۞ امام علی (ع) می فرماید:
یکشنبه, ۴ آذر , ۱۴۰۳
آداب دعا از دیدگاه قرآن کریم و پیامبر اسلام و اهل بیت علیهم السلام چکیده این مقاله در راستای ارتباط صحیح انسان با خداوند متعال و راز و نیاز کردن با او که ما آن را به نام دعا می شناسیم تنظیم شده و سعی شده راهکار های صحیح ارتباط با خداوند سبحان را ذکر […]
آداب دعا از دیدگاه قرآن کریم و پیامبر اسلام و اهل بیت علیهم السلام
چکیده
این مقاله در راستای ارتباط صحیح انسان با خداوند متعال و راز و نیاز کردن با او که ما آن را به نام دعا می شناسیم تنظیم شده و سعی شده راهکار های صحیح ارتباط با خداوند سبحان را ذکر کند تا انسان بتواند با دیدی باز این عمل را انجام دهد و بهره ی بیشتری از این ارتباط ببرد و بتوانیم با حضرت حق ارتباطی عمیق تر و اصولی تر پیدا کنیم و از موانع اجابت دعا جلوگیری کنیم و حکمت به استجابت نرسیدن برخی دعا ها را بدانیم این مقاله به روش تحلیلی نوشته شده است و می خواهد ما را به این نتیجه برساند که در دعای خود با حق تعالی مواردی را رعایت کنیم تا دعایمان اثر بخش تر و به استجابت نزدیکتر باشد و در صورت به استجابت نرسیدن دعا، منطقی تر با این موضوع برخورد شود.
کلید واژه
دعا، اسلام، آداب، پیامبر اسلام، اهل سنت.
مقدّمه
موضوع این مقاله آداب دعا کردن از دیدگاه قرآن کریم و پیامبر اسلام واهل بیت علیهم السلام است. در جامعه امروز مسلمان ما همه افراد اعم از افرادی با ایمان درجه بالا و افراد متوسط و معمولی در خود احساس نیاز به ارتباط با یک قدرت ما فوق خود می کنند که طبق فطرتی که همه فطرت ها ازآن سرشته شده این قدرت خداوند متعال نام دارد.
در این تحقیق سعی شده است از آیات قرآن کریم و احادیث و برخی از منابع اهل سنت که با موضوع مرتبط بوده است استفاده شود. شایان ذکر است این مسئله از زمان های قدیم یعنی از صدر اسلام تا به حال مورد توجه شخص پیامبر اسلام و اهل بیت علیهم السلام بوده است و از مسائلی است که در زندگی روزانه مردم اثرش مشهود بوده و افراد با ایمان در همه حالات زندگی خود و در همه جا و در همه لحظات این حس را با خود دارند که باید با خداوند متعال ارتباط برقرار کنند و احتیاجات خویش را به درگاه او ببرند و تنها از او بخواهند که آنها را در مراحل این زندگی دنیایی کمک کند.
این نوشتار هم در این راستا آمده تا ما در درست ارتباط برقرار کردن و با معرفت تر ارتباط برقرار کردن راهنمایی کند.و این مقاله به روش تحلیلی نگارش شده است و شامل سر فصل هایی همچون اهمیت دعا در اسلام، بهترین زمان ها و بهترین مکان ها برای دعا، موانع استجابت دعا، فرا خواندن خداوند متعال و پیامبر اسلام و اهل بیت علیه السلام به دعا کردن و… می باشد.
واژۀ «دعا»، به معناى فرا خواندن چيزى است به سوى خود با آواز و يا سخن. ابن فارس در تبيين معناى ريشۀ اين واژه مى‌گويد:
هو أن تميلَ الشىءَ إليكَ بصوتٍ وكلامٍ يكون منك.(ابن فارس،۱۳۶۳: ۲/۲۷۹)
دعو، به معناى متمايل كردن چيزى به سمت خود با صدا و گفته‌اى از جانب توست.
بر اساس این تعریف دعا به معنای خواندن کسی با صدا و به کاربردن الفاظ است. لکن بر اساس کثرت به کار گیری این کلمه در خواندن هایی اعم از این اینکه لفظ به کار برود یا نرود مثل اینکه کتابت باشد یا اینکه با اشاره باشد واژه دعا امروزه در همه این موارد استعمال می شود.
کسی که دعا رامی خواند در واقع از مدعوّ خود، یعنی از کسی که او را می خواند (که در بحث ما خداوند متعال است.) می خواهد که نفعی را به او برساند یا اینکه ضرری را از او دفع کند.
به طور كلى، واژۀ «دعا»، گاه در مورد خداوند متعال به كار مى‌رود و گاه در مورد انسان. دعاى خداوند متعال، دو گونه است:
دعای تکوینی
دعاى تكوينىِ خداوند متعال، به معناى ايجاد کردن چيزى است براى هدفى خاصی که خداوند متعال در نظر دارد.
دعای تشریعی
یعنی خداوند متعال ملزم کند مردم را برای انجام دادن فعلی که واجب است وترک کردن فعلی که حرام است.
اما در مورد انسان با تأمل در كاربرد كلمۀ «دعا» در قرآن و حديث، معلوم مى‌گردد كه دعاى انسان در برابر خداوند متعال، در حقيقت به معناىِ خود را بنده و نيازمند مطلق به خدا ديدن و با پرستش او درصدد جلب عنايت و رحمت او برآمدن است .
امام صادق عليه السلام در تبيين جنود عقل و جهل مى‌فرمايند:
…وَ الدُّعاءُ و ضِدُّهُ الاِستِنكافُ.(کلینی،۱۴۳۰ق: ۱/۲۳)
این فرمایش نورانی امام صادق علیه السلام که معنایش می شود «… و دعا كه ضدّ آن، خوددارى است.» اشاره به این دارد كه دعا از سپاهيان عقل است. عقل، انسان را نيازمند مطلق مى‌بيند و لذا انسان را به بندگى كردن در برابر آن كمال مطلق که خداوند تعال باشد، دعوت مى‌نمايد تا با عبادت و پرستش او، به عنايت و رحمت خداوند متعال دست يابد .از اين رو، هر چه انسان مومن از معرفت و شناخت بيشترى برخوردار باشد، دعاى اوافزون‌تر مى‌گردد. و همان طور که در کتاب نهج الدعاء آمده دانا ترین مردم پر در خواست ترین آنها از خداوند متعال است.
پيشوايان دين به دليل آن كه در بالاترين مراتب عقل و معرفت بودند، بيش از ديگران، خود را نيازمند به خدا مى‌دانستند و لذا فوق‌العاده به دعا توجه داشتند. در نقطۀ مقابل عقل، جهل قرار دارد که سبب مى‌شود انسان، خود را مستقل و بى‌نياز ببیند و از عبوديّت خداوند سبحان و طلب رحمت از او، روى برگرداند. دعا،كليد رحمت الهى است، و مايۀ تقرّب به خدا و موجب تأمين خواسته‌ها، دور ماندن از شيطان و حيات جان انسان است.
دعا، تنها در رهايى از گرفتارى‌ها و دردها و رنج‌هاى زندگى به انسان كمك نمى‌كند، بلكه مى‌تواند سرنوشت قطعى زندگى را تغيير دهد و از بلاهاى گوناگون، پيشگيرى نمايد و ازاين رو، پيشوايان اسلام، پيش‌دستى و تقدّم در دعا (يعنى دعا كردن در روزگار آسايش و قبل از فرا رسيدن مصيبت و بلا) را توصيه كرده‌اند و خود آنان نيزجلوتر از همه و بيشتر از همه، اهل دعا و مناجات با خداوند متعال بوده‌اند.
به دليل آثار و بركات فراوانى كه دعا کردن در زندگى فردى و اجتماعى انسان دارد، قرآن كريم، با تأكيد های فراوان و با بيان‌هاى گوناگون، مردم را بِه دعا کردن فرا مى‌خواند.مانند آیات زیر از قرآن کریم:
وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ.(بقره، ۱۸۶)
در آیه از قرآن کریم آمده است: «و هرگاه بندگان من، از تو دربارۀ من پرسيدند، [بگو] من نزديكم و دعاى دعا كننده را – به هنگامى كه مرا بخواند – اجابت مى‌كنم. پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند.»
یا در جایی دیگر خداوند متعال می فرمایند:
اُدْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ.(غافر،۶۰)
که معنایش می شود: «مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم.»
وگاه مى‌فرمايند:
اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً.(اعراف،۵۵)
که ترجمه اش می شود: «پروردگارتان را به زارى و نهانى بخوانيد.»
همه این آیات نشان از اهمیت این موضوع یعنی دعا کردن و به درگاه خداوند آمدن دارد.
و از طرفی ما در احادیث داریم که در هنگام نیازمندی به درگاه خداوند متعال بروید و از او در خواست نمایید زیرا مغز عبادت است و دعا سلاح مومن و در رویایی با دشمن دعا سلاح است و دعا از خالص ترین عبادات است و هیچ چیز نزد خداوند متعال گرامی تر از دعا نیست.
امام باقر عليه السلام: از پيامبر خدا سؤال شد: اى پيامبر خدا! اين دعاها كه براى طلب شفا خوانده مى‌شود، آيا جلوى تقدير خدا را مى‌گيرند؟
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «آنها، خود نيز [بخشى] از تقدير خدايند».(مجلسی دوم،۱۳۷۶ق: ۵/۸۷)
و این حدیث شاهدی معتبر از منابع دینی ما بر امر دعا کردن است.
در منابع اهل سنت نیز داریم که در مورد دعا از پیامبر خدا سوال شد:
سنن الترمذى – به نقل از ابو خزامه، از پدرش – از پيامبر خدا پرسيدم: اى پيامبر خدا! آيا اين دعاها كه به خود مى‌بنديم و دارويى كه با آن، درمان مى‌كنيم و پرهيزهايى كه براى پيشگيرى به كار مى‌بريم، جلوى تقدير خدا را مى‌گيرند؟
فرمود: «اينها، خود، [بخشى] از تقدير خدا هستند».(ترمذی، ۱۴۱۹ق: ۴/۳۹۹)
و ما در احادیث می بینیم که دعا کردن چه برکات و فوایدی دارد و از جمله چیز هایی که اشاره شده مثل این که دعا کلید رحمت است، باعث زنده شدن دل می شود، دفع بلا می کند، قضای الهی را بر می گرداند، شفای هر دردی است و…. و از آن طرف از دعا نکردن نکوهش شده و گفته شده ترک دعا گناه است و خداوند بر او خشم می گیرد و درمانده ترین مردم کسانی معرفی شده اند که از دعا خسته می شوند.
ما در مورد اولیای الهی نیز داریم که بسیار به دعا کردن اهمیت می دادند، مانند حضرت ابراهیم علیه السلام که در قرآن آمده است:
«وَ ما كانَ اسْتِغْفارُ إِبْراهِيمَ لِأَبِيهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِيّاهُ فَلَمّا تَبَيَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهِيمَ لَأَوّاهٌ حَلِيمٌ».(توبه،۱۱۴)
که در معنای این آیه شریفه می خوانیم: «و طلب آمرزش ابراهيم براى پدرش، جز براى وعده‌اى كه به او داده بود، نبود. و [لى] هنگامى كه براى او روشن شد كه وى دشمن خداست، از او بيزارى جست. راستى كه ابراهيم، خداترس بردبار بود».
و یا حضرت زکریا علیه السلام در مورد اینکه از خداوند متعال فرزند می خواست:
«وَ زَكَرِیّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِي فَرْداً وَ أَنْتَ خَيْرُ الْوارِثِينَ * فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ يَحْيى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعِينَ».(انبیاء،۸۹ و ۹۰)
در ترجمه این آیه گران بها می بینیم: «و زكريّا را [ياد كن] هنگامى كه پروردگار خود را خواند: «پروردگارا! مرا تنها مگذار و تو بهترين ارث برندگانى». پس [دعاى] او را اجابت كرديم و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته [و آمادۀ حمل] كرديم؛ زيرا آنان در كارهاى نيك، شتاب مى‌كردند و ما را از روى رغبت و بيم مى‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند».
همه این آیات و روایات و صحبت هایی که شد نشان از اهمیت دعا کردن در اسلام در همه زمان ها، چه خوشی و چه نا خوشی انسان دارد، و نشان دهنده این است که خداوند متعال تشنه شنیدن صدای مخلوق و آفریده خود است و همین امر می تواند دریچه امیدی به سوی انسان باز کند و او را از نا امیدی هایی که شیطان به القا می کند نجات دهد، و نوری امیدی را در او زنده کند که تا قیامت خاموش نشدنی باشد.
قبل از دعا کردن یکسری سفارش هایی از طرف معصومین علیهم السلام به ما رسیده است مثل اینکه
سفارش شده انسان در هنگام دعا رو به سوی کعبه معظمه داشته باشد.
برای قصد قربت به خداوند متعال دو رکعت نماز بخواند تا قلب او را خاشع و متواضع به حق کند.
و خوب است که انسان پیش از دعا کردنش به این موارد پایبند باشیم.
در هنگام آغاز دعا نیز اعمالی از طرف معصومین علهم السلام به ما سفارش شده است مثل:
– بسم الله الرحمن الرحیم گفتن در آغاز دعا خود
انسان قبل از دعای خود نام خداوند متعال را ببرد و با نام او که تمام هستی از او است آغاز کند.
– ستایش و مدح خداوند متعال را گفتن.
انسان در آغاز دعای خود یاد آوری کند بخشش های خداوند متعال را به خود و زبان را به ستایش او بگشاید و از خداوند متعال در ادامه این مسیر استمداد بطلبد.
– اعتراف به کوتاهی ها و گناهان خود در محضر خداوند متعال
کثیری از انسان ها افرادی غیر معصوم هستند و در زندگی خود کوتاهی ها و اشتاباه ها و گناهانی دارند که از آنها سرزده، و شایسته است انسان هنگام شروع به دعا، اعتراف به عجز خود در برابر خداوند متعال سبحان بکند که این کار باعث جلب رحمت الهی می شود.
– درود فرستادن به پیامبر و اهل بیت پاک ایشان
پیامبر و اهلبیت علیهم السلام همانطور که باعث هدایت انسان ها می شوند، همانگونه هم باعث جلب الطاف الهی برای بندگان می شوند. آنها آبرو داران نزد خداوند متعال هستند و می توانند به راحتی از مشکل های انسان گره گشایی کنند.
– توسل جستن به اهل بیت علیهم السلام
شاهد این مورد که ذکر شد، در قرآن کریم است که می فرماید:
«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ جاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ».(مائده،۳۵)
که تر جمه اش می شود:« ای کسانی که ایمان آورده اید تقوای خدا پیشه کنید و به سوی او یعنی خداوند متعال با وسائط (یعنی افرادی که پیش خداوند متعال آبرو دارند) بروید (که مصداق اتم و اکمل این وسیله ها حضرات اهل بیت علیهم السلام هستند.) زیرا آنها هستند که از هر گونه آلودگی پاک و مبرا هستند و خود خداوند متعال امر و دستور مراجعه و و واسطه قرار دادن این بزرگواران را میدهد.
و در منابع اهل سنت نیز داریم که متوسل به پیامبر اعظم صل الله علیه و آله می شوند، مانند:
سنن الترمذى – به نقل از عثمان بن حنيف -: مرد نابينايى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: دعا كن كه خدا، مرا شفا بخشد.
فرمود: «اگر بخواهى، دعا مى‌كنم؛ امّا اگر صبر پيشه كنى، برايت بهتر است».
گفت: دعا كن.
به او فرمود كه وضويى نيكو بگيرد و اين دعا را بخواند: «بار خدايا! از تو درخواست مى‌كنم و به واسطۀ پيامبرت محمّد، پيامبرِ رحمت، به درگاهت روى مى‌آورم. اى محمّد! من به واسطۀ تو، به درگاه پروردگارم روى آوردم تا اين حاجتم برآورده شود. بار خدايا! شفاعت او را دربارۀ من بپذير».(ترمذی،۱۴۱۹ق: ۵/۵۶۹)
و یا در منابع شیعی داریم که:
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله – به على عليه السلام -: امامان از نسل تو هستند به بركت وجود آنهاست كه به امّتم باران داده مى‌شود و دعايشان مستجاب مى‌شود و خداوند بلا را از آنان مى‌گردانَد و رحمت، از آسمان فرود مى‌آيد.(مجلسی دوم،۱۳۷۶ق: ۹۵/۲۸۰)
و این خود نشان از اهمیّت بالای مسئله می دهد که این توسل چه قدر می تواند راهگشای انسان در دعا باشد و او را در خواسته هایش کمک کند.
در هنگام دعا شایسته است انسان این موارد را رعایت کند:
-خاکساری و فروتنی برای خداوند متعال
شاهد مثال های این بخش آیات قرآن کریم و احادیث معصومین است،مثل این آیه ی قرآن که می فرماید:
«فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ يَحْيى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كانُوا يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ يَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ كانُوا لَنا خاشِعِينَ».(انبیاء،۹۰)
که شاهد مثال ما در این آیه لفظ خاشعین است که حضرت زکریّا علیه السلام در برابر خداوند متعال فروتن بودند و همین امر یکی از دلایل پذیرفته شدن دعای ایشان است.همان طور که در ترجمه می بینیم: «پس [دعاى] او (زكريّا) را اجابت كرديم، و يحيى را بدو بخشيديم و همسرش را براى او شايسته [و آمادۀ حمل] كرديم؛ زيرا آنان در كارهاى نيك شتاب مى‌كردند و ما را از روى رغبت و بيم مى‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند».
یا در آیه دیگر می بینیم:
«اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ * وَ لا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها و ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّه قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ».(اعراف،۵۵و۵۶)
این آیه به انسان توصیه می کند که با حالت زاری که از مصداق های فروتنی است خداوند سبحان را بخواند و جایگاه خود را بشناسد و از محدوده خود تجاوز نکند و دامان خود را به گناه آلوده نکند. «پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد، كه او از حد گذرندگان را دوست نمى‌دارد. و در زمين، پس از اصلاح آن، فساد مكنيد و با بيم و اميد، او را بخوانيد. همانا رحمت خدا، به نيكوكاران نزديك است».
و همانطور که فروتنی می تواند باعث نزدیک شدن انسان به درگاه خداوند شود و الطاف او را کسب کند دوری از آن هم می تواند باعث عذاب الهی شود، همانگونه که در آیه زیر مشاهده می شود:
«وَ لَقَدْ أَخَذْناهُمْ بِالْعَذابِ فَمَا اسْتَكانُوا لِرَبِّهِمْ وَ ما يَتَضَرَّعُونَ».(مومنون،۷۶)
که در ترجمه اش می خوانیم: «و به راستى، ايشان را به عذاب گرفتار كرديم، و [لى] نسبت به پروردگارشان خاكسارى نكردند و به زارى درنيامدند».
همانطور که از این آیات مشاهده می شود خداوند متعال دوست دارند که انسان ها با خاکساری و فرتنی به درگاه او بیایند و مثل حضرت زکریا علیه السلام کار های نیک و شایسته انجام دهند و در همه حال خداوند متعال را بخوانند و در برابر خداوند متعال فروتن باشند که در این مواقع انتظار اجابت دعا بیشتر می شود. و این خاکساری و افتادگی در برابر خداوند متعال نه تنها در دعا بلکه در سراسر زندگی انسان به کمک های شایانی می کند که این موارد خارج از این نوشتار است.
و برای بهتر معنا کردن خاکساری، به حدیث مستدرک الوسایل استناد می کنیم:
مستدرك الوسائل – به نقل از عياض بن سليمان -: پيامبر خدا فرمود: «هيچ صدايى نزد خداوند، دوست داشتنى‌تر از صداى بنده اندوهناك نيست».
گفته شد: مقصود چيست؟
فرمود: «بنده‌اى گناه مى‌كند و بر اثر آن، ترس از خداوند، وجودش را مى‌آكَنَد و مى‌گويد: “پروردگارا!” و خدا مى‌فرمايد: “منم پروردگار تو. تو را مى‌آمرزم، آن گاه كه از من، آمرزش بطلبى، و پاسخت مى‌دهم، آن گاه كه مرا بخوانى”».(نوری،۱۴۰۸ق: ۵/۳۱۸)
طبق این گفتار چگونه بنده گناهکار از گناه خود شرمنده می باشد و در برابر خداوند متعال تواضع می کند، حال انسان در دعا نیز باید همین گونه باشد.
گریه به انسان حالت رقّت قلب می دهد و این رقّت قلب تاثیری ویژه در دعا کردن و برآورده شدن حاجات دارد.
همانند آنچه که در این آیه شریفه به آن اشاره شده است:
«وَ اذْكُرْ رَبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَ خِيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغافِلِينَ».(اعراف،۲۰۵)
ودر ترجمه اش می خوانیم:«و در دل خويش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان، با زارى و ترس، بى صداى بلند، ياد كن و از غافلان مباش».
و در عوالى اللّآلى این گونه روايت شده است كه، پرسنده‌اى از پيامبر خدا پرسيد: آيا پروردگار ما نزديك است تا آهسته بخوانيمش، يا دور است تا آوازش دهيم؟
پس اين آيه نازل شد: «و هر گاه بندگانم از تو درباره من مى‌پرسند، [بگو كه] من نزديكم…».( ابن ابی جمهور،۱۴۰۵ق: ۲/۸۲)
و این آیه شریفه «وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الداعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ».(بقره،۱۸۶) می باشد.
و ترجمه اش می شود:«و هر گاه بندگان من، از تو در بارۀ من بپرسند، [بگو كه] من نزديكم و دعاى دعاكننده را – به هنگامى كه مرا بخواند – اجابت مى‌كنم. پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من ايمان آورند، باشد كه راه يابند».
ودر سنن أبى داوود – به نقل از ابو موسى اشعرى – می بینیم: در سفرى با پيامبر خدا بودم. چون مردم به نزديكىِ مدينه رسيدند، بانگ تكبير برآوردند. پيامبر خدا فرمود: «اى مردم! شما شخص كَر يا غايبى را كه نمى‌خوانيد! آن كسى كه او را مى‌خوانيد، بين شما و گردن مَركب‌هاى شماست».(ابو داود،۱۴۲۰ق: ۲/۸۷)
ممکن است این سوال در اینجا مطرح شود که چرا امام حسین علیه السلام در صحرای عرفات دعای خود را به بلندی خوانند و این نشانه بی ادبی نیست؟
در جواب باید گفت ادب داشتن یا نداشتن به ملاک عرف مشخص میشود و منظور در اینجا از اینکه دعا باید آهسته خوانده شود این است که با داد و فریاد و بی ادبی خواسته خود را از خدوند سبحان نخواهد و این با حالت امام حسین علیه السلام که با تضرع و افتادگی ولو با صدای بلند از خداوند متعال درخواست دارند متفاوت است.
شایسته است انسان دعای خود را از خلق خدا مخفی کند.
انسان در حالت دعا همچون گدا ها دستان خود را به درگاه الهی بلند کند و از او در خواست کمک نماید.
امام حسين عليه السلام: پيامبر خدا، هر گاه درخواست و دعايى مى‌كرد، دستانش را همچون مستمندى كه غذا مى‌طلبد، دراز مى‌كرد.(مجلسی دوم،۱۳۷۶ق: ۹۳/۲۹۴)
در المعجم الأوسط – به نقل از ابن عبّاس – آمده است: پيامبر خدا را ديدم كه در عرفه، دعا مى‌كند و دستانش را تا سينه‌اش بالا برده است، آن گونه كه مستمند، غذا مى‌طلبد.(طبرانی،۱۴۱۵ق: ۳/۱۸۹)
دركنز العمّال – به نقل از بَراء بن عازب – می بینیم: پيامبر صلى الله عليه و آله هر گاه مشكلى برايش پيش مى‌آمد و دعا مى‌كرد، دستانش را بالا مى‌برد، چنان كه سپيدىِ زير بغل‌هايش ديده مى‌شد.(متّقی،۱۰ق: ۷/۷۱)
و ما همانطور که در عبادات خود مثل حج و نماز و روزه و… از عبادات که از بدن خود استفاده می کنیم در دعا نیز این فقر ذاتی و احتیاج خود به خداوند متعال را به صورت فقیری که از بالا دست خود توقع کمک دارد ابراز می کنیم در عین حال که ما معتقدیم خداوند متعال جسم نیست و در همه جا حضور دارد و از رگ گردن به نزدیکتر است.
در دو مورد بالا که می بینیم همه بازگشت به فضل و کرامات بی انتهای خداوند متعال دارد و انسان در دعای خود از خداوند متعال کم نخواهد.
انسان وقتی به درگاه خداوند متعال می آید خواسته خود را باید اجابت شده ببیندو شک به خود راه ندهد.
در دعا بگوید از خداوند متعال چه می خواهد.
انسان مومن در دعای خود همه را سهیم کند.
در حدیثی از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله وارد شده است که فرمودند: هر گاه يكى از شما دعا كرد، آن را به «آمين» ختم كند.(محمّدی ری شهری،۱۳۸۷ش: ۱۰/۱۰۶)
در تفسير القُرطُبى – به نقل از ابن عبّاس – آمده است: از پيامبر خدا پرسيدم: معناى آمين چيست؟
فرمود: «[يعنى] پروردگارا! انجام بده».(قرطبی،۱۳۸۷ش: ۱/۱۲۸)
و همچنین در الدُرّ المنثور – به نقل از عطا – می خوانیم: هنگامى كه اين آيات نازل شد: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا»(بقره،۲۸۶)
«پروردگارا! اگر ما فراموش كرديم و يا خطا رفتيم، ما را مؤاخذه نكن»، جبرئيل عليه السلام آنها را به پيامبر صلى الله عليه و آله گفت. پيامبر صلى الله عليه و آله گفت: «آمين، اى پروردگار جهانيان!».(سیوطی،۱۴۰۴ق: ۲/۲۸۶)
آمین گفتن در پایان دعا چه دعای خود چه دعای دیگران به معنای پروردگارا برآورده ساز و این آمین گفتن در روایات اسلامی بسیار توصیه شده است.
بعد از دعا انسان دست خود را به صورت بکشد به امید استجابت دعای خود نزد خداوند متعال.
در بصائر الدرجات – به نقل از ابو عوف –آمده است: خدمت امام صادق عليه السلام رسيدم. مرا مورد لطف قرار داد، و فرمود: مرد نابينايى نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دعا كن خدا بينايى‌ام را به من برگردانَد.
پيامبر صلى الله عليه و آله برايش دعا كرد و خداوند بينايى‌اش را به او باز گرداند. سپس نابيناى ديگرى آمد و گفت: اى پيامبر خدا! دعا كن خدا بينايى‌ام را به من برگردانَد.
[پيامبر صلى الله عليه و آله] فرمود: «بهشت را دوست‌تر دارى از اين كه بينايى‌ات را به تو باز گرداند؟».
گفت: اى پيامبر خدا! پاداشش بهشت است؟
پبامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «خدا بزرگوارتر از آن است كه بندۀ مؤمنش را به نابينايى مبتلا سازد و سپس بهشت را به او پاداش ندهد.»(صفّار،۱۴۰۴ق: ۲۷۲)
انسان باید در همه امور زندگی خود صلاح کار خود را به خداوند متعال بسپارد و از او بخواهد او را در مراحل زندگی اش موفق گرداند.
در مسند اسحاق بن راهويه – به نقل از ابو هريره – آمده است: پيامبر خدا فرمود: «هيچ كس نيست كه از خدا چيزى بخواهد، مگر آن كه خواسته‌اش را اجابت مى‌كند؛ يا در همين دنيا به او مى‌دهد، يا گناهانش را به اندازه آنچه دعا كرده است، از او مى‌زدايد، به شرط آن كه براى گناهى يا قطع رَحِمى، دعا نكرده باشد و يا [براى برآورده شدن دعايش] شتاب نورزيده باشد».
شتاب کردن در نتیجه گرفتن سریع از دعا از معایب دعا کننده است.
هیچ گاه انسان دعا ی خود را کوچک نشمارد در درگاه الهی تمام خواسته ها از کوچک و بزرگ بر آورده می شود.
خداوند متعال خود مصلحت بنده خویش را بهتر می داند و نیازی نیست بنده که به مصلحت و مفسده خویش آگاهی ندارد به او مصلحت بیاموزد.
در دعا زبان حال خویش را بگوید و خود را در عبارت های دعا به زحمت نیندازد.
در تاريخ دمشق – به نقل از عايشه – آمده است: پيامبر خدا در شب نيمۀ شعبان، در سجده دعا مى‌كرد و مى‌گفت: «از كيفرِ تو، به عفو تو پناه مى‌برم و از ناخشنودى‌ات به خشنودى‌ات پناه مى‌برم و از تو، به خودت پناه مى‌برم، اى ذاتت پُرشكوه!».
و فرمود: «جبرئيل عليه السلام به من گفت كه اينها را در سجده‌ام تكرار كنم، پس من آنها را آموختم و [به امّتم] آموزش دادم».(ابن عساکر،۱۴۱۵ق: ۳۶/۱۹۵)
امام باقر عليه السلام می فرمایند: آغازِ وقت جمعه، لحظه‌اى است كه خورشيد، زوال مى‌كند تا آن كه ساعتى بگذرد. پس اين زمان را پاس بدار؛ زيرا پيامبر خدا فرمود: «هيچ بنده‌اى در اين ساعت، از خداوند عز و جل خيرى نمى‌خواهد، مگر آن كه به او عطا مى‌فرمايد».(مجلسی دوم،۱۳۷۶ق: ۸۹/۲۰۰)
امام صادق عليه السلام می فرمایند: پيامبر خدا فرمود: «بهترين وقتى كه در آن به درگاه خداوند عز و جل دعا مى‌كنيد، سحرهاست».
سپس، اين آيه را كه سخن يعقوب عليه السلام است، تلاوت كرد: «به زودى، از پروردگارم براى شما طلب آمرزش خواهم كرد» و فرمود: «[يعقوب عليه السلام دعا را] به وقت سحر، موكول كرد ».(کلینی،۱۴۳۰ق :۲/۴۷۷)
در این فصل از مقاله به بهترین مکان هایی که دعا کردن در آنجا به خاطر شرافت مکانی و علو مرتبتی که در اسلام دارد اشاره می شود ودر احادیث نیز اشاراتی به مکان های مقدس شده است:
۱۰-راهنمایی هایی برای بهتر دعا کردن
در این فصل به طور اجمال می خواهیم به مواردی که در احادیث آمده و ما را توصیه می کند که در دعای خود این موارد را رعایت میکنیم اشاره می شود تا دعای ما پر مغز تر شود و برای برکات زیادی را در پی داشته باشد:
۱۱-معنای اجابت دعا
در این فصل می خواهیم به معنای اجابت دعا بپردازیم که منظور از اجابت دعا چیست. اجابت دعا به این معنا نیست که همان چیزی که شخص دعا کرده همان اجابت شود، بلکه که گاهی شرایط و مصلحت هایی در کار است که انسان از آنها اطلاعی ندارد پس باید این گونه موارد را، انسان به خداوند متعال بسپارد که او حکیم است و هر چیز را در جای خودش قرار می دهد.
ما در احادیث داریم که وقتی شخصی دعا می کند یا خواسته اش به مصلحت اوست و در همین دنیا به او داده می شود و یا به مصلحت او نیست حال یا در آخرت به او پاداش داده می شود یا به همان اندازه از گناهان او کم میشود البته اگر دعای او معصیت نباشد.
در مورد استجابت دعا اگر کسی شناخت کافی و به اندازه خود و به قدر وسع خود از خداوند سبحان داشته باشد و به وظایف خود در قبال خداوند سبحان عمل کند، او را به استجابت دعای خود نزدیک می کند همان طور که در قرآن کریم داریم:
«وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَ لْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ».(بقره،۱۸۶)
«و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو كه] من نزديكم و دعاى دعاكننده را – به هنگامى كه مرا بخواند – اجابت مى‌كنم. پس [آنان] بايد فرمان مرا گردن نهند و به من، ايمان آورند، باشد كه راه يابند».
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند: خداوند عز و جل فرمود: «هر كه از من درخواست كند، در حالى كه بداند من سود و زيان مى‌رسانم، درخواستش را مى‌پذيرم».(مجلسی دوم،۱۳۷۶ق: ۹۳/۳۰۵)
و همچنین است اگرشخص اخلاص داشته باشد، و عمل صالح انجام دهد همان طور که در قرآن کریم داریم:
«وَ يَسْتَجِيبُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ وَ يَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْكافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ».(شوری،۲۶)
«و [درخواستِ] كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، اجابت مى‌كند و از فضل خويش به آنان زياده مى‌دهد؛ ولى براى كافران، عذاب سختى خواهد بود».
و همچنین است اگر انسان در هنگام دعا حضور قلب داشته باشد و درآمد و خوراکش از راه حلال به دست آمده باشد او را به استجابت دعا نزدیکتر میکند.
۱۲- موانع اجابت دعا
در المعجم الكبير – به نقل از ابو عبد الرحمان قاسم – می خوانیم: از پيامبر خدا شنيدم كه در باره شراب مى‌فرمايد: «هر كه آن را در كف بگيرد، هيچ دعايى از او پذيرفته نمى‌شود و هر كه بر نوشيدن آن مداومت ورزد، از چِركابه اهل دوزخ به او نوشانده مى‌شود».(طبرانی،۱۴۰۶ق: ۱۹/۳۷۴)
«یا بَنِي إِسْرائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَ إِیّايَ فَارْهَبُونِ».(بقره،۴۰)
«اى فرزندان اسرائيل! نعمت‌هايم را كه بر شما ارزانى داشتم، به ياد آوريد و به پيمانم وفا كنيد، تا به پيمانتان وفا كنم، و تنها از من بترسيد».
نتیجه گیری
در دنیای امروز ما و با فقری ذاتی که ما از خود سراغ داریم و راه حلی برای مشکلات کوچک و بزرگمان حتی در زندگی عادیمان پیدا نمیکنیم و محتاجیم تا کسی پیدا شود و این گره را از زندگی ما باز کند، خوب است تجدید نظری در ارتباط خود با خداوند متعال انجام دهیم و با راهکارهایی که در مقاله ارائه شده است به آستان حضرتش برویم و از او در خواست نماییم.
فهرست منابع
*قرآن کریم
۱- ابن ابی جمهور، محمّد ابن زین الدین(۱۴۰۵ه.ق). عوالی اللئالی العزیزیه فی الحادیث الدینیه. قم:دار سیّد الشهداء للنشر.
۲- ترمذی، محمّد ابن عیسی(۱۴۱۹ه.ق). سنن ترمذی. قاهره، مصر:دار الحدیث.
۳- ابو داود،سلیمان ابن اشعث(۱۴۲۰ه.ق). سنن ابن داود. قاهره، مصر: دار الحدیث.
۴- طبرانی، سلیمان ابن احمد(۱۴۰۶ه.ق). المعجم الکبیر. بیروت، لبنان:دار الحیاء التراث العربی.
این مطلب بدون برچسب می باشد.
تمامی حقوق این سایت برای بنیاد علمی فرهنگی هاد محفوظ است.
