محمد سلطانى رسول عربان‏

اشاره‏

در مقاله پيشين گذشت كه قواى نهفته در اشيا و افعالى كه از آن‏ها صادر مى‏شوند، داراى سه مزاج هستند. مزاج ثانوى را نيز به دو نوع تقسيم كرديم؛ طبيعى و صناعى. غذاهايى كه روزانه استفاده مى‏كنيم، بيشتر از اين دو قسم است كه در صحت جسم و اخلاق ما تأثير مستقيم دارد؛ لذا اين بحث و آشنايى با قواعد آن اهميت ويژه‏اى دارد. گفته شد آثار اشيا يا به ماده، يا به صورت يا كيفيت و … است. اكنون دنباله آن مباحث تقديم عزيزان مى‏شود.

مطلب سوم‏

در يك وعده غذايى نبايد چند غذا را با هم تناول كرد، مگر مواردى كه استثنا مى‏شود. سرّ مطلب، مربوط به قواعد تركيب است. در تركيب اغذيه و ادويه، تركيب انضمامى مثل تركيب شكر با آرد نخودچى كافى نيست؛ بلكه تركيب اتحادى لازم است. تركيب انضمامى، آثار جديدى براى غذا به دنبال ندارد؛ چون آثار جديد، صورت نوعيه جديد مى‏خواهد و صورت نوعيه جديد هم تحقق علت قابلى را مى‏طلبد كه همان تحقق مزاج است. در تركيب انضمامى، مزاج محقق نمى‏شود؛ چون تحقق مزاج در تركيبات صناعى، راه‏هاى مخصوص مثل طبخ دارد. از طرف ديگر در تركيب انضمامى، چون مزاج محقق نشده است، اجزاى مركب هركدام، فعل مخصوص خود را دارند و هنگامى كه وارد بدن مى‏شوند، حرارت غريزى بدن بايد به تعدد اجزاى مركب، فعل متعدد انجام دهد، تا قواى هر يك را بروز دهد و اين، خود به بدن فشار مى‏آورد. بعد از آزاد شدن قواى اين اجزاى مركب، افعال آن‏ها روى بدن انجام مى‏شود. اگر اين افعال و آثار، هماهنگ نباشند به قواى بدن آسيب وارد مى‏كنند و در مواردى باعث تحيّر طبيعت بدن در تدبير امور بدن مى‏شوند و همه اين‏ها باعث انصراف نفس از عالم قدس به عالم طبيعت مى‏شوند و اين، باز داشتن نفس از تكامل و ترقى در عوالم نفوس ناطقه است كه ضعف انسان را در محاسن اخلاقى به دنبال خواهد داشت.

از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده است در شب نوزدهم ماه مبارك رمضان كه ام كلثوم نان جو و يك كاسه شير و ظرفى از نمك نزد حضرت آورد، حضرت به آن نظر كرد و گريست و فرمود: «اى دختر! دو نان خورش براى من در يك طبق حاضر كرده‏اى؟ مگر نمى‏دانى كه من برادر و پسرعم خود، رسول الله صلى الله عليه و آله را متابعت مى‏كنم و تا او از دنيا رفت، دو طعام براى او حاضر نكردند؟»^[۱]

اين عمل، نه فقط يك عمل زاهدانه است؛ بلكه رعايت يك قاعده علمى است كه در تكامل نفس آدمى نقش‏آفرين است؛ بنابراين براى اين‏كه چند نوع غذا را بتوانيم در يك وعده تناول كنيم، بايد دنبال قواعد تركيب اتحادى آن‏ها باشيم. قواعد تركيب اتحادى اغذيه، متعدد است كه بعداً به بعضى از آن‏ها اشاره خواهيم كرد. اينك از باب مثال، به يك قاعده اشاره مى‏كنيم:

براى تركيب اتحادى بين انواع ادويه و اغذيه، راه‏هاى متعددى وجود دارد. يكى از آن‏ها، طبخ است و طبخ چند نوع غذا، قواعدى دارد. يكى از اين قواعد، رعايت زمان طبخ هر غذا است.

طبخ هر غذا، به اعتبار غلظت و لطافتش، در جدول زمانى معينى واقع مى‏شود؛ براى مثال گوشت، غليظتر از حبوبات و حبوبات، غليظتر از سبزيجات است. اگر بنا داريم غذايى را تهيه كنيم كه مركب از گوشت و حبوبات و سبزيجات است، نبايد همه را يك جا در ظرف پخت قرار دهيم؛ زيرا اغذيه لطيف، زودتر پخته مى‏شود و بعد از طى جدول زمانى پخت خود، چرخه غذايى او از بين رفته و خاصيت خود را از دست مى‏دهد و در نتيجه تركيب اتحاد بين آن و ساير اجزا، محقق نمى‏شود و چه بسا مولّد فضولات در بدن شود يا فاسد شده آن، تركيب شيميايى ناشناخته‏اى را با ساير اجزا انجام دهد و مولد امراض شود؛ بنابراين بايد ابتدا گوشت، در ظرفِ پخت قرار گيرد، سپس حبوبات و پس از آن، سبزيجات. به اين نحو تركيب كه اگر جدول زمانى طبخ گوشت ۶ ساعت باشد و جدول زمانى طبخ حبوبات ۳ ساعت و جدول زمانى طبخ سبزيجات ۱ ساعت، بايد ابتدا گوشت در ظرف قرار گيرد و ۳ ساعت بعد حبوبات و ۲ ساعت بعد از حبوبات، سبزيجات در ظرفِ پخت ريخته شوند. در اين صورت توانسته‏ايم يك تركيب اتحادى بين چند نوع غذا برقرار كنيم كه بعد از طبخ، يك غذا حساب مى‏شود و بدن براى آزاد سازى قواى آن، يك فعل بايد انجام دهد و بعد از آزاد شدن قواى آن هم، غذا يك فعل و يك اثر در بدن به جاى گذارد كه البته اين فعل و اثر، غير از فعل اجزا است؛ بلكه اثر جديدى است كه حاصل از تركيب اتحادى بين چند غذا است.

از آنچه گفته شد، معلوم مى‏شود در هر مورد بايد در جست و جوى قواعد تركيب اتحادى آن باشيم؛ به همين دليل علم تركيب در اغذيه و ادويه، از اشرف علوم است. البته تركيب در غذا، يكى از موارد علم تركيب است. علم تركيب، دامنه‏اى وسيع دارد و شامل تركيب بين «زمان و اشيا»، «مكان و اشيا»، «رفتار و زمان»، «رفتار و مكان»، «رفتار و زمان و مكان»، «رفتار و زمان و مكان و اشيا» و امثال اين‏ها مى‏شود؛ لذا نفس آشپز و خصوصيات روحى و روانى او در غذا مؤثر است. اين مطلب، در گفتار اهل بصيرت ديده مى‏شود و اين‏ها هم از شاخصه‏هاى علم تركيب است. در روايات است پولى كه از آن، غذا تهيه مى‏شود بر نوع اثر غذا مؤثر است.^[۲] مجمع البيان از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل مى‏كند:

إنّ رجلًا قال له إنّى مرجع بطنى فقال عليه السلام: ألك زوجه؟ قال: نعم، قال عليه السلام: استوهب فيها شيئا من مالها طيبه نفسها ثمً اشتر به عسلًا ثم اسكب عليه من ماء السّماء ثم اشربه فأنى سمعت الله سبحانه يقول فى كتابه‏

«وانزلنا من السّماء ماء طهوراً»^[۳]

وقال:«يخرج من بطونها شراب مختلف الوانه فيه شفاء للنّاس‏»^[۴]

وقال‏«فإن طبن لكم عن شى‏ء منه نفسا فكلوه هنيئا مريئا»^[۵]

واذا اجتمعت البركه و الشفاء و الهنئ المرئى شفيت إن‏شاءالله‏

؛ از اين روايت به دست مى‏آيد عسلى كه از مال هديه شده از دارايى همسر تهيه شده، حامل اثر ديگرى است؛ چون خود عسل به دليل آيه شفا است. خريد آن از پول خاص، جزء تركيب اين دوا قرار گرفته است؛ پس معلوم مى‏شود پولى كه از آن، غذا يا دوا تهيه مى‏شود، اثر خاص روى غذا دارد و اين‏ها همه از شاخصه‏هاى علم تركيب است و اين امر، بسى كار و تحقيق مى‏طلبد.

پیوست‌ها:

[۱] .بحار الانوار، مجلسى، لبنان، مؤسس الوفا، بيروت، ۱۴۰۴ ق، ج ۴۲، ص ۲۷۵٫

[۲] . وسائل الشيعه، حرّ عاملى، مؤسسه آل البيت، ۱۴۰۹ ق، ج ۲۱، ص ۲۸۵٫

[۳] . سوره فرقان: ۴۸٫

[۴] . سوره نحل: ۶۹٫

[۵] . سوره نساء: ۴٫