محو دلدار : فضيلت ماه شعبان (خُلُق ۲۹)
برگرفته از سخنراني‌هاي آيت الله ناصري حفظه‌الله

ماه شعبان ماه شريف و با عظمتي است. ماه انس با حضرت حق است. بزرگان و سالکين الي الله، اين ماه را يکي از منازل سلوکشان قرار مي‌دادند؛ يعني در اين ماه رشد معنوي‌شان فوق العاده بود. در اين ماه نسبت به ساير ماه‌ها، زمينه براي کشف حجاب‌هاي ظلماني و مزين شدن به صفات پسنديده، مساعدتر است. ماه شعبان، ماه نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم است. رواياتي که در فضيلت اين ماه نقل شده فوق العاده است که براي تبرک بعضي را عرض مي‌کنم.
حضرت رسول صلي الله عليه وآله وسلم فرموده‌اند:
رَجَبٌ شَهْرُ اللهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرِي وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِي؛۱‏
رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان، ماه امت من است.
همچنين آن حضرت در روايتي ديگر فرمودند:
خدا رحمت کند کساني را که در اين ماه من را کمک کنند.۲ يعني کساني که از دستورهاي حق تبعيت مي‌کنند. شايد يکي از مصاديق کمک نمودن به حضرت، زياد صلوات فرستادن بر محمد وآل محمد صلي الله عليه وآله وسلم باشد؛ زيرا در صلوات از خدا تقاضاي رفعت مقام نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم را مي‌کنيم. در روايت هم دارد که در اين ماه زياد بر نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم صلوات بفرستيد؛ چرا که حضرت شفاعتتان مي‌کنند.۳
در برخى احاديث از شعبان به سيد و سَرور ماه‌ها تعبير شده است.۴در صلواتي که مستحب است هر روز هنگام ظهر خوانده شود، چنين مي‌خوانيم:
وَ هَذَا شَهْرُ نَبِيِّكَ سَيِّدِ رُسُلِكَ شَعْبَانُ الَّذِي حَفَفْتَهُ مِنْكَ بِالرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوَان؛۵ ‏
يعني ماه شعبان ماه نبي تو است که آقاي همة مرسلين است و ماهي است که به رحمت و رضايت الهي پيچيده شده است.
نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند: «شعبان ماه من است. ملائکة آسمان‌ها احترام اين ماه را کاملاً رعايت مي‌کنند و ماهي است که در آن رزق‌ها توسعه پيدا مي‌کند». علت نامگذاري اين ماه به شعبان اين است که از راه‌هاي مختلف در ارزاق توسعه داده مي‌شود؛ چه رزق جسماني چه رزق روحاني. مخصوصاً روزي معنوي که در اين ماه از شعب مختلف عنايت مي‌شود.
حضرت رسول صلي الله عليه وآله وسلم در فضيلت اين ماه فرمودند:
به عباداتي که در اين ماه انجام بگيرد، هفتاد برابر ثواب عنايت مي‌شود.۶
برخي از اعمال مشترک ماه شعبان
هر که در هر روز اين ماه هفتاد مرتبه استغفار کند، مثل آن است که هفتاد هزار مرتبه در ماه‌هاى ديگر استغفار کرده است. عمل ديگرى که در اين ماه سفارش شده، صدقه دادن است. انسان به هر اندازه‌اي که مي‌تواند، بايد در اين ماه صدقه بدهد؛ حتي اگر به اندازة نصف دانة خرما باشد؛ زيرا خداوند بدن صدقه دهنده را بر آتش جهنم حرام مي‌گرداند.۷
پنج‌شنبه‌هاي ماه شعبان از فضيلت خاصي برخوردار است. حضرت رسول در فضيلت اين روز فرمودند:
در هر پنج‌شنبة ماه شعبان، ملائکه به امر حق آسمان‌ها را زينت مي‌کنند و مي‌گويند: خدايا هر کس که در اين روز روزه گرفته است، ببخش و دعاهايش را هم مستجاب کن.۸
کسي که در اين روز (پنج‌شنبه) دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعتي پس از حمد، صد مرتبه سورة توحيد را بخواند و بعد از نماز صد مرتبه صلوات بفرستد، حضرت حق حاجات او را برآورده مي‌نمايد.۹
از امام صادق عليه السلام پرسيدند: بهترين اعمال در اين ماه چيست؟ فرمود: تصدّق و استغفار. هر که در اين ماه صدقه دهد خداوند آن عمل را تربيت کند. همچنان که يکى از شما بچه شترش را تربيت مى‌کند تا آن‌که در روز قيامت به صاحبش برسد.۱۰
فضيلت شب نيمه شعبان
همة شب‌هاي ماه شعبان، با فضيلت هستند؛ اما شب نيمة شعبان، شب عجيبي است. شبي است که در تمام سال نمونه است. شب نيمة شعبان تحقيقاً شب قدر است. شبي است که از اول خلقت تا خاتم خلقت مثل آن وجود ندارد؛ به اعتبار مولودي که در آن متولد شده است. چرا که مقامات معنوي امام زمان عليه السلام خيلي فوق العاده است. همة ائمه عليه السلام نور واحدند؛ ولکن حضرت بقية الله عليه السلام چيز ديگري است. بيش از هزار و صد سال است که عبادت مي‌کنند خدمت به مخلوقات مي‌کنند. ناراحتي‌هاي عالم وجود را براي خدا تحمل مي‌کنند. حضرت بقية الله عليه السلام از تمام حرکات و اعمال و سکنات ما مطلع است؛ حتي از نيات ما هم آگاه است. آن حضرت همة فسادها و جناياتي که در عالم مي‌شود مي‌بينند و ناراحت مي‌شوند؛ اما براي خدا صبر مي‌کنند و خدا هم درجه و مقام به ايشان مي‌دهد.
از اول خلقت تا به حال چنين مولودي متولد نشده است؛ زيرا خدا به وسيلة او دنيا را پر از عدل و داد مي‌کند. آن حضرت مظهر «يا عدل» و «يا حکيم» خداوند است. شب نيمة شعبان شبي است که چنين مولودي در آن متولد شده و به اين اعتبار، از همة شب‌ها برتر است.
شب نيمه شعبان شب قدر
بنابر روايات متعددي که از امام صادق عليه السلام و امام محمد باقر عليه السلام وارد شده است، تقدير ساليانة هر شخص، در شب نيمة شعبان رقم مي‌خورد.۱۱
حضرت امام محمد باقر عليه السلام فرمودند:
خداوند شب نيمة شعبان را براي ما قرار داد؛ همان‌طور که شب قدر را براي نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم قرار داده است.۱۲
در روايت ديگري نبي اکرم صلي الله عليه وآله وسلم فرمودند: «شب نيمة شعباني… حضرت جبرئيل آمد دست مرا گرفت و به بقيع رفتيم. جبرئيل گفت: سرتان را بلند کنيد، ببينيد درهاي رحمت و مغفرت الهي باز است. باب‌هاي نعم الهي باز است. امشب خداوند به اندازة موهاي چهارپايان دنيا مي‌آمرزد. يا رسول الله کسي که اين شب را به تسبيح و تهليل و تکبير و دعا و نماز و قرائت قرآن و استغفار زنده بدارد، بهشت جايگاه او خواهد بود و گناهان گذشته و آينده او بخشيده مي‌شود».۱۳
بايد شب نيمة شعبان را غنيمت شمرد. خداوند در اين شب به برکت امام زمان عليه السلام همه را مورد عنايت قرار مي‌دهد. شايسته است انسان اين شب را بيدار بماند و با خداوند به راز و نياز بپردازد. از گناهان توبه کند و تمام حوائج خود را، از خداوند بخواهد و بداند که با کريمان کارها دشوار نيست.
دعاي کميل
جناب کميل نقل مي‌کند که در مسجد بصره در محضر اميرالمؤمنين عليه السلام بوديم. يکي از اصحاب عرض کرد: يا اميرالمؤمنين اين‌که در قرآن است که: «فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيم؛ خداوند در شب قدر امور را مقدر مي کند، يعني چه؟ حضرت فرمودند: منظور شب نيمة شعبان است. قسم به آن‌که جان علي در دست اوست، مقدرات خوب و بد، همه در نيمة شعبان تا سال بعد تقسيم مي‌شود. هيچ بنده‌اي نيست که شب نيمه شعبان را احيا بدارد و دعاي خضر را بخواند، مگر اين‌که اجابت شود. کميل مي‌گويد جلسه تمام شد و به خانه رفتم؛ اما با خود مي‌گفتم دعاي خضر که حضرت تعريف آن را کردند، چيست؟ بروم و از حضرت بپرسم. رفتم و درِ خانة حضرت را زدم. حضرت آمدند و فرمودند: چه کار داري؟ گفتم يا اميرالمؤمنين! شما تعريف دعاي حضرت خضر را کرديد، خواستم عنايتي بکنيد و به من اين دعا را تعليم کنيد. حضرت فرمودند: هر گاه اين دعا را حفظ نمودي، پس آن را هر شب جمعه يا هر ماه يک مرتبه يا در سال يک مرتبه يا در طول عمرت يک مرتبه بخوان. اگر آن را خواندي، کفايت و ياري مي‌شوي و رزقت زياد مي‌شود و از مغفرت الهي محروم نمي‌شوي. اي کميل مصاحبت طولاني که با ما داشتي باعث شد که آنچه را خواستي به تو لطف کنيم. بعد حضرت فرمودند بنويس اين دعا را و همين دعاي معروف کميل را تعليم نمودند.۱۴
اصل ورود دعاي کميل در شب نيمة شعبان است؛ لکن خواندن آن در هر شب جمعه هم مطلوب است. در اوقاتي که انسان حال معنوي خوبي دارد نيز خواندن آن خوب است. دعاهاي ديگر نيز مثل دعاي ابو حمزة ثمالي که در شب‌هاي ماه مبارک خوانده مي‌شود يا مناجات شعبانيه که در شب‌هاي شعبان خوانده مي‌شود؛ هر وقت حال خوشي به انسان دست داد، خوب است اين دعاها را بخواند و به اين وسيله تقرب به خداوند پيدا کند.
اعمال شب نيمه شعبان
براي شب نيمة شعبان اعمالي هست. يکي از آن‌ها غسل است که بسيار مهم است. نيت آن هم غسل شب نيمة شعبان است. از ديگر اعمال اين شب، زيارت حضرت ابا عبدالله عليه السلام است. براي حضرت ابا عبدالله عليه السلام زيارت مخصوص شب نيمة شعبان وارد شده که نصف صفحه است. خواندن زيارت عاشورا هم خوب است. روايت دارد وضو بگير و به پشت بام خانه برو و به چپ و راست و آسمان نگاه کن، بعد رو به قبر حضرت ابا عبد الله عليه السلام کن و بگو: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أبَا عَبْدِ اللهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ رَحْمَةُ اللهِ وَ بَرَكَاتُه»‏ اگر چنين کردي، ثواب يک حج و يک عمره براي تو مي‌نويسند. ۱۵ اين مطلب در شب‌هاي جمعه هم وارد شده است.
در روايتي دارد کسي که در شب نيمة شعبان صد مرتبه سبحان الله و صد مرتبه الحمد لله و صد مرتبه الله اکبر بگويد، خداوند گناهان گذشته‌اش را مي‌بخشد و حوائج دنيا و آخرت او را برآورده مي‌کند؛ چه آن‌هايي که بخواهد و چه آن‌هايي که درخواست نکند؛ اما خدا آن‌ها را مي‌داند و به کرم و فضلي که بر بندگان دارد، همه را برآورده مي‌نمايد.۱۶ با توجه به اين روايات، نبايد از اين شب غافل بود. بايد در خانة خدا رفت و از او حوائج خود را طلبيد. شب نيمة شعبان به قدري مهم است که حضرت حق به ذات مقدس خودش قسم خورده است که هر کسي در شب نيمة شعبان در خانة او بيايد، محروم بر نخواهد گشت. ۱۷
پي‌ نوشت‌ها
۱٫ بحارالانوار، ج ۱۰۴،‌ص ۱۲۵٫
۲٫ وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص ۵۰۲٫
۳٫ بحارالأنوار، ج ۹۴، ص ۷۸٫
۴٫ وسائل‏الشيعه، ج ، ص .
۵٫ همان، ص ۴۹۲٫
۶٫ ثواب الاعمال، ص ۶۲٫
۷٫ بحارالانوار، ج ، ص .
۸٫ وسائل الشيعه، ج ۸،‌ ص ۱۰۴٫
۹٫ همان.
۱۰٫ الخصال، شيخ صدوق، ج ، ص ۶۰۵٫
۱۱٫ فرمايش بعضي از بزرگان اين است که شب قدر و تقدير احوال و ارزاق و آجال مردم، داراي مراتب است که مرتبه‌اي از آن در شب نيمه شعبان تحقق مي‌يابد و مراتب ديگر در ماه مبارک رمضان و در شب‌هاي قدر واقع مي‌شود و به مرتبه حتميت مي‌رسد. (المراقبات، آيت الله ميرزا جوادآقا ملکي تبريزي).
۱۲٫ بحارالأنوار، ج ۹۴، ص ۸۵٫
۱۳٫ بحارالأنوار، ج ۹۵، ص ۴۱۳٫
۱۴٫ إقبال‏الأعمال، ص ۷۰۶٫
۱۵٫ كافي، ج ۴، ص ۵۸۹٫
۱۶٫ بحارالأنوار، ج ۹۴، ص ۸۵٫
۱۷٫ همان.