سید حبیب حسینی رنانی

اشاره:

در نوشتار پيش، به برخى فضايل جناب جعفر عليه السلام و ماجراى اهداى اين نماز به ايشان و فضايل و آثار خواندن نماز جعفر پرداخته شد. در اين مجال، به سيره و سخنان بزرگان درباره اين نماز گرانبها و شيوه خواندن و برخى از احكام آن مى‏پردازيم:

مقدمه:

بسيارى از ما انسان‏ها، دچار مشكلات و اضطراب‏هايى هستيم كه زندگى را بر ما تيره كرده است و از سويى دعاها و خواهش‏هايى مادى و معنويى داريم كه آرزومند برآورده شدن آنيم. مى‏دانيم كه بلاها و گرفتارى‏هاى ما، با توجه به سطح ايمان ما، گاهى براى ارتقاء درجه ايمانى، گاهى براى امتحان يا نتيجه و اثر لغزش‏ها و گناهان ما است و روايات زيادى به اين مطلب تصريح مى‏كند.^[۱] همچنين كوتاهى هاى ما در بندگى حضرت حق باعث مى‏شود استحقاق برآورده شدن آرزوهايمان را نداشته باشيم. اين‏جا است كه به وسيله‏اى نيازمنديم كه هم برطرف كننده گناهان و آثار شوم آن‏ها باشد و هم بر استحقاق ما در درگاه الهى بيفزايد، تا آرزوهايمان برآورده شود.

خداوند مهربان، از روى رحمت گسترده خود، انواع اين وسايل را از طريق اولياى الهى به ما بخشيده و ما را به بهره‏گيرى از آن‏ها فرا خوانده است‏^[۲]. يكى از مؤثرترين آن‏ها نماز آسمانى و گرانسنگ جعفر طيار عليه السلام است؛ نمازى كه به دليل غناى محتوايى آن بايد در حال انجام آن طمأنينه و آرامش ويژه‏اى داشته باشى و مدتى را مانند بنده و گدايى بر در سلطان، روى پا بايستى و سپس تعظيم كنى و به خاك بيفتى. همين ايستادن و خم شدن و به خاك افتادن طولانى، همراه آرامش و تسبيح گفتن، باعث مى‏شود غبار گناهان بزرگ از آيينه وجود ما پاك شود و ظرفيت و استحقاق ما در درگاه با عظمت الهى بيشتر گردد، و در نهايت، به خواسته خود- در صورت صلاحديد الهى- برسيم؛ از همين رو بزرگان و اولياى الهى كه هم به مشكلات ما و ريشه‏هاى آن، واقف بوده‏اند و هم به درمان‏هاى متناسب با آن آگاهى داشته‏اند، نماز جعفر طيار را به عنوان يك نسخه كاملًا مجرب و همگانى، سفارش مى‏كرده‏اند و خود نيز به آن ملتزم بوده‏اند.

سيره و گفتار بزرگان در مورد نماز جعفر عليه السلام‏

شيخ اعظم انصارى قدس سره‏

عباداتى كه شيخ انصارى از سن بلوغ تا آخر عمر به آن‏ها مواظبت داشت- گذشته از فرائض و نوافل شبانه روز و ادعيه و تعقيبات مرحوم شيخ انصارى با اين كه يك چشم داشت و شب نمى‏توانست مطالعه كند، در روز اين همه درس، تأليف و عبادت داشت، هر روز زيارت عاشورا را با صد لعن و سلام، در بالاسر مرقد حضرت امير عليه السلام نيم ساعت ايستاده مى‏خوانده، و نماز جعفر، و يك جزء قرآن را همراه با توفيق معنوى انجام مى‏داده است.^[۳]

مرحوم آيت الله شيخ محمد حسين اصفهانى رحمه الله‏

حضرت آيت الله بهجت رحمه الله كه از شاگردان ايشان بود، درباره استاد خود چنين مى‏فرمود:

مرحوم آقا شيخ محمّد حسين، طورى بود كه اگر كسى به فعاليت‏هاى علمى‏اش توجّه مى‏كرد، تصوّر مى‏كرد در شبانه روز هيچ كارى غير از مطالعه و تحقيق ندارد، و اگر كسى از برنامه‏هاى عبادى ايشان اطّلاع پيدا مى‏كرد، فكر مى‏كرد غير از عبادت به كارى نمى‏پردازد. در كنار اين فعاليت‏هاى علمى، آن قدر مقيد به برنامه‏هاى عبادتى بودند كه هر كس اين‏ها را مى‏ديد، فكر مى‏كرد كه اصلًا به هيچ چيز غير از عبادت نمى‏رسد. هر روز زيارت عاشورا و هر روز نماز جعفر طيار از برنامه‏هاى عادى ايشان بود. روزهاى پنج شنبه- طبق سنّتى كه علماى نجف دارند و معمولًا روز پنج شنبه يا جمعه يك روضه هفتگى دارند- ضمن توسل به اهل‏بيت عليهم السلام كه زمينه‏اى بود براى ديدار دوستان و استادان و شاگردان با همديگر، مرحوم آقا شيخ محمد حسين در اين روضه‏شان مقيد بود كه خود پاى سماور بنشيند، و خود او همه كفش‏ها را جفت كند، و در عين حال، زبانش مرتّب در حال حركت بود؛ خيلى تند تند يك چيزى را مى‏خواندند. ما متوجّه نمى‏شديم كه اين چه ذكرى است كه ايشان اين‏قدر در نشستن و برخاستن به گفتن آن مقيد است.^[۴]

حاج شيخ عباس قمى رحمه الله‏

مرحوم حاج شيخ عباس قمى رحمه الله از اين نماز به عنوان «اكسير اعظم و كبريت احمر» ياد كرده و فرموده است:

از جمله نمازها، نماز حضرت جعفر طيار است كه اكسير اعظم و كبريت احمر است و به سندهاى معتبره با فضيلت بسيار كه عمده، آمرزش گناهان عظيمه است، وارد شده است.^[۵]

آيت الله سيد محمد كاظم يزدى رحمه الله‏

اين عالم بزرگوار نيز فرموده است:

هى من المستحبات الأكيده و مشهورة بين العامّة و الخاصّة و الأخبار متواترة فيها؛

اين نماز، از مستحبات مورد تأكيد و بين شيعه و سنى مشهور است و روايات درباره آن، در حد تواتر مى‏باشد.^[۶]

آيت الله حاج شيخ محمد حسن نجفى (صاحب جواهر) رحمه الله‏

اين عالم كم‏نظير، در اين باره مى‏فرمايد:

مستحب بودن نماز جعفر طيار، اجماعى مى‏باشد و بين شيعه و سنى مشهور است و اخبار مربوط به آن، متواتر است و اهل‏بيت عليهم السلام پيوسته آن را مى‏خوانده‏اند.^[۷]

آيت الله بهجت رحمه الله‏

يكى از خصوصيات بارز آيت‏الله بهجت، اصرار بر خواندن نماز جعفر طيار و نماز خواندن با توجه قلبى و چشم گريان بود.^[۸]

خدمت حضرت آيت الله بهجت گاهى همين سؤال مى‏شد كه: «در فرصت‏هاى مناسب، چه عملى زودتر انسان را به آن توجهات مى‏رساند؟» ايشان سفارش مى‏كردند: «اين نماز جعفر طيار، تجربه‏

ايشان در خصوص حل مشكل ازدواج، به خواندن نماز جعفر طيار و دعايى كه در كتاب زادالمعاد مجلسى آمده است، سفارش فرمودند.

از محضر آيت الله بهجت در مورد مشكل ازدواج دخترى سوال شد، آن بزرگوار در جواب سؤال اظهار داشت:

نماز جعفر طيار بخواند و پس از آن، دعايى كه در كتاب زادالمعاد مجلسى آمده كه در اين هنگام خوانده شود، بخواند و در پى آن، به سجده رود و تلاش كند كه حتما گريه كند گرچه به مقدار كم و همين كه چشمش را اشك گرفت، حاجتش را از خدا بخواهد.

آيت الله ناصرى حفظه الله‏

اين عالم فرزانه و بزرگوار در اين باره مى‏فرمايد:

يكى از نمازهاى مستحبى كه اهل‏بيت عليهم السلام و بزرگان خيلى سفارش كرده‏اند به خصوص براى حاجت‏هاى خيلى مهم- نماز جعفر طيار است. انسان، هر مشكلى كه دارد، نماز جعفر طيار بخواند، بسيار عالى است. براى هر حاجت مهمى كه داريد، اين نماز را بخوانيد.^[۹]

يكى از امور بسيار مهم كه بايد عنايت ويژه‏اى به آن داشته باشيم، توسل است. توسل خيلى اثر دارد. گدايى كردن از در خانه خدا و ائمه اطهار عليه السلام تجارتى است كه سرمايه نمى‏خواهد. يكى از توسلاتى كه بزرگان به آن سفارش مى‏كردند، نماز جعفر طيار است كه گره‏هاى بسيار مهم را با آن مى‏توان باز كرد. البته شرايطى دارد كه رعايت آن‏ها، اثر گذارى‏اش را بيشتر مى‏كند. بهترين وجهش اين است كه روز چهارشنبه و پنج‏شنبه و جمعه را انسان روزه بگيرد و در عصر جمعه نماز جعفر طيار را بخواند و بعد هم مبلغى را هر چند اندك باشد، براى سلامتى حضرت بقية الله عليه السلام صدقه بدهد و حاجتش را از خدا تقاضا كند كه فرموده‏اند: ممكن نيست حاجت او رد شود. اغلب افراد در ماه مبارك رمضان موفق به خواندن نماز جعفر طيار مى‏شوند؛ چون در اين سه روز، روزه دارند و عموماً شرطش در ماه مبارك رمضان موجود است.^[۱۰]

درباره نماز جعفر يكى از بزرگان اهل معنا مى‏فرمايد:

اگر بخواهد معنويت در زندگى ما تعريف شود، يك فداكارى و گذشت لازم دارد و يك اشتغال شديد مى‏خواهد. ما براى پى‏گيرى‏هاى معنوى و رشدمان بايد بيش از اين هزينه كنيم و وقت و نيرو صرف كنيم. يك عمل عبادى قوى را در طول شبانه روز بايد ملتزم باشيم و يك جهت مراقبه‏اى قوى را بايد ملتزم باشيم. مثلًا در اعمال عبادى بعضى مشغول به ذكر مى‏شوند كه پيچيدگى خاص خود را دارد. اشتغال و عدم اشتغال، كيفيت ذكر، شرائط ذكر كه آثار عجيبى در زندگى انسان مى‏گذارد كه بابش مفصل است. ولى منظور ما از ذكر، يك اشتغال است. نماز امام زمان عليه السلام، نماز جعفر طيار، اين‏ها چيزهايى بوده كه اعجاز مى‏كرده است. مخصوصاً اگر يك جنبشى مى‏شد كه انسان علاقه‏مند به اين قضايا، مدتى را به نماز جعفر طيار اشتغال پيدا مى‏كرد، بركاتش زود محسوس مى‏شود. زود كه عرض مى‏كنم منظور بعد از ماه‏هاست و براى انسان فتح باب مى‏كند. گويا اين عمل عبادى‏

 نماز جعفر طيار حكم كيميا دارد. بعضى اهمال مى‏كنند؛ مثلًا سريع دو ركعت مى‏خوانند و اذكارش را بعد مى‏گويند، اين‏گونه، آثارش كم مى‏شود. نماز جعفر طيار در سلوك عملى، يك سر بوده است. آقا على بن موسى الرضا عليه السلام از مدينه كه عازم طوس شدند، مرتب اين نماز را مشغول بوده‏اند.^[۱۱] با اين‏كه خودشان امام هستند و خودشان نماز دارند؛ اما نماز جعفر را ملتزم بوده‏اند.

اين نماز، آثار و بركاتى را در زندگى و در ارتقاء معنويت انسان مى‏گذارد. مشكل و خطرى كه الآن با آن مواجهيم اين است كه نكند آرام آرام سيره بزرگان حوزه فراموشمان بشود. و اشتغال به يك امورى پيدا كنيم كه با سيره علما و بزرگان حوزه فاصله داشته باشد؛ اين نماز جعفر از جمله سنت‏هايى است كه از اهل‏بيت عليهم السلام به علماى اهل معنويت منتقل شده كه ديگر واسطه نداشته است. اين نماز جعفر طيار، مدتى التزام مى‏خواهد. خيلى از اين عبادت‏ها به گونه‏اى است كه اگر انسان مدت زمانى ملتزم باشد، بهره‏اش را مى‏گيرد؛ از جمله اين نماز است. البته حداقل يك حول‏]/ سال‏] كامل مى‏خواهد، اگر كسى حاجتى را در نظر گرفت و حاجتش زودتر برآورده شد كه چه بهتر. اين نماز، در بين علماى نجف مجرب بوده است. علماى اهل معنايى كه بعضى از اعمال عبادى را به هيچ وجه ترك نمى‏كردند از جمله آن عبادات، نماز جعفر طيار بوده است.

بعضى از دوستان مدتى به اين نماز مشغول مى‏شدند و آثار و بركاتى مى‏ديدند كه واقعاً بهت‏آور است. برخى كه از نظر پزشكى براى فرزنددار شدن مأيوس شده بودند مشغول به خواندن اين نماز شدند و نتيجه گرفتند. البته اكابر و بزرگان، فقط براى حوائج مادى نماز جعفر را نمى‏خوانده‏اند؛ بلكه ضميمه‏اش مى‏كرده‏اند و اصل را حوائج معنوى قرار مى‏دادند؛ ولى اگر نماز جعفر طيار در برنامه عبادى كسى قرار گيرد يك قدس و يك نور هميشه همراه او خواهد بود. يكباره ساختار روحى او تغيير مى‏كند؛ يعنى يك بهاء و نور پيدا مى‏كند. اين نماز، خيلى جاى كار دارد؛ يعنى ارزش دارد كه انسان وقت بگذارد و ملتزم باشد و هرچه مى‏خواهد از اين نماز بخواهد. البته حوائج هم متفاوت هستند و انسان بايد بداند كه كدام حاجت چه مقدار ادامه مى‏خواهد. هر حاجتى يك مقدار حد نصابى از تكرار عمل را دارد. گاهى حد نصاب، بالا است؛ يك وقت يك نفر يك قضيه معنوى را كه اكابر، چهل سال دنبالش مى‏دويده‏اند مد نظر قرار مى‏دهد مى‏خواهد نماز جعفر طيار بخواند و فكر مى‏كند بعد از دو سه ماه هم بايد به آن برسد كه اين، خطا است؛ ولى گاهى حوائج را بايد از هم تفكيك كرد. گاهى ما مشكلاتى در زندگى‏مان هست كه اصلًا راه معنويت را بر ما بسته است. اين موارد، جاى نماز جعفر طيار است كه شخص؛ مى‏خواند و راه براى او باز مى‏شود. قدم به قدم پيش مى‏رود و استمداد مى‏كند از الطاف حق تعالى. به هرحال، نماز جعفر طيار در برهه‏هايى از طلب در زندگى مادى و معنوى، به داد انسان مى‏رسد و انسان را رشد مى‏دهد.^[۱۲]

كيفيت خواندن نماز جعفر عليه السلام و برخى از احكام آن‏

امام خمينى قدس سره‏چنين مى‏فرمايد:

يكى از نمازهاى مستحبى كه استحبابى مؤكد دارد و بين شيعه و سنى از نمازهاى معروف است، نماز جعفر بن ابى‏طالب عليه السلام است كه رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را به وى هنگامى كه از سفر حبشه بر مى‏گشت، عطا كرد، تا با اين وسيله، محبت و كرامت خود نسبت‏

به او را اظهار بدارد …. و بهترين وقت انجام آن، هنگام بلند شدن آفتاب در صبح جمعه است و جائز است كه مكلف، آن را جزء نافله‏هاى شب و يا روز خود حساب كند كه در اين صورت هم به عنوان نماز جعفر و هم به حساب نافله‏هاى او محسوب مى‏شود همان‏طور كه در روايت آمده است.^[۱۳] مثلًا اگر مكلف خواست آن را بعد از نماز مغرب بياورد، مى‏تواند به عنوان نافله مغرب نيت كند.

اين نماز، چهار ركعت با دو سلام است؛ يعنى دو نماز دو ركعتى است كه در هر ركعت حمد و سوره را مى‏خواند و پس از تمام شدن سوره، پانزده بار مى‏گويد: «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله أكبر». آن‏گاه به ركوع مى‏رود و اين ذكر را در ركوع ده بار مى‏گويد و پس از سر برداشتن از آن، ده بار مى‏گويد و همچنين در سجده و بعد از سربرداشتن از سجده و همچنين در سجده دوم و بعد از سر برداشتن از سجده، ده بار همين ذكر را بگويد كه در نتيجه، در يك ركعت، هفتاد و پنج بار و در چهار ركعت، سيصد بار اين ذكر را گفته است. و ظاهراً مى‏تواند در ركوع و سجود، به همين ذكر اكتفا نموده، ذكر خاص ركوع و سجود را نگويد؛ لكن نزديك‏تر به احتياط، آن است كه به گفتن آن اكتفا ننموده، ذكر ركوع و سجود را نيز بگويد. در اين نماز، سوره خاصى معين نشده و هر سوره‏اى مى‏تواند بخواند؛ ولى، بهتر آن است كه در ركعت اول، سوره «إذا زلزلت»، و در ركعت دوم، سوره «عاديات» و در ركعت سوم «إذا جاء نصر الله‏» و در ركعت چهارم، سوره «قل هو الله أحد» را بخواند.

مسأله ۱٫

جائز است در صورتى كه عجله داشته باشد، تسبيحات را بعد از نماز بگويد. [يعنى دو تا دو ركعت نماز بخواند مانند نماز صبح و بعداً ۳۰۰ بار ذكر تسبيحات اربعه را بگويد]؛^[۱۴] همچنان‏كه جائز است در صورتى كه حاجتى ضرورى دارد، اصل نماز جعفر را دو قسمت نموده يك دو ركعتى را بياورد و دو ركعت ديگر را بعد از بر آمدن حاجتش بخواند.

مسأله ۲٫

اگر بعضى از تسبيحات را در جاى خودش فراموش كند، اگر در محل‏هاى ديگر به يادش آمد؛ در همان‏جا قضايش را به‏جا مى‏آورد و تسبيحات همان محل را نيز مى‏خواند.^[۱۵] بنابراين اگر تسبيحات ركوع را فراموش كرد و بعد از سربرداشتن از آن، به يادش آمد، در همان‏جا ده تسبيح ركوع را قضا نموده، تسبيح خود آن محل را نيز مى‏خواند و همچنين در محل‏ها و در احوال ديگرِ نماز. و اگر بيادش نيامد، تا از نماز فارغ شد، بهتر و به احتياط نزديك‏تر، آن است كه تسبيحات فراموش شده را به اميد ثواب بياورد.^[۱۶]

– يادآورى:

۱- براى نماز جعفر، دعاهاى بسيار زيبا و آدابى ذكر شده است كه اگر با اين دعاها و آداب به جا آورده شود، زودتر و بهتر نتيجه بخش خواهد بود. براى اطلاع از اين دعاها به مفاتيح الجنان مراجعه كنيد.

۲- درباره شيوه خواندن و احكام مربوط به اين نماز، نظرهاى متعدد وجود دارد كه ما شيوه مشهور را از امام خمينى قدس سره نقل كرديم.

۳- با وجود آن‏كه مى توان ابتدا نماز را بدون تسبيحات خواند و بعد، تسبيحات آن را خواند، بايد توجه داشت كه اين كار، تأثيرات نماز را خواهد كاست.

۴- اين نماز، بين مردم، به نمازى طولانى مشهور شده است تا جايى كه ضرب المثل شده است؛ در صورتى كه به‏طور معمول، اين نماز بيشتر از نيم ساعت طول نمى‏كشد كه اگر اندكى حضور قلب در آن باشد، شيرينى آن باعث مى‏شود نماز، هرگز طولانى جلوه نكند.

به شما كه رشد معنوى و برآورده شدن نيازهايتان، آرزوى ما است، خواندن اين نماز را سفارش كرده و از شما خواهشمنديم پس از خواندن اين نماز، دوستان خود در نشريه خُلُق را از دعاى خير، فراموش نفرماييد.

 پیوست‌ها:

[۱] . ميزان الحكمة، محمدى رى شهرى، ج ۲، ص ۴۰، باب البلاء؛ عدل الهى، مرتضى مطهرى، ص ۱۶۶٫

[۲] . اشاره به آيه شريفه:« يا ايها الذين آمنوا اتقّوا الله و ابتغوا اليه الوسيله …»، سوره مائده: ۳۵٫

[۳]  در محضر آيت الله بهجت، محمد حسين رخشاد، نشر سماء، چ ۳، قم، ۱۳۸۲، ج ۱، ص ۴۹٫

[۴]  .برگى از دفتر آفتاب، رضا باقى زاده، نشر مشهور، چ دهم، قم، ۱۳۸۲، ص ۲۰۴٫

[۵]  .مفاتيح الجنان، نماز جعفر طيار.

[۶] . العروة الوثقى( للسيد اليزدي)، ج ۲، ص ۱۰۵٫

[۷] . جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، ج ۱۲، ص ۱۹۹٫

[۸] . حجت الاسلام حسين دانى در گفتگو با خبرنگار اجتماعى باشگاه خبرى فارس.

[۹] . متن سخنرانى آيت الله ناصرى، مسجد كمرزرين اصفهان، رمضان المبارك، ۱۳۸۵ ه- ش.

[۱۰] . مجله خُلُق، شماره ۸٫

[۱۱] . بحارالانوار، ج، ص.

[۱۲] . سخنرانى ايشان در جمع طلاب حوزه علميه، قم، مؤسسه فرهنگى دارالهدى، ۱۲/ ۷/ ۸۸٫

[۱۳] .من لايحضره الفقيه، ج ۱، ص ۵۵۴٫

[۱۴] .ر. ك: كافي، ج ۳، ص ۴۶۶٫

[۱۵] .وسائل‏الشيعه، ج ۸، ص ۶۱٫

[۱۶] . تحرير الوسيله، ج ۱، ص ۲۴۳؛ و بنگريد: العروة الوثقى( للسيد اليزدي)، ج ۲، ص ۱۰۷٫