محو دلدار : گوهر پارسایی (۲) (خُلُق ۴۷)

برگرفته از سخنرانی حضرت آیت الله ناصری حفظه الله

اشاره

 در شماره قبل، در مورد معنای لغوی و اصطلاحی تقوا توضیحاتی داده شد. در این شماره، در محضر پر فیض آیت الله ناصری -حفظه الله- زانوی ادب می‌زنیم، تا سخن ایشان را در مورد آثار و برکات تقوا مرور کنیم. امید آنکه از برکت نفس گرم و تأثیرگذار این بزرگوار، همگی اهل تقوا شویم، ا‌ن‌شاءالله.

آثار و بركات تقوا

قبلاً عرض شد که تقوا، صفت بسیار پرباری است و کیمیای سعادت است. هر چه بخواهیم، در تقوا موجود است. عالی‌ترین صفت انبیا و اولیا، تقوا است؛ حتی زیربنای رسيدن به مراتب توحید را هم تقوا دانسته‌اند.

تقوا، آثار زیادی دارد كه به برخی از آن‌ها اشاره می‌كنیم:

محبت و دوستی خدا

یکی از آثار تقوا، این است که خدا شخص باتقوا را دوست دارد: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الْمُتَّقين».‏۱ این، صریح قرآن است. خدا دوست دارد کسانی را که متقی و پرهیزگار هستند. و کسی که خدا دوستش باشد، چه غمی دارد؟ وقتی خدا را دارد، دیگر غمی ندارد، همه چیز را دارد.

گشایش در امور زندگی

 یکی دیگر از آثار تقوا كه در قرآن بیان شده، گشایش در امور است: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا».۲ کسی که تقوا داشته باشد، هیچ وقت در کارهایش درنمی‌ماند؛ نه در کارهای دنیوی خود و نه در کارهای اخروی؛ زیرا یک فرجی برای او حاصل می‌شود.

بركات الهی

یکی دیگر از آثار تقوا، نازل شدن بركات الهی است. در آیۀ ۹۶ سوره اعراف می‌فرماید:

وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتقوا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض؛

و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان مى‏آوردند و تقوا پیشه مى‏كردند، بركات آسمان و زمین را بر آن‌ها مى‌گشودیم.

 اگر مردم تقوا داشتند، اگر مردم ایمان به خدا داشتند، اصول دین را قبول داشتند و تقوا هم داشتند، برکات آسمان و زمین برای آن‌ها نازل می‌شد. این، از آثار تقوا است. حالا که برکات آسمان و زمین از ما منع شده، در اثر معاصی و بی بند و باری‌های ما است.

مثلاً در هزار متر زمین، کشاورزی می‌کنیم. قرار است از این هزار متر، چندین خروار گندم به دست آید؛ اما یک خروار به دست می‌آید. قاعده آن، این است كه یک دانه گندمی که در زمین می‌کاریم، هفتصد دانه در بیاید. صریح آیه قرآن است كه یک دانه گندم، هفتصد دانه بشود. چطور شده كه حالا گندم می‌ریزیم؛ ولی تخم آن هم از بین می‌رود؟

زمانی به دیدن یکی از بستگان و دوستان رفتم. شمردم و دیدم یک گندمی که در زمین کاشته، چهار خوشه پیدا کرده است؛ در صورتی که باید هفت خوشه پیدا کند. هر خوشه هم حدود ۳۵ دانه داشت؛ یعنی یک خوشه گندم او حدود ۱۴۰ الی ۱۵۰ دانه بود و یک من گندم، صد و پنجاه من حاصل می‌داد و حال اینکه طبق آیه شریف، یک من گندم می‌تواند هفتصد من گندم باشد.

مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبيلِ اللهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی‏ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللهُ يُضاعِفُ لِمَنْ يَشاءُ وَ اللهُ واسِعٌ عَليم‏؛۳

مثل كسانى كه اموال خود را در راه خدا انفاق مى‌كنند، همانند بذرى است كه هفت خوشه برویاند كه در هر خوشه، یكصد دانه باشد و خداوند، آن را براى هر كس بخواهد [و شایستگى داشته باشد]، دو یا چند برابر مى‏كند. و خدا [از نظر قدرت و رحمت،] وسیع، و [به همه چیز] دانا است.

 یک دانه گندم، باید هفت خوشه بدهد که هر خوشه آن هم صد تا دانه در آن باشد كه هفتصد تا می‌شود. بعد از آن هم می‌فرماید: «يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ»؛ یعنی به بعضی‌ها بیشتر هم می‌دهیم.

در شیراز یک نفر از اهل تقوا، برای من نقل کرد که: «من یک دانه گندم که کاشتم، هزار و چهار صد دانه گندم داد»؛ یعنی یک من ریخت در این زمین و هزار و چهار صد من گندم برداشت کرد؛ این طور است. «يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ». تقوا را پیشه بکن، با خدا رفیق شو؛ نان تو در روغن است.

ایمنی از مكر دشمنان

در آیه دیگر می‌فرماید:

…وَ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لايَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئاً إِنَّ اللهَ بِمايَعْمَلُونَ مُحيطٌ؛۴

… و اگر پرهیزکارى پیشه كنید، نقشه‏هاى آنان، به شما هیچ زیانى نمى‏رساند. خداوند به آنچه انجام مى‏دهند، احاطه دارد.

اگر تقوا داشته باشی، دشمن نمی‌تواند بر تو مسلّط شود و تو را اذیت کند. این صریح آیه شریف است.

اصلاح اعمال و آمرزش گناهان

در آیه دیگر می‌فرماید:

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ اِتَّقُوا اللهَ وَ قُولُواْ قَوْلًا سَدِيدًا * يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكمُ‏ْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ …؛

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! تقوای الهى پیشه كنید و سخن حق بگویید * تا خدا كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بیامرزد… .

تقوا، عمل من را اصلاح می‌کند و علاوه بر آن، باعث می‌شود که خدا گناهان من را بیامرزد.

پیدا كردن قوه تشخیص

در سوره مبارك انفال، چنین بشارت می‌دهد:

يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيم؛۵

اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! اگر از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید، براى شما وسیله‏اى برای جدا ساختن حق از باطل قرار مى‏دهد [روشن‏بینى خاصّى كه در پرتو آن، حق را از باطل خواهید شناخت] و گناهانتان را مى‏پوشاند و شما را می‌آمرزد. و خداوند، صاحب فضل و بخشش عظیم است.

اگر تقوا داشتی، فرق میان حق و باطل را تشخیص می‌دهی؛ در نتیجه دیگران نمی‌توانند تو را فریب دهند و منحرف سازند و تو را از اسلام و قرآن و ولایت جدا کنند.

قبول شدن اعمال

قبول شدن اعمال، یكی دیگر از آثار و بركات تقوا است. در سوره مباركه مائده، حضرت حق می‌فرماید:

إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقيِنَ؛۶

خدا، [اعمال را] فقط از پرهیزکاران مى‏پذیرد.

خداوند به بركت تقوا، همه اعمال را می‌پذیرد. خداوند فقط اعمال متقین را قبول می‌کند،‌ نه عمل هر کسی را.

حفظ از آفات و مشكلات

حضرت امیرالمؤمنین۷ فرمودند:

أَلَا فَصُونُوهَا وَ تَصَوَّنُوا بِهَا؛۷

شما [در جمیع اعمال و رفتار و کردارتان،] تقوا را حفظ کنید؛ تقوا هم شما را حفظ می‌کند.

یعنی آداب و رسومی را که شرع مقدس برای من تعیین کرده است، رعایت بکنم؛ در نتیجه تقوا هم روح من را محافظت می‌کند؛ روح من را از انحراف، آلودگی، حجاب‌های ظلمانی، حفظ می‌کند و نمی‌گذارد آسیبی به آن برسد.

بعضی اشكالی مطرح كرده‌اند که اگر تقوا تو را حفظ بکند و تو هم او را حفظ بکنی، این دور۸ و باطل است.

جواب اشكال، این است که: این مطلب را نفهمیدند. مگر در قرآن نفرمود: «وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِكَ خَيْرٌ»؟۹ تقوا، لباس است. خود تقوا به منزلۀ لباس باطنی است.

همین طوری که این لباس ظاهری مصونیت است و من را از سرما و گرما حفظ می‌کند و نمی‌گذارد ناراحتی به بدن من برسد، تقوا هم یک لباس روحانی برای روح است و نمی‌گذارد ظلمت به آن برسد و آلودگی‌ها و گرد و غبار غفلت به آن بنشیند. تقوا، روح را همیشه شاد و خرم نگه می‌دارد.

من لباسم را حفظ می‌كنم كه دزد نبرد، پاره نشود، کثیف نشود، این لباس هم در سرما و گرما محافظ من است؛ پس هر یک، دیگری را از چیزی حفظ می‌كنیم. این که دور نیست. به همین صورت، من با رعایت واجبات و محرمات، تقوا را حفظ می‌كنم، تا تقوایم از بین نرود و تقوا هم من را از آفات و ناراحتی‌ها حفظ می‌كند و این دور نیست.

آثار و بركات فراوانی برای تقوا ذكر شده است كه بقیه را فهرست‌وار عرض می‌كنم:

باعث حفظ شدن از انحراف اخلاقی است؛۱۰سبب استجابت دعا است؛۱۱عامل نجات از آتش است؛۱۲سبب ورود به بهشت است؛۱۳موجب آسایش حساب در قیامت است.۱۴

تقوا و آزادی

بعضی‌ می‌گویند: دنیا، دنیای آزادی است و تقوا، مخالف آزادی است. تقوا، یعنی خودت را جمع و جور کن و اسیر این و آن بشو. تقوا می‌خواهد آزادی مطلق را از ما بگیرد. ما آزاد نباشیم و نتوانیم هر چه می‌خواهیم بخوریم، هر جا می‌خواهیم برویم، هر چه می‌خواهیم بگوییم و هر كاری می‌خواهیم بکنیم.

اما حق این است كه تقوا خلاف آزادی نیست. تقوا، از لوازم دین نیست. برخلاف نماز كه از لوازم دین است، روزه كه از لوازم دین است، حج و زکات كه از لوازم دین هستند؛ تقوا از لوازم دین نیست. پس چیست؟ تقوا، از لوازم انسانیت است. کاری به دین ندارد. تقوا را به دین و اسلام و قرآن نچسبانید. وقتی این‌طور بگویید، این‌ها می‌گویند كه ما را محدود کردند و آزادی را از ما گرفتند؛ بلکه تقوا یعنی درست بودن در اجتماع. من که تقوا دارم؛ یعنی خیانت به ناموس نمی‌کنم؛ یعنی خیانت به عِرضی نمی‌کنم؛ یعنی ظلم نمی‌کنم؛ تعدی نمی‌کنم؛ فحاشی نمی‌کنم؛ تقوا این است. حیثیت انسانیت را باید حفظ بکنم.

مثالی بزنم تا مطلب روشن‌تر بشود. من که لباس می‌پوشم، ممکن است بدنم شکایت کند که: ای بابا! من را محصور کردی! من می‌خواهم آزاد باشم. به بدنم می‌گویم: اگر من این لباس را در بیاورم و تو آزاد باشی، سرما می‌خوری، گرما می‌خوری، اذیت می‌شوی. من لباس‌ها را پوشیدم که تو را حفظ کنم. یا این کفش‌هایی که پایتان است، پاهایتان شکایت می‌کند که: آقا من می‌خواهم آزاد باشم، پابرهنه باشم؛ بروم، بیایم. تو می‌گویی: من باید جوراب به تو بپوشانم و کفش هم به تو بپوشانم که اذیت نشوی؛ نه سرما به تو اذیت بکند و نه گرما.

همان طور که برای حفظ و سلامت پاهایت، کفش به پایت می‌کنی، لباس را برای حفظ و سلامت بدنت می‌پوشی، برای حفظ و صیانت خانواده‌ات دیوار به دور خانه‌ات می‌گذاری، تقوا هم برای انسانیت انسان‌ها حِصن است؛ نه اینکه خلاف آزادی باشد. تقوا می‌خواهد یک اجتماع صمیمی در دنیا زندگی کنند. می‌خواهد مثل حیوانات بی بند و بار نباشد. منظور از تقوا این است كه تو فراتر از حیوانات و انسان زندگی كنی؛ پس تقوا از لوازم دین نیست، از لوازم انسانیت است. تقوا، محدودیت نیست؛ بلكه مصونیت است.

 حضرت حق به دلیل شدت علاقه و محبتش به ما، ما را مأمور به تقوا کرده است. خدا می‌خواهد ایمان و بندگی تو را حفظ کند، تا بنده واقعی خدا باشی. خدا خودش فرموده است:

خَلَقْتُ الْاشیاءَ لِاجْلِكَ، وَ خَلَقْتُكَ لِاجْلی‏؛۱۵

من تمام عالم وجود را برای تو آفریدم، و تو را برای خودم آفریدم.

خدا ما را برای خودش آفریده است؛ نه برای پیروی از شیطان و هوای نفس. اگر به خواهر‌ها می‌گویند با حجاب باش، این حجاب، محدودیت نیست؛ بلكه مصونیت است. باید حفظ بشود، تا نگاه بیگانه به او نیفتد و حفظ شود. می‌گویند اسلام، محدودیت است. کدام محدودیت؟ شما شب درِ خانه‌ات را باز بگذار، درِ گاوصندوقت را هم باز بگذار. چرا در را محکم می‌بندی؟ برای اینكه سبب مصونیت اموال تو است. تقوا هم برای حفظ و مصونیت انسان از آفات و آسیب‌ها و خطرات است.

برخی خواسته‌شان این است كه مثل حیوانات زندگی کنند و حیات جنگلی داشته باشند و پایبند به هیچ چیز نباشند؛ اگر چه حیوانات هم میان خودشان حد و حدودی دارند. خوب این انسان‌ها می‌شوند همان حیوان و حسابشان معلوم است.

اما گاهی انسان می‌خواهد در اجتماع انسانی زندگی کند. در این اجتماع اگر خواستی زندگی کنی، لازمه زندگی شما با اجتماع، این است که حقوق اجتماع را رعایت کنی. ما اصلاً کاری به شرع مقدس نداریم، لازمه اجتماعی زندگی كردن، عدم تعدی به حقوق دیگران است. این همان معنای تقوا است؛ در نتیجه، تقوا در اجتماع، باعث مصونیت است، نه محدودیت.

 اینکه می‌گوییم انسان باتقوا باشد، نه اینکه خواسته باشیم انسان را محدود بکنیم؛ بلكه منظور، محفوظ بودن انسان و در آسایش و امنیت بودن او است؛ مثلاً سر چهار راه، چراغ خطر است. یک کسی بگوید: «چرا ما را محدود کردید؟ این خلاف آزادی است. انسان باید آزاد باشد. چرا اینجا چراغ، جلوی من را گرفته و نمی‌گذارد بروم؟» این چراغ خطر، محدودیت نیست؛ این مصونیت خون و جان شماها است و باید باشد. اگر نباشد، اوضاع به هم می‌خورد. بر اثر رعایت نكردن این قوانین، هر روز چه مقدار خسارت‌های مادی و جانی وارد می‌شود؟ تقوا، عیناً همین است. هر یک از احکام الهی را که در نظر بگیرید، برای مصونیت است، نه محدودیت.

پروردگارا! به حق محمد و آل محمد، توفیق تحصیل تقوا و بهره‌مندی از آثار و برکات آن را به ما و ذریه ما عطا بفرما و امت اسلام را در راه تحصیل این توشه دنیا و آخرت، یاری فرما.

پی‌نوشت‌ها

1. سوره توبه: ۴ و ۷٫

2. سوره طلاق: ۲٫

3. سوره بقره:۲۶۱٫

4. سوره آل عمران:۱۲۰٫

5. سوره انفال: ۲۹٫

6. سوره مائده: ۲۷٫

7. نهج البلاغة، سید رضی، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص ۲۸۴٫

۸ . تعریف دوری یعنی اینکه مثلاً در تعریف عدد فرد گفته شود: «عددی است که زوج نباشد» و وقتی پرسیده شود که عدد زوج چیست، گفته شود: «عددی است که فرد نباشد»؛ یعنی در این حالت، شناختن زوج و فرد، موکول به یکدیگر می‌شوند. به دیگر سخن، بازگشتش به آن است که شیء بر خودش توقف داشته باشد.

9. سوره اعراف: ۲۶٫

10. غررالحكم، عبدالواحد تميمى آمدى، قم، دار الكتاب الإسلامي، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق، ص، ۲۶۹٫

11. بحارالأنوار، علامه مجلسى، بیروت، دار إحياء التراث العربي، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج ٧٣، ص ٣٢٩، ح ١١.

12. نهج البلاغة، خطبۀ ١٩٠.

13. غررالحكم، ص، ۲۷۲٫

14. بحارالأنوار، ج ۶۷، ص۲۸۱٫

15. أطيب البيان، سيد عبدالحسين طيب، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۳۲۳؛ تفسير القرآن الكريم، امام خميني، ج۴، ص۳۸۶٫