به اهل بیت: ادعیه و اذکار متعددی در کلام اهل بیت: و نیز کلمات بزرگان نقل شده است که برای اطلاع باید به کتب ادعیه مراجعه گردد. البته در این باره باید تقیه و احتیاط را هم رعایت کرد.
پی‌نوشت‌ها
این مطلب بدون برچسب می باشد.
تمامی حقوق این سایت برای بنیاد علمی فرهنگی هاد محفوظ است.
