محو دلدار :  جامی از کوثر (خُلُق ۳۴)

برگرفته از سخنان آیت الله ناصری دامت برکاته

 به مناسبت شهادت حضرت زهرا علیها السلام دل‌ها را به ذکر فاطمه زهرا علیها السلام منور می‌کنیم و مقداری از فضائل حضرت را بیان می­نماییم. البته فضائل و مناقب حضرت زهرا علیها السلام را باید پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام بیان کنند، فرزندانشان باید بیان کنند. ما از حضرت زهرا علیها السلام چه می‌فهمیم؟

همان طور که فضائل پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام را کسی نمی‌تواند بفهمد و ظرفیتش را ندارد، فضائل حضرت زهرا علیها السلام را هم نمی‌توان به طور کامل شناخت. حضرت زهرا علیها السلام دوش به دوش نبوت و ولایت قدم می‌زند. چهارده نور مقدس، نسبت به حضرت حق محدودند؛ اما نسبت به ما غیر محدودند. ما کجا می‌توانیم اهل‌بیت علیهم السلام را بشناسیم؟ آن‌ها محیط به ما هستند و ما محاط هستیم؛ محاط چطور می‌تواند علم به محیط پیدا کند؟ نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

یا علی! کسی جز من و تو خدا را نشناخت و هیچ کس جز خدا و تو من را نشناخت و کسی جز من و خدا تو را نشناخت.^۱

ما کجا می‌توانیم پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و امام علیه السلام را بشناسیم؟! امامی که نماینده حضرت حق در عالم وجود است و جمیع کهکشان‌ها و سیارات زیر نظر او است، چطور می‌توانیم چنین موجودی را بشناسیم؟!

 چه بگوییم در مورد زهرایی که خانه‌اش محل نزول قرآن و  سوره «هل اتی» است. دستش بوسه­گاه رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است، مودتش اجر خاتم الانبیا است و کُنیه‌اش «ام ابیها» است، مهریه‌اش بهشت و زمین و آسمان‌هاست.

فضائل و مناقب و روایاتی که در مورد وجود مقدس حضرت زهرا علیها السلام نقل شده، خیلی زیاد است. بزرگان در مورد فضائل ایشان کتاب‌ها نوشته­اند. ما برای اینکه

 

 روایات اهل‌بیت علیهم السلام نور و منوِّر است، چند روایت کوتاه عرض می‌کنیم؛ با این هدف که اسم بی‌بی برده شود و -ان‌شاءالله- اسم ما را هم جزء ذاکران و مداحان این بزرگوار، ثبت و ضبط کنند.

فاطمه، پاره تن رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم

روایت از نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است که حضرت فرمودند:

فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي وَ هِيَ رُوحِيَ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيَّ يَسُوؤُنِي مَا سَاءَهَا وَ يَسُرُّنِي مَا سَرَّهَا؛^۲

فاطمه علیها السلام پاره­ای از تن من است و روح من است که بین دو پهلویم قرار دارد. آنچه او را ناراحت کند، من را ناراحت می‌نماید و آنچه او را خوشحال کند، من را شاد می‌نماید.

طبق شهادت قرآن که می‌فرماید: «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الهَوَى*إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحَی»،^۳ آنچه که پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم بفرماید از خودش نیست؛ بلکه وحی الهی است؛ پس این جمله را که فرمود: «فاطمه پاره تن من و روح من است» وحی الهی است. پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم گزاف گویی و مبالغه نمی‌کنند و آنچه می‌گویند عین حقیقت است. بر اساس این روایت، حضرت زهرا علیها السلام به منزله روح پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم است و این، مقام و منزلت بسیار بزرگی است.

روایت دیگری است که حضرت سلمان از نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم نقل می‌کند که فرمودند:

يَا سَلْمَانُ مَنْ أحَبَّ فَاطِمَةَ ابْنَتِي فَهُوَ فِي الْجَنَّةِ مَعِي وَ مَنْ أبْغَضَهَا فَهُوَ فِي النَّارِ. يَا سَلْمَانُ حُبُّ فَاطِمَةَ يَنْفَعُ فِي مِائَةِ مَوْطِنٍ أيْسَرُ تِلْكَ الْمَوَاطِنِ الْمَوْتُ وَ الْقَبْرُ وَ الْمِيزَانُ وَ الْمَحْشَرُ وَ الصِّرَاطُ وَ الْمُحَاسَبَة؛^۴

ای سلمان! هر کس دخترم فاطمه را دوست داشته باشد، در بهشت با من است و هر کس او را به غضب آورد، جایگاهش در آتش است. ای سلمان! محبت فاطمه در صد جا سودمند است که کمترین آن صد جا، هنگام مرگ و قبر و موقع میزان اعمال و محشر و عبور از صراط و محاسبه اعمال است.

فضائل حضرت زهرا علیها السلام

همة عظمت حضرت زهرا علیها السلام به این دلیل نیست که دختر پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم یا همسر امیرالمؤمنین علیه السلام یا مادر امام حسن و امام حسین علیهما السلام است؛ بلکه خود وجود مقدسش شرافت ذاتی داشته است؛ هر چند همین‌ها هم فضیلت کمی نیست.

فضائلی که برای حضرت زهرا علیها السلام هست یا فضائل تکوینی است یا تشریعی. فضائل تکوینی یعنی فضائلی که خدا در ذات آن حضرت قرار داده و مربوط به خلقت ایشان است. فضائل تشریعی یعنی فضائلی است که به واسطه پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و تبعیت از شرع مقدس به ایشان عطا شده است؛ مثل اینکه پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «فاطمه پاره تن من است» یا اینکه پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم به حضرت زهرا علیها السلام می‌فرماید: «فِدَاهَا أبُوهَا؛^۵ جان پدرش به قربان‌ او». از این جمله معلوم می‌شود حضرت زهرا خیلی مقام دارند که پیغمبر که عصاره عالم وجود است به ایشان بفرمایند: «جان من به فدای تو». همچنین امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: «یا بقیة ‌النبوة؛^۶ ای باقی مانده نبوت». اینکه امیرالمؤمنین در مورد حضرت زهرا علیها السلام می‌فرماید: «یا بقیة النبوة» حائز مطالب بسیاری است.

فضائل تکوینی هم بر دو قسم است؛ یا داخلی است یا خارجی. فضائل تکوینی داخلی یعنی فضائلی که داخل در ذات حضرت زهرا علیها السلام است؛ مثل نورانیت حضرت یا  اوصافی مانند امّ ‌ابیها بودن، امّ العلوم، امّ ‌الفضائل که این‌ها را خدا تکویناً در ذات حضرت نهاده است.

اما فضائل تکوینی خارجی، آن‌هایی است که از طرف خدا و تکوینی است، اما مربوط به خارج از ذات ایشان است؛ مثل بنت ‌الرسول(دختر پیامبر)، زوجة الولی(همسر ولی خدا)،  امّ ‌الائمه (مادر ائمه). این‌ها فضائلی است که تکوینی است؛ اما در خارج جلوه‌ پیدا کرده است.

القاب حضرت زهرا علیها السلام

یکی از راه‌های شناخت حضرت، تأمل در القاب و اسامی حضرت است که هر یک اشاره به یکی از فضائل و مقامات ایشان است و خیلی از مطالب به طور سر بسته در القاب و اسامی‌شان ذکر شده است. برخی از القاب حضرت عبارت است از بقیة النبوة( باقی مانده نبوت)، آیت‌الله العظمی(نشانه عظمای الهی)، ثمرة النبوة( نتیجه نبوت)، سفینة النْجاة( کشتی نجات)، العارف بالاشیاء(آگاه به همه چیز) . فخر الائمه(افتخار ائمه)، ولیة العظمی( ولی اعظم خدا)، نور الانوار( نور همه انوار)، امّ ابیها( مادر [=تکیه گاه] پدر)، امّ العلوم(مادر همه علوم) و ….^۷

علم حضرت زهرا علیها السلام

عمّار مي‏گويد: روزي علي بن ابي‏طالب علیه السلام وارد منزل شد. فاطمه علیها السلام فرمود: «يا علي! بيا نزديک تا از حوادث گذشته و آينده برايت سخن بگويم». اميرالمؤمنين علیه السلام از سخن فاطمه تعجب کردند؛ لذا خدمت پيامبر صلی الله علیه وآله وسلم شرفياب شدند و سلام کردند و نزديک حضرت نشستند. پيغمبر اکرم  صلی الله علیه وآله وسلمفرمودند: «يا علي! شما می‌گویید يا من بگويم که چه شده؟»

حضرت علي علیه السلام عرض کردند: «دوست دارم از سخنان شما استفاده کنم». پيامبر صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «گويی فاطمه به تو چنين گفت و به همين دلیل نزد من آمدي». حضرت علي علیه السلام عرض کردند: «يا رسول ‏الله! مگر نور فاطمه هم از سنخ نور ما است؟»

فرمودند: «آری». اميرالمؤمنين علیه السلام از شنيدن اين سخن به سجده شکر افتادند و خدا را سپاس گفتند.

البته حضرت، این جریان را می‌دانستند؛ اما برای اینکه این قضیه نقل شود و به گوش ما برسد و ما حضرت فاطمه علیها السلام را بشناسیم، این‌طور رفتار کردند.

امیرالمؤمنین علیه السلام به نزد فاطمه علیها السلام برگشتند. حضرت فاطمه علیها السلام گفتند: «يا علي! گويی نزد پدرم رفتي و اين چنين به تو فرمود».

فرمودند: «آری؛ اي دختر پيامبر!»

 

 

حضرت فاطمه گفتند: «يا اباالحسن! خدا نور مرا آفريد و آن نور، خداي را تسبيح مي‌گفت. آن‌گاه او را در يکي از درختان بهشتي به وديعه نهاد. آن‌گاه که پدرم داخل بهشت شد، از جانب خدا مأموريت يافت که از ميوه‌هاي آن درخت تناول کند. پدرم از ميوه‏ آن درخت خورد و بدين وسيله نور من به صلب او منتقل گشت و از صلب پدر به رحم مادر وارد شدم. يا علي! من از آن نور هستم و حوادث گذشته و آينده را به وسيله آن نور مي‏يابم. يا اباالحسن! مؤمن به وسيله نور خدا مي‌بيند».^۸

 حضرت زهرا علیها السلام ام‌‌العلوم هستند و دوش به دوش پدرشان و امیرالمؤمنین علیه السلام قدم می‌گذارند. بزرگان -مخصوصاً مرحوم مجلسی در بحارالانوار- روایاتی نقل کرده‌اند که نخستین نوری که در عالم وجود تابید، نور حضرت زهرا علیها السلام بود و به همین سبب به ایشان زهرا علیها السلام می‌گویند^۹و تابش حضرت همیشه باقی بود. از امام صادق علیه السلام پرسیدند: «چرا به مادرتان زهرا می‌گویند؟» فرمودند:

لِأَنَّهَا كَانَتْ إِذَا قَامَتْ فِي مِحْرَابِهَا زَهَرَ نُورُهَا لِأهْلِ السَّمَاءِ كَمَا يَزْهَرُ نُورُ الْكَوَاكِبِ لِأهْلِ الْأرْضِ؛^۱۰

به این سبب که هر گاه در محراب عبادتش می‌ایستاد، نور او برای اهل آسمان می‌تابید؛ همان‌طور که نور ستارگان برای اهل زمین می‌تابد.

در روایات دارد که نور آسمان و زمین از نور حضرت زهرا علیها السلام می باشد.^۱۱

نزول مستقیم حضرت زهرا علیها السلام به دنیا

حضرت زهرا علیها السلام شصت ویژگی دارند که هیچ کس آن‌ها را نداشته است. یکی از خصایص که حتی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام هم نداشته­اند این است که حضرت، مستقیماً به این دنیا وارد شده‌اند، بر خلاف دیگران؛ حتی اهل‌بیت علیهم السلام که از زمان حضرت آدم علیه السلام وارد دنیا شدند و نورشان در صلب اجدادشان پشت به پشت منتقل شد تا اینکه متولد شدند. در زیارات اهل‌بیت علیهم السلام می‌خوانیم:

أشْهَدُ أنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي الْأصْلَابِ الشَّامِخَةِ وَ الْأرْحَامِ الطَّاهِرَةِ لَمْ تُنَجِّسْكَ الْجَاهِلِيَّةُ بِأَنْجَاسِهَا؛^۱۲

شهادت می‌دهم که شما نوری بودی در صلب‌های عالی و رَحِم‌های پاک، و آثار پلید جاهلیت به شما منتقل نشد.

اهل‌بیت علیهم السلام در عالم ذر بودند. سپس نسل به نسل منتقل شدند تا به دنیا آمدند، لذا بعضی از بزرگان در مورد نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرموده‌اند که ایشان تا حضرت آدم علیه السلام پنجاه و یک جد دارند و تمام اجدادشان از انبیا یا از اولیای الهی بوده‌اند؛ اما حضرت زهرا علیها السلام این‌طور نبوده‌اند و در هیچ صلبی و هیچ رَحِمی سیر نکرده­اند. نور مطهرشان مستقیماً از بهشت به نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و بعد از نبی‌اکرم به حضرت خدیجه علیها السلام منتقل شد و بعد از چند ماه هم به دنیا آمد. یگانه فردی که این مسیر را طی نکرده، حضرت زهرا علیها السلام بوده‌اند.

اگر زهرا علیها السلام نبود

یکی از فضائل و مناقب حضرت زهرا علیها السلام این است که خداوند در حدیث قدسی فرمود:

یا رَسُولَ‌الله لَولاکَ لَما خَلَقْتُ الاْفَلاکَ وَ لَولا عَلیّ لَما خَلَقْتَکَ وَ لَولا فاطِمةُ لَما خَلَقْتُکُما؛^۱۳

ای رسول خدا! اگر تو نبودی، افلاک را خلق نمی‌کردم و اگر علی نبود، تو را نمی‌آفریدم و اگر فاطمه نبود، شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.

در توضیح این روایت به طور مختصر می‌توان گفت:

نظام هستی و شیرازه عالم وجود، منوط بر دو امر و دو رکن است؛ نبوت و ولایت؛ لذا خدا اول نبّی (یعنی حضرت آدم) را خلق کرد و بعد امت را آفرید. بقاء عالم هستی، منوط بر دو رُکن نبوت و ولایت است؛ اما محور ولایت و نبوت، عصمت است. نبی باید معصوم باشد، همان‌طور که ولی باید معصوم باشد.

مَظهر و مُظهر نبوت، نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است. مَظهر و مُظهر ولایت، امیرالمؤمنین علیه السلام است و مَظهر و مُظهر عصمت، حضرت زهرا علیها السلام می‌باشد؛ لذا پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم و امیرالمؤمنین علیه السلام محتاج به عصمت هستند؛ لکن عصمت هیچ احتیاجی به نبوت و ولایت ندارد. به همین سبب فرمود: «اگر فاطمه نبود، شما را خلق نمی‌کردم». حضرت زهرا علیها السلام عصمت کبرا هستند؛ همان‌طور که امیرالمؤمنین علیه السلام صاحب و مظهر ولایت کلیه هستند و نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم مظهر و صاحب نبوت می‌باشند. هرچند حضرت نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم علاوه بر نبوت، ولایت و عصمت را هم داشتند.

حضرت زهرا علیها السلام در عالم وجود عظمتی استثنایی دارد. امام باقر علیه السلام فرمودند:

اطاعت حضرت زهرا علیها السلام برای همة موجودات واجب بود و حتی تمام انبیا موظف بودند از حضرت زهرا علیها السلام اطاعت کنند.^۱۴

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند:

ما حجت خدا بر عالم وجود هستیم و مادر ما حجت خدا بر  ما است.^۱۵

حضرت زهرا علیها السلام خیلی مقام دارد. بی‌سبب نبود که حضرت امیر علیه السلام در فراق حضرت می‌سوختند و می‌گریستند. ایشان حضرت زهرا علیها السلام می‌شناختند. این همه سفارش پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در مورد حضرت زهرا علیها السلام به سبب عظمت و مقام آن حضرت بود.

پی‌نوشت‌ها:

1. تأويل‏الآيات‏الظاهرة، ص ۲۲۷٫

2. بحارالأنوار، ج ۲۷، ص ۶۲٫

3. و[پيامبر] هرگز از روي هواي نفس سخن نمي‌گويد* [آنچه مي‌گويد] چيزي جز وحي كه بر او نازل شده نيست (سوره نجم: ۳و۴).

4. بحارالأنوار، ج ۲۷، ص ۱۱۶٫

5. همان، ج ۴۳، ص ۸۶٫

6. أمالي‏ طوسي، ص ۶۸۳٫

7. ر.ک: بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۱۰، باب أسمائها و بعض فضائلها، جرعه‌اي از کوثر (پژوهشي پيرامون اسامي و القاب فاطمه زهرا علیها السلام) نوشته عليرضا سبحاني نسب.

8. بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۸٫

9. همان، ج ۲۵، ص ۱۷٫

10. همان، ج ۴۳، ص ۱۲٫

11. همان، ج ۲۵، ص ۱۶٫

12. تهذيب‏الأحكام، ج ۶، ص ۱۱۳٫

13. الجنة العاصمة، ص ۱۴۸٫ عوالم العلوم، ج ۱۱، ص ۴۳، ح ۱٫

14. عوالم العلوم و المعارف، بحراني اصفهاني، ج۱، ص۱۷۲

15. عوالم العلوم، ج ۱۱، ص ۵؛ اطيب البيان، ج ۱۳، ص ۲۲۵٫