با سلام و خسته نباشید.

برای جبران گناه‌های گذشته که مطمئناً آثار بدی در روح من گذاشته چه کار باید بکنم؟

پاسخ

در ابتدا، چند نکته را یادآوری می‌کنیم.

1. همان‌گونه که گناهان در یک سطح و رتبه نیستند و کبیره و صغیره و… دارند، آثار گناهان نیز متفاوت است. بر همین اساس باید ابتدا گناهان اصلی و ریشه‌ای را درمان کرد و به رفع آثار آن‌ها همت گماشت. در این باره باید مراقب فریب‌های نفس و شیطان بود؛ چراکه گاهی برخی انسان‌های فریب‌خورده، گناهان بزرگ خود و آثار آن را از یاد می‌برند یا آن‌ها را توجیه می‌کنند و در عین حال، به گناهان ریز و خرد و آثار آن‌ها می‌پردازند؛ به تعبیر برخی از اساتید اخلاق، مثال چنین افرادی مانند شخصی است که تا گردن در منجلاب فساد و آلودگی فرو رفته است و در همان حال، در فکر رفع آلودگی جزئیِ زیر ناخن خود است.

خلاصه اینکه با دوری از خودپسندی و توجیه‌های نابجا، گناهان و خطاهای عمدۀ خود را بیابیم و نخست به درمان و اصلاح آثار آن‌ها همت بگماریم و در این مسیر مراقب فریب نفس و ابلیس باشیم.

2. نکتۀ دوم اینکه باید دانست همیشه ترک گناه، از طلب توبه, آسان‌تر است و این فرمودۀ امیرالمؤمنین۷ است.

با این اوصاف، ترک خطا و انجام ندادن گناه، هر قدر هم مشکل به نظر برسد، آسان‌تر از توبۀ بعد از آن است؛ یعنی باید دانست که انجام گناه با وعدۀ توبه، در حقیقت، کار را بر خود مشکل کردن است.

3. انسان گناهکار

با پشیمانی و توبه و قرار گرفتن در زمرۀ مؤمنان، مشمول الطاف بسیار می‌شود؛ از جمله به‌طور ناخودآگاه و با علل و عواملی

غیر اختیاری، بسیاری از گناهان او آمرزیده می‌شود و آثار آن از او زدوده می‌شود؛ مثلاً به وسیله بیماری، مشکلات مالی و مادّی، هم و غمّ و… .

4. باید توجه داشت برخی از گناهان، کفّاراتی مشخص دارند که به صورت واجب یا مستحب در دستورات شرعی آمده‌اند؛ مثلاً در مورد جبران حق‌الناس، روالی مشخص و معین وجود دارد که حتماً باید طی شود و چیزی جایگزین آن نیست. همین‌طور مثلاً نماز و روزه‌هایی را که شخص انجام نداده، باید قضا کند و این قضا علاوه بر توبه و ابراز پشیمانی است و چیزی نیز جایگزین قضای آن نمی‌شود؛ مثلاً نمی‌توان به جای قضای نماز، فقرا را اطعام کرد و… .
5. نکتۀ آخر اینکه بنا بر فرمودۀ قرآن کریم:

  إِنَ‏ الْحَسَناتِ‏ يُذْهِبْنَ‏ السَّيِّئات‏؛۱

همانا نیکی‌ها بدی‌ها را از بین می‌برد.

هر نوع رفتاری که بتوان آن را حسنه و کار نیک به ‌شمار آورد، سبب از بین رفتن بدی‌ها و سیئات می‌شود؛ البته هر یک به نوبۀ خود تأثیر ویژه دارند. و این تعبیر، به نوعی خلاصه و چکیدۀ همۀ مواردی است که گفته خواهد شد. به تعبیری دیگر، تمام موارد که خواهیم گفت، مصداقی از حسنات هستند که باعث محو سیئات می‌شوند.

عوامل پاک شدن گناه و آثار آن

۱٫استغفار و توبه

از پیغمبر اکرم۶ نقل شده است که فرمودند:

لِكُلِ‏ دَاءٍ دَوَاءٌ وَ دَوَاءُ الذُّنُوبِ الِاسْتِغْفَارُ؛۲

هر دردی دارویی دارد، و داروی گناهان استغفار است.

همین کلام نورانی کافی است تا بدانیم، استغفار، دارویی بی‌نظیر است که علاوه‌ بر آمرزش گناه، آثار بعدی آن را هم درمان می‌کند. البته باید توجه داشت که استغفار، فقط آمرزش‌خواهی و گفتن «استغفرالله» نیست؛ بلکه اولاً انگیزه و پشتوانه‌ا‌ی درونی لازم دارد که عبارت است از پشیمانی از گناه، و ثانیاً عمل و رفتاری متناسب با خود می‌طلبد.

۲٫پرهیز از گناهان کبیره

گناهان، به دو نوع کبیره(بزرگ) و صغیره(کوچک) تقسیم  می‌شوند. طبق فرمودۀ خداوند متعال، اجتناب از گناهان کبیره، کفاره بدی‌های دیگر است:

إِنْ‏ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ …؛۳

اگر از کبیره‌هایی که از آن‌ها نهی شده‌اید، اجتناب کنید، بدی‌هایتان را از شما می‌زداییم…

البته یقیناً این آیه، مجوزی برای ارتکاب گناهان صغیره نیست؛‌ بلکه بشارتی است برای کسانی که به دنبال جبران گناهان گذشته خود هستند.

۳٫توجه به نماز

نماز، اکسیر عظیم و داروخانه‌ای بی‌همانند است که آثار و برکات فراوانی به همراه دارد. در روایت است:

مَا مِنْ صَلَاةٍ يَحْضُرُ وَقْتُهَا إِلَّا نَادَى مَلَكٌ بَيْنَ يَدَيِ النَّاسِ أَيُّهَا النَّاسُ قُومُوا إِلَى نِيرَانِكُمُ الَّتِي أَوْقَدْتُمُوهَا عَلَى ظُهُورِكُمْ فَأَطْفِئُوهَا بِصَلَاتِكُم؛‏۴

هیچ نمازی نیست که وقتش برسد، مگر اینکه فرشته‌ای میان مردم ندا می‌دهد: «ای مردم! به پا خیزید به‌سوی آتش‌هایی [از گناه] که بر پشت خود فراهم کرده‌اید، و آن آتش‌ها را با نمازتان خاموش کنید».

علاوه ‌بر نماز اول وقت که طبق این روایت در آمرزش گناهان، بسیار مؤثر است، نمازهای مستحبی- به‌ویژه نماز شب- نیز در رفع عقوبت و آثار گناه، تأثیری بسزا دارند.

۴٫خوش‌خُلقی

خُلق خوش و خوش اخلاقی، از دستورات بسیار مؤکد دین اسلام است. در روایتی از امام صادق۷ حُسن خلق همراه با چند صفت پسندیدۀ دیگر، عامل تبدیل گناهان به حسنات معرفی شده است:

أَرْبَعٌ‏ مَنْ‏ كُنَ‏ فِيهِ‏ وَ كَانَ‏ مِنْ‏ قَرْنِهِ‏ إِلَى‏ قَدَمِهِ‏ ذُنُوباً بَدَّلَهَا اللهُ‏ حَسَنَاتٍ‏۵  الصِّدْقُ وَ الْحَيَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الشُّكْر؛۶

چهار چیز است که در هر کس باشد و او سراپا گناه باشد، خداوند، گناهانش را به حسنات تبدیل می‌کند؛ راست‌گویی، حیا، خوش‌خُلقی و شکر.

۵٫روزه

روزه یکی از مهم‌ترین عبادات الهی است که برکات فراوانی از جمله آمرزش گناهان را در پی دارد. از پیامبر اکرم؟ص؟چنین نقل شده است:

مَنْ صَامَ يَوْماً تَطَوُّعاً ابْتِغَاءَ ثَوَابِ اللهِ وَجَبَتْ لَهُ الْمَغْفِرَة ؛۷

هر کس برای ثواب الهی، داوطلبانه [=مستحبی] یک روز روزه بگیرد، آمرزشش حتمی است.

۶٫تلاوت قرآن

قرآن، سفرۀ گستردۀ الهی است که هر کس به فراخور ظرفیت و نیاز خود می‌تواند از آن بهره ببرد. تلاوت قرآن، یکی از مهم‌ترین راه‌های ارتباط با این کتاب الهی است که آثار فراوانی دارد. پیامبر اکرم۶ ضمن سفارش جناب سلمان; به قرائت قرآن، آثار و ثواب‌های بسیاری برای آن نقل می‌کنند؛ از جمله:

عَلَيْكَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ‏ فَإِنَّ قِرَاءَتَهُ كَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ‏ وَ سِتْرٌ فِي النَّارِ وَ أَمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ؛۸

بر تو باد به خواندن قرآن؛ چراکه خواندن آن، کفارۀ گناهان، مانعی در برابر آتش و مایۀ ایمنی از عذاب است.

۷٫ولایت اهل بیت:

و بالاخره شاید بتوان گفت مهم‌ترین عامل آمرزش گناهان و محو آثار آن، ولایت اهل‌بیت: و برقراری انواع ارتباط با آن خاندان کرامت است. طبق فرمودۀ امام صادق۷۹ خداوند متعال فرشتگانی دارد که با استغفار خود برای شیعیان اهل‌بیت: گناهان را همچون برگ درخت پاییزی، از آنان فرو می‌ریزند.

همچنین در کلامی از امام رضا۷ صلوات بر آن خاندان مطهر کفارۀ گناهان شمرده شده است:

مَنْ‏ لَمْ‏ يَقْدِرْ عَلَى‏ مَا يُكَفِّرُ بِهِ‏ ذُنُوبَهُ‏ فَلْيُكْثِرْ مِنَ الصَّلَوَاتِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً؛۱۰

هر کس نمی‌تواند کاری کند که به واسطۀ آن، گناهانش زدوده شود، بر محمد و خاندانش: بسیار صلوات بفرستد که این صلوات، گناهان را کاملاً ریشه کن می‌کند.

به‌ویژه اشک در رثای آن بزرگواران، از مؤثرترین عوامل پاک شدن از آلودگی گناهان است.

در پایان یادآور می‌شویم که عوامل هفت‌گانۀ فوق گلچینی بود از موارد بسیاری که برای آمرزش و رفع آثار گناهان مؤثرند.

خداوندا! ما را بر دوری از گناه و نیز جبران گناهان گذشته یاری فرما؛ آمین.

پی‌نوشت‌ها

1. سوره هود: ۱۱۴٫
2. ثواب الأعمال، شیخ صدوق، قم، دار الشريف الرضي، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ص۱۶۴ .
3. سوره نساء:۳۱٫
4. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ، قم، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۰۸٫
5. اشاره است به این آیه شریف: «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛ مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند، گناهان آنان را به حسنات مبدّل مى‏كند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است» (سورۀ فرقان: ۹۶).
6. کافی، شیخ کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۷ .
7.  امالی، شیخ صدوق، تهران، كتابچى ، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش، ص۵۵۱٫
8. بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ‏۸۹، ص۱۷٫
9.  کافی، ج۸، ص۳۴٫
10.  امالی، ص۷۳٫