محو دلدار : حجت یازدهم (خُلُق  ۳۹ )

مروری بر شخصیت و زندگانی امام حسن عسکری علیه السلام

سخنرانی حضرت آیت الله ناصری حفظه الله

اشاره

با توجه به تقارن این ایام با ولادت پر برکت امام حسن عسکری۷ دل‌های خوانندگان محترم را با بهره‌گیری از کلام د‌‌‌ل‌نشین حضرت آیت الله ناصری حفظه الله متوجه آن امام همام می‌کنیم.

مکان‌ها از حيث شرافت و نورانیت، مختلف هستند؛ مثلاً زمين مکه، نجف يا کربلا، مشاهد اهل بيت:،‌ حرم‌های امامزادگان‌، قبور مؤمنان، نسبت به مکان‌های ديگر فضيلت دارند و اين مطلب، محسوس است. همچنین مساجد بر مکان‌های دیگر فضيلت دارند. فضیلت عبادت در مکان‌هایی که شرافت دارند، بيشتر از مکان‌های معمولی است؛ مثلاً نماز در مسجدالحرام بسیار بالاتر از نماز در ساير مساجد است؛ چنانکه امام باقر۷می‌فرمایند:

صَلَاةٌ فِی‏ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ‏ أَفْضَلُ‏ مِنْ مِائَةِ أَلْفِ صَلَاةٍ فِی غَيْرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ؛۱

یک نماز در مسجدالحرام، برتر است از هزار نماز در مساجد دیگر.

همچنین نماز در مسجدالنبی۶ بسیار بافضیلت تر از نماز در مساجد دیگر است. امام صادق۷ فرمودند:

قَالَ رَسُولُ اللهِ۶ مَا بَيْنَ مِنْبَرِی وَ بُيُوتِی رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ وَ مِنْبَرِی عَلَى تُرْعَةٍ مِنْ تُرَعِ الْجَنَّةِ وَ صَلَاةٌ فِی‏ مَسْجِدِی‏ تَعْدِلُ أَلْفَ صَلَاةٍ فِيمَا سِوَاهُ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ؛ ۲

رسول خدا۶ فرمودند: فاصله بین منبر و خانه من باغی از باغ‌های بهشت است و منبر من بر بابی از ابواب بهشت مستقر است. یک نماز در مسجد من، معادل هزار نماز در مساجد دیگر است، به جز مسجد الحرام.

همچنین نمازی که در حرم حضرت امير۷ خوانده شود با نمازی که در جاهای ديگر خوانده شود، خیلی متفاوت است و برابر با دویست

هزار رکعت نماز است.۳ در روایت دارد یک نماز فرادی که در مسجد خوانده شود، معادل بیست و چهار نماز است که در منزل خوانده شود.۴

همچنین بعضی از زمان‌ها نسبت به زمان‌های دیگر شرافت دارند؛ مثلاً ماه مبارک رمضان، ماه شعبان یا ماه رجب بر بقیه ماه‌ها شرافت فوق‌العاده‌ای دارند و عبادت در این ماه‌ها بر عبادت در ماه‌های دیگر فضیلت دارد. همچنین عبادت در شب و روز جمعه، از عبادت در شب‌های دیگر، بافضیلت‌تر است.

 گناه در این زمان‌ها و مکان‌های شریف هم همین طور است. گناه در اماکن شریف غیر از گناه در مکان‌های دیگر است. معصیت در روزهای و ماه‌های شریف هم بدتر از گناه در زمان‌های معمولی است.

با این اوصاف، زمان‌هایی مانند شب تولد حضرت امام حسن عسکری۷شرافت ذاتی دارند و عبادت و دعا و احسان در این شب‌ها برتر از شب‌های دیگر است. گناهی هم که شب و روز ولادت یا شهادت ائمه: باشد عقوبتی بیشتر از گناه در غیر از این ایام دارد.

پس این ایام را مغتنم بدانیم و سعی کنیم با انجام اعمال وارده، از این فرصت‌ها استفاده کامل را ببریم. انسان باید به این ایام اهمیت بدهد و بی‌تفاوت از کنار آن‌ها نگذرد. بی‌تفاوت بودن در برابر ایام شهادت و ولادت اهل بیت: خلاف محبت و معرفت است و موجب حسرت‌های شدید در عالم برزخ و قیامت می‌شود. در این روزها دعا و توسل به اهل بیت، بسیار بجا و لازم است. در ایام ولادت امام حسن عسکری۷ مخصوصاً تبریک و تهنیت به محضر حضرت بقیة‌الله۷ بسیار به مورد است. شادی‌کردن حقیقی به این نیست که جمع بشوند و کف بزنند و شیرینی بخورند؛ بلکه شادی واقعی به این است که توسل به حضرت داشته باشند و یاد حضرت کنند و نماز حضرت و دعاهای وارده را بخوانند و از خدای منان طلب رحمت و مغفرت بکنند؛ چرا که به احترام حضرت امام حسن عسکری۷دعاها در شب و روز ولادتشان مستجاب است.

به هر حال ما هم برای اینکه حضرت را یاد کرده باشیم و اقتضای محبت و معرفت نسبت به ایشان را رعایت نموده باشیم چند کلامی در مورد این بزرگوار عرض ارادت می‌کنیم.

 پدر حضرت امام حسن عسکری۷امام علی الهادی۷هستند و برای مادرشان هم  چهار اسم ذکر شده است: حُدَیث، سلیل، سوسن و ریحانه.۵ امام حسن عسکری۷ در سال ۲۳۲ق در مدینه متولد شدند.۶ ایشان سیزده سال در مدینه در محضر پدر بزرگوارشان بودند که معتصم، پدرشان را به سامرای عراق احضار کرد و حضرت هادی۷با فرزندشان امام حسن۷به عراق آمدند. امام هادی۷ده سال تحت فشار حکومت وقت بودند، تا اینکه به شهادت رسیدند. در آن موقع، حضرت امام حسن عسکری۷بیست و سه سال داشتند و امامتشان هم شش سال طول کشید.۷

این بزرگوار، از جهت علمی، معنوی، اخلاقی و … مثل اجدادشان بودند. این چهارده نور مقدس، نور واحد هستند. هر مرتبه‌ای از علم و قدرت که برای امیرالمؤمنین۷ثابت است، برای امام حسن عسکری۷ هم ثابت است؛

چون منشأ آن صفات، سیطرۀ ولایت کلیه است و همین ولایت کلیه را حضرت امام حسن عسکری۷ هم داشتند. آنچه که امیرالمؤمنین۷ می‌دانستند، این بزرگواران هم می‌دانستند. البته شرافت امیرالمؤمنین۷ نسبت به سایر فرزندانشان، این است که پدر اهل بیت: هستند که در جای خود ثابت است، وگرنه از حیث ولایت کلیه و اینکه نماینده حق در عالم وجود هستند، همه چهارده نور مقدس نور واحدند.

اخلاق و رفتار این بزرگوار، از جمله سخاوتشان مانند اجداد طاهرینشان بوده است؛ درباره سخاوت و احسان و معجزات ایشان، موارد بسیاری در تاریخ نقل شده است.

 نمونه‌ای از بخشش و سخاوت امام حسن عسکری۷ 

ابوهاشم از اصحاب امام حسن عسکری۷می‌گوید:

به محضر حضرت مشرف شدم. ایشان فرمودند: «به مزرعه برویم». بر مرکب سوار شدیم و من هم پشت سر ایشان رفتم. در  بین راه به یاد قرضی افتادم که وقت پرداختش رسیده بود و من پولی نداشتم که آن را ادا کنم.  همان‌طور که حضرت سوار بودند، خم شدند و با تازیانه‌ای که در دستشان بود، خطی روی زمین کشیدند و گفتند: «ابوهاشم! پیاده شو و آن را بردار؛ لکن به کسی نگو». پیاده شدم و دیدم یک تکه طلا است؛ برداشتم و در کیسه گذاشتم. دوباره سوار شدم و به ذهنم آمد که زمستان در راه است و وسائلی برای منزل نیاز دارم؛ اما پولی هم ندارم تا آن‌ها را تهیه کنم. حضرت دوباره خم شدند و تازیانه را روی زمین کشیدند و فرمودند: «پیاده شو بردار و به کسی نگو».  دوباره پیاده شدم و تکه ای طلا را که در همانجا دیدم، برداشتم. بعد که به منزل رفتم و طلای اول را وزن کردم، دیدم دقیقاً به اندازه بدهی‌ام بود. دومی را هم وزن کردم باز دیدم به همان اندازهای است که نیاز دارم.۸

همه ائمه: همین طور هستند؛ یعنی علم و قدرت الهی دارند و به اذن خدا چنین کرامت‌هایی را داشته و دارند. علم بسیار حضرت، در کلمات و گفتار و رفتارشان جلوه‌گر شده است.

کلمات این بزرگوار هم مانند اجداد طاهرینشان بسیار حکیمانه و راهگشا است. برای تبرک و نمونه یکی دو مورد از کلمات این بزرگوار را مرور می‌کنیم.

وصیت امام حسن عسکری۷

حضرت امام حسن عسکری۷ یک وصیتی هم به شیعیان خود دارند. حضرت در وصیتشان فرمودند:

أُوصِیكُمْ بِتَقْوَى اللهِ وَ الْوَرَعِ فِی دِينِكُمْ وَ الِاجْتِهَادِ للِه وَ صِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَكُمْ مِنْ بَرٍّ أَوْ فَاجِرٍ وَ طُولِ السُّجُودِ وَ حُسْنِ الْجِوَار؛۹

شما را توصیه مى‏كنم به پرواى از خدا، پارسایى در دین، كوشش در راه خدا، راست‌گویى، اداى امانت به نیك و بد، طول دادن سجده و خوش‌همسایگى.

حضرت می‌فرمایند: «از خدا بپرهیزید»؛ اما خدا که ترس ندارد. ما باید از اعمال خودمان بپرهیزیم. هر عملی که انجام می‌دهم، صورت برزخی دارد که این صورت برزخی را بعد از مرگ، به خودم می‌دهند. این، عمل من و محصول عمرم است. گناه نکن تا خداوند، آن آثار سوء را به تو ندهد. بترس از اینکه گناه بکنی. اگر گناه کردی، خدا آثار اعمالت را به تو می‌دهد. رعایت دین را بکن. برای این دین که الآن به دست من و شما رسیده، خیلی زحمت کشیده شده است. از هزار و چهارصد سال پیش تا به حال، چه خون‌هایی برای حفظ این دین ریخته شده و چه علما و خوبانی کشته و شهید شده اند. مبادا دستورات دین را سبک بگیریم. مبادا ناصری یک روز به دین خدا عمل کند و یک روز عمل نکند.

 حضرت می‌فرمایند رعایت دین خدا را بکنید. این واجبات و محرمات – والله- همه‌اش به نفع خود من است و به قدر سر سوزنی برای خدا سود ندارد. خدا، غنی بالذات است. در یک لحظه و با یک اراده، میلیاردها مثل این عالم و منظومه را ایجاد می‌کند.

 همه کارهای شما برای خدا باشد. ناصری اگر مسجد و منبر می‌رود، باید برای خدا باشد نه برای مردم. برای خدا نماز بخوانید و روزه بگیرید.

حضرت عسکری۷ می‌فرمایند: راست‌گو باشید. موقعی که کسی دروغ بگوید، بوی بدی از دهان او به آسمان می‌رود که ملائک لعنتش می‌کنند.

حضرت در ادامه می‌فرمایند: امانت را به صاحبش بدهید؛ چه فرد خوبی باشد یا بد. حضرت سجاد۷ می‌فرمایند: «اگر قاتل پدرم، خنجری را که پدرم را با آن شهید کرده نزد من امانت بگذارد و سپس بخواهد بگیرد، به او برمی‌گردانم».۱۰ در امانت نباید خیانت کرد. البته این دین، واجبات و محرمات هم نزد ما امانت است.

بعد فرمودند: «سجده‌ها را طول بدهید». شخصی در زمان امیرالمؤمنین۷ نماز می‌خواند و سجده را خیلی زود انجام می‌داد. حضرت فرمودند: «از چه موقع این‌گونه نماز می‌خوانی؟» جواب داد: «از فلان زمان». حضرت فرمودند: «مَثل تو نزد خدا، مثل کلاغ است در زمانی که به زمین نوک می‌زند». بعد فرمودند: «اگر تو با این حال از دنیا بروی، بر دین پیامبر اکرم۶ از دنیا نرفته‌ای».۱۱  مبادا این‌طور نماز بخوانیم. نزدیک‌ترین حالات انسان به خدا، سجده است.

بالاترین خصلت‌ها در نظر امام حسن عسکری۷

حضرت فرمودند:

خَصْلَتَانِ لَيْسَ فَوْقَهُمَا شَيْ‏ءٌ الْإِيمَانُ‏ بِاللَّهِ‏ وَ نَفْعُ‏ الْإِخْوَان‏؛۱۲

 دو صفت است که بالاتر از آن‌ها خصلتی وجود ندارد [یعنی هر کس به این دو صفت رسید، به حد کمال و درجه عالی رسیده است] ایمان به خدا و نفع رساندن به بندگان خدا.

ایمان به آن حالت نفسانی اطلاق می‌شود که عارض بر نفس شده، و اطمینان و اعتقاد را در قلب ایجاد می‌کند.

ما اگر خدا را واقعاً بشناسیم و به صفات ثبوتیه و سلبیه او پی ببریم و این شناخت، وارد قلب ما بشود، امکان ندارد گناه بکنیم. من که گناه می‌کنم، به این دلیل است که خدا را نشناخته‌ام. اگر خدا را شناخته بودم و به وجود حضرت احدیت عقیده‌مند بودم و باور داشتم که هر جا باشم در محضر او هستم، ممکن نبود گناه بکنم. اگر یک بچه دوساله کنار من باشد و قصد گناهی را داشته باشم، از وجود او حیا می‌کنم و مرتکب نمی‌شوم؛ اما خدا که حاضر است و می‌بیند و امام زمان۷ که شاهد است چه؟ اولیای الهی، ایمان وارد قلبشان شده است؛ لذا دیگر نمی‌توانند گناه بکنند و از گناه متنفرند.

حکایتی هشداردهنده

اولیای الهی، حقیقت گناه را می‌بینند و لذا آن‌‌را ترک می‌کنند. روزی در نجف خدمت مرحوم حاج مؤمن -از دوستان علامه شهید دستغیب- بودیم. ایشان تعریف کرد که در راه، با یکی از اولیای الهی هم‌مسیر و رفیق شدم و او سفارشاتی به من کرد؛ از جمله اینکه از غذای همسفری‌هایت نخور. مدتی گذشت و موقع استراحت شد. سفره غذا را  پهن کردند و یک کاسه غذا هم مقابل من گذاشتند. یک دفعه دیدم آن ولی خدا از دور نگاه می‌کند و به من گفت بیا. وقتی رفتم گفت: «مگر نگفتم از این غذا نخور؟» گفتم: «تعارف کردند و من خجالت کشیدم به آن‌ها نه بگویم». گفت: «برو اگر می‌توانی بخور». وقتی بازگشتم، دیدم در کاسه ها چرک و خون است و آن‌ها مشغول خوردن هستند؛ اما من وقتی باطن غذاها را دیدم، حالم بد شد.

بله؛ ایمان که در قلب وارد شد، قلب را نورانی می‌کند و مؤمن با آن نور، حقیقت اشیاء و آدم‌ها را می‌بیند. در روایت داری که از فراست و تیزبینی مؤمن بپرهیزید؛ چرا که مؤمن با نور خدا می‌نگرد.۱۳

 ایمانی چنین برکاتی را دارد که وارد قلب بشود، نه ایمانی که به زبان باشد. اثر آن ایمان زبانی، فقط حفظ خون و مال من است؛ اما اگر وارد قلب شد، انسان به درجات عالی می‌رسد. اصلاً ایمان یعنی آنچه که در قلب رسوخ کرده و به آنچه فقط در زبان باشد، ایمان نمی‌گویند؛ بلکه اسلام می‌گویند. در روایت هم آمده است:

 الإيمانُ ما وَقَرَ فی القلوبِ و صَدّقَتْهُ الأعمالُ، و الإسلامُ ما جَرى علَى اللِّسانِ و حَلَّتْ بهِ المُناكَحَةُ؛۱۴

ایمان، آن است كه در دل‌ها جاى گیرد و رفتار انسان، آن را تصدیق كند و اسلام، آن است كه بر زبان جاری می‌شود و پیوند زناشویى با آن حلال می‌گردد.

راه تقویت ایمان

سؤال مهم این است که چگونه ایمان انسان تقویت می‌شود؟ راه‌های تقویت ایمان، متعدد است؛ اما عمده آن‌ها انجام اعمال صالح است. هر چه انسان، اعمال صالح بهتر و بیشتری انجام دهد، ایمانش تقویت می‌گردد و هر چه ایمانش تقویت شود، اعمالش هم بیشتر و خالص‌تر و باکیفیت‌تر می‌گردد. در روایت از امیرالمؤمنین۷ است که فرمودند:

بالإيمان يُسْتَدَلُّ علَى الصّالحاتِ و بالصّالحاتِ يُسْتَدَلُّ علَى الإيمانِ، و بالإيمانِ يُعْمَرُ العِلمُ؛۱۵

از ايمان، راه به سوى كارهاى شايسته برده مى‌شود و از كارهاى شايسته، راه به سوى ايمان. با ايمان است كه علم، آباد مى‌شود.

اصلاً ایمان، بدون عمل شکل نمی‌گیرد و پا برجا نمی‌ماند. حضرت صادق۷ فرمودند:

ملعونٌ ملعونٌ مَن قالَ: الإيمانُ قَولٌ بلا عملٍ؛۱۶ ملعون است، ملعون، كسى كه بگويد: ايمان، گفتار است، بدون كردار.

اگر خدای‌نکرده انسانی عمل را کنار بگذارد و به انجام گناهان روبیاورد، ایمانش از بین می‌رود. از حضرت موسی بن جعفر۸ سؤال شد: «آیا گناهان کبیره باعث می‌شود انسان از ایمان خارج گردد؟» حضرت فرمودند: «نَعَم و ما دُونَ الكبائرِ؛۱۷

بله و گناهان كوچك‌تر هم انسان را از ایمان خارج می‌کنند».

اگر گناه انسان تکرار شود و بعد از انجام گناه، توبه و استغفار نکند، کم‌کم ایمانش از بین می رود. این کلام حضرت که می‌فرمایند حتی گناهان صغیره هم باعث می‌شوند انسان از ایمان خارج شود، بسیار هشداردهنده و عجیب است. بعضی‌ها وقتی گناهی می‌کنند و مثلاً به نامحرم نگاه می‌کنند، خیال می‌کنند اتفاق خاصی نیفتاد؛ در حالی که ما نمی‌فهمیم که گناه، خیلی سریع اثر می‌کند. در روایت هم دارد که گناه، سریعتر از تأثیری که چاقو به گوشت دارد، به وجود ما اثر می‌کند.۱۸ گناه، ایمان انسان را ضعیف می‌کند. وقتی ایمان ضعیف شد، دیگر حال و حوصله برای انجام کارهای خوب گذشته‌اش را از دست می‌دهد و بی‌توفیق می‌شود.

خصلت دومی که به فرمایش امام حسن عسکری۷ بالاتر از آن وجود ندارد، خدمت و احسان به برادران دینی است. احسان به دیگران و خوشحال کردن ایشان و پاک‌کردن غم از چهره دوستان اهل بیت: بسیار اهمیت دارد و مورد عنایت خداست. خیلی بد است که انسان در برابر مشکلات دوستان اهل بیت: بی‌تفاوت باشد. این بی‌تفاوتی، با محبت به اهل بیت: سازگار نیست.

در این ایام از خدا طلب کنیم که ایمان را به قلب ما وارد بکند و به ما توفیق دهد وصیت‌ها و سفارش‌های این بزرگوار را عمل کنیم. ما خیلی فقیر و بیچاره هستیم. من بعضی اوقات فکر می‌کنم اگر وقتی خوابیدم، دیگر بیدار نشدم، چه کار کنم؟ اگر خدا بفرماید: ناصری چه آوردی، من چه بگویم؟ چه کار برای خدا کرده‌ام؟ من که تا به حال کاری نکرده‌ام؛ لذا من واقعاً مستحق دعا هستم. من هم برای شما دعا می‌کنم که ان‌شاء الله ایمانتان ثابت باشد و به حد کمال برسد.

پی‌نوشت‌ها

۱٫وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، قم، مؤسسة آل البيت:، اول، ۱۴۰۹ ق، ج ‏۵، ص ۲۷۱٫

۲٫كافي، کلينى، تهران، دار الكتب الإسلامية،  چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج‏۴، ص۵۵۶٫

۳٫العروة الوثقى، سيد محمدكاظم طباطبايى يزدى، بيروت، مؤسسة الأعلمی، دوم، ۱۴۰۹ ق، ج‌۱، ص ۵۹۶٫

4. بحارالأنوار، علامه مجلسى، بيروت، دار إحياء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ ق ج‏۸۰، ص۳۶۷٫

۵ . كافي، ج۱، ص۵۰۳؛ بحارالأنوار، ج۵۰، ص ۲۳۸؛ رياحين الشريعه، ج۳، ص۲۴٫

۶ . دلائل الإمامة، محمد بن جرير طبرى‏، قم‏، بعثت‏، ۱۴۱۳ق‏، ص۴۲۳٫

۷ . بحار الأنوار، ج‏۵۰، ص۱۱۴٫

۸ . همان، ص۲۶۰٫

۹ . تحف العقول، ابن شعبه حرانى، قم، جامعه مدرسين، دوم، ۱۳۶۳ش، ص ۴۸۷٫

10. بحارالأنوار، ج‏۷۲، ص۱۱۴٫

11. محاسن، برقى، قم، دار الكتب الإسلامية، دوم، ۱۳۷۱ ق، ج‏۱، ص۸۲٫

12. تحف العقول، ص۴۸۹٫

13. بحار الأنوار، ج‏۶۵، ص ۳۵۵٫

14. همان، ج‏۵۰، ص ۲۰۸٫

15. أعلام الدين، حسن بن محمد دیلمی، قم، اول، ۱۴۰۸ق، ص۱۰۴٫

16. وسائل الشيعة، ج‏۱۶، ص۲۸۰٫

17. كافی، ج‏۲، ص۲۸۴٫

18. همان، ص۲۷۲٫