۞ امام علی (ع) می فرماید:
پنج شنبه, ۱ آذر , ۱۴۰۳
اشاره: در شماره قبل، به تعريف «علم اخلاق» و «دانش تعليم و تربيت» و تبيين رابطه اين دو علم پرداختيم. بيان شد كه قدمهاى آغازين تربيت در اسلام با چگونگى انديشه ازدواج و معيارهاى انتخاب همسر، شروع مىشود. نيز نقش پدر و مادر و عوامل ژنتيكى و وارثت در شكلگيرى شخصيت فرزند، تبيين شد. […]
اشاره:
در شماره قبل، به تعريف «علم اخلاق» و «دانش تعليم و تربيت» و تبيين رابطه اين دو علم پرداختيم. بيان شد كه قدمهاى آغازين تربيت در اسلام با چگونگى انديشه ازدواج و معيارهاى انتخاب همسر، شروع مىشود. نيز نقش پدر و مادر و عوامل ژنتيكى و وارثت در شكلگيرى شخصيت فرزند، تبيين شد.
در اين نوشتار برآنيم تا با مرحله دوم تربيت، يعنى مرحله جنينى آشنا شويم.
در اين مرحله نيز، سه محور شناخت ويژگىها، تعيين نيازها و چگونگى حسن تأمين نيازها را به اختصار بررسى مىكنيم.
جنين در حدود هفته چهاردهم، شباهت كامل به هيأت آدمى دارد. در اين دوره از رشد، سر جنين نسبت به بقيه قسمتهاى بدنش بزرگتر است. به عبارت ديگر تقريباً نيمى از قد كودك را سر او تشكيل مىدهد. رشد فوقالعاده چشمگير سر، بيانگر رشد سريع سلولهاى مغزى او است.
بررسى رشد نسبى اندام نشان مىدهد كه رشد سر كودك از بدو تولد تا دوران بلوغ تقريباً دو برابر، و رشد شكم سه برابر و اندازه پاها به پنج برابر مىرسد؛ از اين رو اساس رشد سلولهاى مغزى در دوران جنينى صورت مىگيرد؛ لذا شناخت و توجه مادران و پدران به اين امر مهم مىتواند در رشد متعادل و سلامت جنين كاملًا مؤثر واقع شود.[۱] در روايات اسلامى، درباره تغذيه و تأثير آن در اين دوران تأكيد شده است. از امام حسن مجتبى عليه السلام حكايت شده:
به زنان باردار شير بنوشانيد. اگر جنين در شكم مادر با شير تغذيه شود، شجاع مىشود و عقلش افزايش خواهد يافت.[۲] در برخى روايات، علاوه بر تأثير تغذيه بر رشد جسمى كودك، به تأثير آن در دوران باردارى بر خلق و خوى كودك نيز توجه ويژه شده است.[۳] تحقيقات نشان مىدهد محيط قبل از تولد براى رشد جنين كه توسط مادر آماده شده و همچنين سلامت جسمانى و حالات عاطفى و هيجانى او، آثار بسيار مهمى در رشد قبل از تولد نوزاد دارد. برخى از اين عوامل كه آثار قابل ملاحظهاى دارند عبارتند از[۴]:
براى اينكه مادر، به خصوص در ماههاى اوليه باردارى تغذيه مناسب، استراحت كافى و خواب راحت داشته باشد، بايد از بهداشت روانى، آسايش خاطر و آرامش قلبى برخوردار باشد. بسيارى از ناراحتىهاى دوران باردارى و نابهنجارىهاى جنينى، ناشى از خلأ عاطفى، اضطراب و افسردگى مادر است. هرگونه كمتوجهى و بىمحبتى به مادران باردار و تحميل فشارهاى روانى به ايشان، به طور مستقيم بر روند رشد طبيعى جنين تأثير مىگذارد.[۵] از نظر قرآن كريم نيز پس از آنكه جنين، شكل كامل خودش را يافت، روح الهى در او دميده مىشود:
ولقد خلقنا الانسان من سلالةٍ من طين، ثم جعلناه نطفة في قرار مكين، ثم خلقنا النطفة علقة، فخلقنا العلقة مضغه، فخلقنا المضغه عظاماً، فكسونا العظام لحماً ثم انشأناه خلقاً فتبارك الله احسن الخالقين[۶] و در سوره سجده مىفرمايد:
سپس پيكر او را آراست و از روح خود در آن دميد و برايتان گوش و چشم و دلها آفريد. چه اندك شكرگزارى مىكنيد.[۷] با توجه به توصيف اعجازآميز و زيبايى كه قرآن از مراحل تكوين جنين بيان مىكند و بر اساس مطالعات انجام شده، جنين در ماه چهارم بتدريج به جنبش در مىآيد و مانند انسانى كوچك به حيات درون رحم ادامه مىدهد.
در واقع با دميدن روح در جنين، تحول عظيمى در روند رشد آن ايجاد مىشود. در اين شرايط تأثيرگذارى بسيارى از محركهاى محيطى، عوامل عاطفى و روانى و معنوى بر جنين، فوقالعاده چشمگير مىشود.
محركهاى صوتى، همچون صحبت كردن مادر، گوش دادن مادر به صداها و سرودهاى مختلف بر روند رشد و شخصيت جنين تأثير فراوانى مىگذارد؛ از اينرو فرزند آورى امرى ساده و بىبرنامه نمىتواند باشد. برنامهريزى، آيندهنگرى، احراز آمادگىهاى زيستى، روانى و معنوى و آگاهى به هدفها و روشهاى تربيت در مراحل مختلف رشد، از اولين شرايط پذيرش مسؤوليت خطير پدرى و مادرى است؛ چرا كه با توجه به آنچه بيان شد، وظايف و مسؤوليتهاى
پدر و اطرافيان و به ويژه مادر باردار، بيشتر آشكار مىشود.[۸] در فرهنگ اسلامى، توصيه شده مادران باردار سخنان نيكو بر زبان جارى سازند و همچنين با قرآن كريم و ادعيه اهلبيت عليهم السلام مأنوس باشند و در آستانه تولد كودك نيز گوش و جان او را با صداى روح افزاى اذان و اقامه، آشنا سازند.
چرا كه اگر طبق آيات قرآن كريم و روايات اهلبيت عليهم السلام و تحقيقات انديشمندان، محركهاى صوتى و صداها بر شكلگيرى شخصيت كودك نقش دارند، چه بهتر كه پاكترين صداها را به كودك هديه كنيم، تا اولين قدمهاى تربيتى را براى كودك برداشته باشيم و او را در سعادت و تعالى اخلاقى يارى كرده باشيم. زيرا اين مراقبتها در شكلگيرى شاكله وجودى فرزند تأثير دارد كه فرمود: «قُلْ كُل يَعْمَل عَلي شاكِلَتِه[۹]؛ بگو هر كس بر اساس شاكله خود عمل مىكند».
از آنچه بيان شد حكمت فرمايش پيامبر اكرمصلى الله عليه و آله و سلم بيشتر معلوم مىشود: روزى يكى از زنان فرهيخته و با تقواى مسلمان، از محروميت زنان از ثواب جهاد سؤال كرد. حضرت در پاسخ فرمود: «از آن هنگام كه زن باردار مىشود، سپس وضع حمل مىكند و آنگاه كه كودك را شير مىدهد، در تمام اين مدت همانند مردى است كه در حال جهاد فىسبيلالله است و اگر در اين مدت بميرد، به منزله شهيد است».[۱۰] آرى؛ اگر مادر باردار به وظايف خويش عمل كند و توصيههاى اسلام در دوران حمل را[۱۱] به كار بندد و كودكى سالم و مستعد براى تعالى اخلاقى تحويل دهد، خدمت ارزندهاى هم به فرزند خود و هم به جامعه كرده است و نيز باقيات الصالحاتى براى خود برجا گذاشته كه نزد خداوند متعال، بىپاداش نخواهد ماند.
پیوست‌ها:
[۱] .روانشناسى و تربيت كودكان و نوجوانان، غلامعلى افروز، تهران، انجمن اوليا و مربيان، يازدهم، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۰٫
[۲] . تربيت فرزند ژاله.
[۳] .. ……
[۴] . روانشناسى رشد ۱، جمعى از نويسندگان، تهران، سمت، ۱۳۸۵ ش، ص ۱۶۹٫
[۵] . روانشناسى تربيتى كاربردى، غلامعلى افروز، تهران، انجمن اوليا و مربيان، يازدهم، ۱۳۸۶ ش، ص ۲۲۴٫
[۶] . سوره مؤمنون: ۱۲- ۱۴؛« و ما انسان را از عصارهاى از گِل آفريديم؛ سپس او را نطفهاى در قرارگاهِ مطمئن( رَحِم) قرار داديم؛ سپس نطفه را به صورت عقله[/ خون بسته]، و علقه را به صورت مضغه[/ چيزى شبيه گوشت جويده شده]، و مضغه را به صورت استخوانهايى درآورديم؛ و بر استخوانها گوشت پوشانديم؛ سپس آن را آفرينش تازهاى بخشيديم؛ پس بزرگ و پر بركت است خدايى كه بهترين آفرينندگان است».
[۷] . سوره سجده: ۹٫
[۸] . روانشناسى و تربيت كودكان و نوجوانان، ص ۱۱٫
[۹] . سوره اسراء: ۸۴٫
[۱۰] . مكارم الاخلاق، ج ۱، ص ۲۶۸٫
[۱۱] . كه امروزه نيز در روانشناسى رشد با تحقيقات و آمار بر آن تأكيد شده است؛ ر. ك: روانشناسى رشد، حسن احدى و شكوه السادات بنى جمال، تهران، شركت پرديس شانزدهم، ص ۸۳ به بعد.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
تمامی حقوق این سایت برای بنیاد علمی فرهنگی هاد محفوظ است.
