محو دلدار :  فصل جلای دل (خُلُق ۳۵)

برگرفته از سخنرانی آیت الله ناصری حفظه الله

اشاره

با توجه به ایام حلول ماه مبارک رمضان، برای استفاده هر چه بیشتر از این فرصت طلایی، بر آن شدیم تا مقداری فضائل و برکات این ماه شریف و برکات قرائت قرآن را که در سخنان حضرت آیت الله ناصری –حفظه الله تعالی- آمده است ارائه کنیم باشد که بهتر و بیشتر قدردان ساعات و لحظات آن باشیم و با بهره گرفتن از این سفره آسمانی، قدمی در مسیر رشد معنوی و اخلاقی خود برداریم؛ ان‌شاء الله.

معنای رمضان

این ماه شریف، در قرآن به نام «رمضان» اسم گذاری شده است. در سوره مبارکه بقره آمده است:

شَهْرُ رَمَضانَ الَّذي أُنْزِلَ فيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقان؛^۱

ماهِ رمضان، ماهى است که در آن، قرآن براى راهنمايى مردم و نشانه‌هاى هدايت و فرق ميان حق و باطل، در آن نازل شده است.

«رمضان» اسم حضرت حق است. خداوند متعال هزار و چند اسم دارد که یکی از آن‌ها «رمضان» است. رمضان یعنی «شَدیدُ ألمْحَبَّه».  یعنی کسی که محبتش به بنده‌هایش خیلی زیاد است. «شهر رمضان» یعنی ماه خدایی که محبت و علاقه‌اش به بنده‌ها زیاد است؛ لذا در چند روایت است که انسان نباید بگوید: رمضان آمد و رمضان رفت.^۲ باید بگوید: ماهِ رمضان آمد؛ چون رمضان اسم خدا است و خدا نمی‌آید و نمی­رود. آمدن و رفتن، از حوادث است و حضرت حق، قدیم است؛ حادث نیست که بیایید و برود و همیشه هست.

در روایت دارد که اگر کسی بگوید: رمضان آمد و رمضان رفت، به عنوان کفاره، صدقه بدهد و روزه بگیرد.^۳

در قرآن و دعاها از ماه مبارک رمضان باعظمت اسم برده می‌شود و معمولاً با «شهر رمضان» از آن یاد می‌شود. ما هم در صحبت کردن باید رعایت احترام آن را بکنیم. اینکه بعضی مرتب می‌گویند: رمضان آمد و رمضان رفت، بی‌احترامی به این ماه است.

ما در این ماه مبارک رمضان، مهمان خدا هستیم. البته همیشه مهمان خدا هستیم؛ همیشه رزقش را می‌خوریم و

گناه و مخالفتش را هم می‌کنیم. پس اینکه در ماه مبارک، شما مهمان خدا هستید یعنی چه؟ ما در این ماه مهمان خدا در عفو، بخشش، رحمت و برکات خاص هستیم. او گناهانمان را می‌بخشد و می‌آمرزد. ما در این جهت مهمان خدا هستیم. نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم هم در خطبه‌ای به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان، فرمودند:

أيُّهَا النَّاسُ! إِنَّهُ قَدْ أقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللهِ أفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أيَّامُهُ أفْضَلُ الْأيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أفْضَلُ السَّاعَاتِ هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ‏ فِيهِ‏ إِلَى‏ ضِيَافَةِ اللهِ‏ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أهْلِ كَرَامَةِ الله؛^۴

ای مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است؛ ماهى كه پيش خدا بهترين ماه است و روزهايش بهترين روزها و شب‌هايش بهترين شب‌ها و ساعاتش بهترين ساعات است؛ آن ماهى است كه در آن به مهمانى خدا دعوت شديد و اهل كرامت خدا هستید.

یعنی این ماه مبارک، غیر از ماه‌های دیگر است. خدا در این ماه گناهان شما را می‌بخشد. از رحمت الهی مأیوس نشوید. هر مقداری که گناه کردید، مأیوس نشوید. خداوند، بخشنده است. در روایات متعدد دارد که موقع افطار، هزار هزار [=یک میلیون] نفر از گناه کاران را خدا می‌بخشد. در شب‌ جمعه و روز جمعه و شب‌های قدر خداوند در هر ساعتی هزار هزار نفر را می‌بخشد و در شب عید فطر به اندازه آنچه در کل ماه بخشیده است، در آن شب باز می‌بخشد.^۵  پس ما در این ماه، مهمان بخشش و عفو حضرت حق هستیم.

فضیلت ماه رمضان

این ماه، ماه بسیار باعظمتی است. البته عظمت زمان و مکان به اعتبار اتفاقاتی است که در آن واقع شده است؛ مثلاً آسمان هفتم باعظمت است؛ چون عرش در آن واقع شده است. آسمان چهارم باعظمت است؛ چون بیت‌ المعمور^۶ در آن واقع شده است. مکه باعظمت است؛ چون ام‌القراء است و خانه خدا در آن می‌باشد. مدینه باعظمت است؛ چون مسکن نبی‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم  است. نجف و کربلا هم به دلیل اینکه امیرالمؤمنین و امام حسین علیهم السلام در آن هستند همین‌طور است.

دربارة این ماه هم نبی ‌اکرم صلی الله علیه وآله وسلم  فرمودند: «بافضیلت‌ترین ماه‌ها است». از هر جهتی فضیلتش بیشتر از ماه‌های دیگر است. فضیلت روزهایش از تمام روزها بیشتر است. فضیلت شب‌ها و ساعاتش  بیشتر از شب‌ها و ساعات دیگر است. علتش این است که اتفاقات مهمی در این ماه واقع شده است؛ شهادت حضرت علی علیه السلام ، ولادت امام مجتبی علیه السلام ، شب قدر و وفات حضرت خدیجه علیها السلام و … همه این‌ها باعث عظمت این ماه شده است. همچنین آنچه کتاب آسمانی نازل شده در این ماه نازل شده است. از حضرت آدم علیه السلام تا حضرت خاتم صلی الله علیه وآله وسلم  حدود ۱۳۰ کتاب آسمانی برای انبیا نازل شده است.  طی حدود هفت هزار سال، ۱۲۴ هزار پیغمبر آمدند که پنج‌ نفر آن‌ها  اولوالعزم و دارای کتاب هستند. بقیه آن‌ها هم صحیفه داشتند؛ برای مثال، حضرت آدم علیه السلام که اولین پیغمبر است کتاب و احکام داشته است. تمام کتب بزرگ آسمانی در این ماه مبارک نزول یافته و موجب عظمت این ماه شده است؛ مثلاً صحف ابراهیم در شب اول نازل شده است، تورات، در ششم این ماه نازل شده است. انجیل، در سیزدهم نازل شده است. زبور، هیجدهم این ماه نازل شده است.  مهم‌ترین رخداد این ماه، این است که در آن، قرآن نازل شده است.^۷

عظمت قرآن

قرآن، بسیار باعظمت است. قرآن معجزه جاوید پیغمبر صلی الله علیه وآله وسلم  است. حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم  در زمان حضورشان متجاوز از هزار معجزه داشتند؛ و لکن معجزه ماندگارشان قرآن است. قرآن، کلام حضرت حق است؛ شوخی نیست. هر چه بخواهی، در قرآن هست. [با توجه به آیات متعددی از قرآن،^۸همة افراد با توجه به سطح ایمان، تقوا و طهارت خود از قرآن استفاده می‌کنند؛ ولی سطح عالم فهم قرآن مخصوص اهل‌بیت علیهم السلام است.] امام صادق علیه السلام فرمودند:

فيهِ خَبَرُكُم و خَبرُ مَن قَبلَكُم و خَبرُ مَن بَعدَكم و خَبرُ السَّماءِ و الأرضِ، و لَو أتاكُم مَن يُخبِرُكُم عن ذلكَ لَتَعَجَّبتُم؛^۹

اخبار مربوط به شما و پيشينيان و آيندگان شما و خبرهاى آسمان‌ها و زمين، در اين قرآن است. اگر كسى نزد شما آيد و از آن‌ها آگاهتان كند، بي‌گمان شگفت‌زده خواهيد شد.

اما کیست که بفهمد؟ در حدیث داریم که فرمود:

إِنَّمَا يَعْرِفُ‏ الْقُرْآنَ‏ مَنْ خُوطِبَ بِهِ.^۱۰

یعنی فقط کسانی که در درجه اول، مورد خطاب قرآن هستند، قرآن را می‌شناسند. اهل‌بیت علیهم السلام قرآن را می‌فهمند، نه من و امثال من. ما کجا قرآن را می‌فهمیم؟! در خود قرآن می‌فرماید: «لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُون؛^۱۱یعنی قرآن را نمی‌فهمند، مگر کسانی که طهارات داشته باشند»؛ یعنی باطنشان را طاهر کرده باشند. آن‌ها قرآن را می‌فهمند، نه من و امثال من. ما فقط ممکن است ظاهری از قرآن را بفهمیم. ما کجا و اهل‌بیت علیهم السلام کجا؟!

کتابی که هر آیه‌اش بطنی دارد و هر بطنش، بطنی دارد تا هفتاد بطن. بی‌سبب نیست که هر چه بخواهی در قرآن هست؛ علتش همین است. تمام بطون قرآن را اهل‌بیت

عصمت و طهارت می‌فهمند و بس، و احدی دیگر نمی‌فهمد. ممکن است کسانی که جان خود را تطهیر کرده‌اند یعنی تهذیب نفس کرده‌ مهذب شده‌اند، به بطن اول قرآن پی ببرند؛ اما بطون دیگرش مختص به چهارده نور مقدس است.

ماه مبارک رمضان، بهار قرآن

ماه مبارک رمضان، بهار قرآن است. انسان باید هر چه می‌تواند، در این ماه قرآن بخواند. هر آیه‌ای که بخوانی، ثواب یک ختم قرآن دارد. در ماه‌های دیگر انسان باید زحمت بکشد تا یک ختم بخواند و ثواب آن را ببرد؛ اما در این ماه، خواندن یک آیه، معادل یک ختم قرآن است و خدا ثوابش را به شما عنایت می‌کند.

حضرت حق در قرآن دو بار فرمود: «فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن»؛^۱۲ یعنی هر مقداری که امکان دارد و قدرت دارید، قرآن را بخوانید. مخصوصاً در این ماه مبارک باید از قرائت قرآن غافل نشد.

آثار تلاوت قرآن

در منابع دینی برای تلاوت قرآن آثار فراوانی ذکر شده است که به برخی اشاره می‌کنیم:

الف. محو گناهان

در کتاب اصول کافی از امام صادق علیه السلام نقل شده است:

اگر انسان در نماز، ایستاده قرآن بخواند، به ازای هر حرفی، صد حسنه  به او می‌دهند و صد گناه از او پاک می‌کنند و صد درجه هم به او عطا می‌نمایند.

اگر در نماز، نشسته بخواند [مثلاً کسی که پایش درد می‌کند و نشسته در نمازش مقداری قرآن را بخواند] به ازای هر حرف، پنجاه درجه و پنجاه حسنه به او می‌دهند و پنجاه گناه از او محو می‌کنند.^۱۳

به ازای قرائت هر حرفی از قرآن، این قدر ثواب می‌دهند، نه به ازای هر کلمه و آیه. این ثواب بسیار عظیم است؛ ‌لذا اگر انسان همه ماه مبارک را قرآن بخواند، ارزش دارد.

حالا اگر کسی حال خواندن را ندارد، یا بلد نیست و فقط می‌شنود، در همین روایت دارد که کسی که به قرآن خواندن دیگران گوش دهد یا کسی که فقط با مرور و چشم، قرآن بخواند و تلفظ نکند، به ازای هر حرفی یک حسنه به او می‌دهند و یک گناه را محو می‌کنند و یک درجه در بهشت به او می‌دهند. این، آثار کلام خداست.  قرآنی که این همه منافع و آثار وجودی برای انسان دارد، چرا انسان از آن غافل باشد؟

ب. نورانیّت خانه

یکی دیگر از آثار قرآن خواندن، این است که باعث نورانی شدن دل و جان و حتی مکانی است که در آن قرآن خوانده می‌شود. در روایت آمده است که نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم  می‌فرمایند:

نَوِّرُوا بُيُوتَكُمْ‏ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآن؛^۱۴

خانه هایتان را با خواندن قرآن،

 

نورانی کنید.

همین‌طور که ستاره‌ها در آسمان برای ما جلوه‌گر است، خانه‌هایی که قرآن در آن خوانده می‌شود برای ملائکه آسمان، جلوه‌گر است. در خانه‌ها قرآن بخوانید که آثار فوق‌العاده‌ای دارد.

ج. افزایش خیر برای اهل خانه

در ادامه همین حدیث، حضرت می‌فرمایند:

وقتی تلاوت قرآن در خانه زیاد شود، خیر آن خانه افزایش پیدا مى‌كند و اهل آن از نعمت‌هاى الهى برخوردار مى‌شوند.

د. کفاره گناهان

در روایت دیگری نبی اکرمصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

يَا سَلْمَانُ عَلَيْكَ‏ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ‏ فَإِنَّ قِرَاءَتَهُ كَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ سِتْرٌ فِي النَّارِ وَ أمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ؛^۱۵

ای سلمان! بر تو باد خواندن قرآن؛ زيرا خواندن آن، كفّاره گناهان است و پرده‌اى در برابر آتش و موجب ايمنى از عذاب است.

در ادامه این روایت ثواب‌هایی برای قرائت قرآن مطرح می فرمایند که تحملش برای بعضی مشکل است؛ لذا ما نقل نمی‌کنیم.

هـ. جلای قلب

یکی دیگر از آثار تلاوت قرآن، برطرف شدن ظلمات و قساوت دل انسان است. به هر حال دل انسان بر اثر معصیت و غفلت تاریک و سنگین می‌شود و به اصطلاح خودمان می‌میرد. درمان آن چیست؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند:

إِنَّ هَذِهِ‏ الْقُلُوبَ‏ تَصْدَأُ كَمَا يَصْدَأُ الْحَدِيدُ قِيلَ: فَمَا جِلَاؤُهَا؟ قَالَ: ذِكْرُ اللهِ وَ تِلَاوَةُ الْقُرْآن؛^۱۶

این دل‌ها همانند آهن، زنگار مى‌بندد. عرض شد: «اى رسول خدا! صیقل دهنده دل‌ها چیست؟ فرمودند: «ذکر خدا و تلاوت قرآن».

و. شرح صدر

خیلی از جوان‌ها -خدا خیرشان بدهد-  مرتب دنبال گرفتن ذکر، از این و آن هستند. حضرت امیر علیه السلام در این باره می‌فرمایند:

أفْضَلُ الذِّكْرِ الْقُرآنُ بِهِ تَشْرَحُ الصُّدُورُ وَ تَسْتَنیرُ السَّرائِرُ؛^۱۷

بهترین ذكر، قرآن است که با آن، شرح صدر پیدا می‌کنند و باطن افراد، نورانی مى‌شود.

ز. توفیق ترک گناه

در روایت دیگری نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم  می‌فرمایند:

لا تَغْفَلْ‏ عَنْ‏ قِراءَةِ الْقُرآنِ إِذا أصْبَحْتَ وَ إِذا أمْسَيْتَ؛ فَإِنَّ الْقُرْآنَ يُحْيِى القَلْبَ الْمَيِّتَ، وَ يَنْهى عَنْ الفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ؛^۱۸

صبح و شب، از خواندن قرآن غافل مباش؛ زيرا قرآن، دل را زنده مى‌كند و از فحشا و زشت‌كارى و ستم و گناه، بازمى‌دارد.

اگر می‌خواهی توفیق ترک گناه داشته باشی، هر روز قرآن بخوان و با آن مأنوس باش، تا قرآن تو را کم کم اهل تقوا کند.

این پاداش‌هایی که برای خواندن قرآن بیان شد، برای خواندن قرآن در طول سال است؛ در حالی که همه عبادت‌ها در ماه مبارک رمضان چند برابر ثواب دارند.^۱۹ شما ببینید دیگر ثواب خواندن قرآن در ماه رمضان چقدر می‌شود! در مورد نماز هم حضرت نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:

در ماه رمضان، یک نماز واجب، ثواب هفتاد نماز دارد.^۲۰

قرآن با ولایت

البته توهم نشود که هرکسی که قرآن را خواند و هر کسی که آن را حفظ کرد، این آثار برای او هست. نه؛ قرآن باید با ولایت باشد. قرآن و عترت و رعایت احکام؛ این سه تا باید با هم باشد. اگر این سه تا با هم بود، این آثار صد درصد هست؛ اما اگر قرآن باشد و عترت و احکام نباشد، ارزشی ندارد. ارزش قرآن به ولایت است. اگر ولایت نباشد، چه اثری دارد؟! الآن هم همین‌طور است. عده زیادی الحمد لله اهل قرائت قرآن هستند و بعضاً آن را حفظ هم می‌کنند. این کارها ارزش دارد، مشروط بر اینکه با ولایت باشد، مشروط بر اینکه با احکام باشد. یعنی  احکام را هم بلد باشند و عمل بکنند. خود خدا در قرآن می‌فرماید:

إِنَّما يَتَقَبَّلُ اللهُ مِنَ الْمُتَّقين؛^۲۱

خدا فقط از متقین [اعمال را] قبول می‌کند.

الحاصل، موقع افطار دعا کنید که خدا توفیق تلاوت و انس با قرآن به ما بدهد و آثار و برکاتش را تفضلاً روزی ما بکند.

حکیمانه

۱۷۰ سال زودتر

فرعون امان بنی‌اسرائیل را بریده بود. به سبب خطاها و ناسپاسی‌هایشان، مورد قهر الهی قرار گرفته بودند و قرار شده بود۴۰۰ سال از وجود پیامبر الهی محروم شوند. فشار و سختی برایشان طولانی شده بود. چون این‌گونه شد، بنی اسرائیل، همگی چهل روز به درگاه خداوند ضجه و گریه کردند. پس از آن، خداوند موسی و هارون علیهم السلام را مبعوث کرد، تا آن‌ها را از دست فرعون نجات دهد. به این ترتیب ۱۷۰ سال از ۴۰۰ سال گرفتاری آنان را برداشت و دوران انتظارشان کاسته شد. امام صادق علیه السلام این چنین فرمودند و ادامه دادند: «شما نیز همین‌گونه‌اید. اگر شما نیز چنین عمل کنید، خداوند فرج ما را می‌رساند، وگرنه [اگر این‌گونه ضجه نزنید و درخواست نکنید،] امر ظهور تا  انتهای خود به طول خواهد انجامید».^۲۲

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره بقره: ۱۸۵٫

2. من لايحضره الفقيه، محمد بن على بن بابويه، قم، دوم، ۱۴۱۳ ق، ج‏ ۲، ص ۱۷۲٫

3. بحارالأنوار (ط – بيروت)، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى، بيروت، دوم، ۱۴۰۳ ق، ج ‏۹۳، ص۳۷۷٫ البته کفاره، همیشه به معنای کفاره واجب نیست؛ ‌بلکه گاهی برای جبران خطاهایی که حرام مصطلح هم نیست کفاره قرار داده شده است.

4. أمالي، محمد بن على بن بابويه، تهران، ششم، ۱۳۷۶ش، ص ۹۳٫

5. ر.ک: بحارالأنوار (ط – بيروت)، ج ‏۹۳، ص ۳۳۸٫

6. بيت المعمور، به موازات كعبه و مطاف ملائكه است. در بعضى اخبار آمده كه در آسمان دنياست و در برخى اخبار در آسمان چهارم و در بعضى در آسمان هفتم ذكر شده است. أطيب البيان، سيد عبدالحسين طيب، اسلام، تهران، دوم، ۱۳۷۸ ش، ج‏۱، ص ۷۰٫

7. کافی، ج۲، ص۶۲۹، ح۶٫

8. «هُدیً لِلنّاس»، (سوره بقره: ۱۸۵)، «هُدیً لِلْمُتَّقینَ»، (سوره بقره: ۲)، «هُدىً وَ رَحْمَةً لِلْمُحْسِنينَ»، (سوره لقمان: ۳)، «لا يَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ»، (سوره واقعه: ۷۹).

9. كافي (ط – الإسلامية)، محمد بن يعقوب كلينى، تهران، چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج‏۲، ص ۵۹٫

۱۰٫كافي(ط – الإسلامية)، ج ‏۸، ص ۳۱۲٫

11. سوره واقعه:۷۹٫

12. سوره مزمل: ۲۰٫

13. كافي(ط – الإسلامية)، ج‏۲، ص ۶۱۲٫

14. بحارالأنوار (ط – بيروت)، ج ‏۸۹، ص ۲۰۰٫

15. همان، ص ۱۷٫

16. دعوات (راوندي) / سلوة الحزين، سعيد بن هبة الله قطب الدين راوندى، قم، اول، ۱۴۰۷ق، ص ۲۳۷٫

17. غررالحكم، عبد الواحد بن محمد تميمى آمدى، قم، دوم، ۱۴۱۰ ق، ص ۲۰۹٫

18. البرهان، سيد هاشم بحرانى، بنياد بعثت، تهران، اول، ۱۴۱۶ ق،‌ ج‏۱، ص ۱۹٫

19. ر.ک: كافي (ط – دار الحديث)، ج‏۷، ص ۳۸۱٫

20. همان.

21. سوره مائده: ۲۷٫

22. بحارالانوار، ج۵۲، ص ۱۳۲٫