۞ امام علی (ع) می فرماید:
یکشنبه, ۳۰ اردیبهشت , ۱۴۰۳
اشاره برای آغاز سال تحصیلی۹۰-۹۱ حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جعفر ناصری در جمع صمیمی اعضای مؤسسه دارالهدی و برخی اساتید و و دانش‌پژوهان رشته تخصصی اخلاق و تربیت دارالهدی در قم حضور یافتند و ضمن تبریک آغاز سال تحصیلی جدید به ایراد سخن پرداختند که نظر شما را به بخش‌هایی از این سخنرانی […]
اشاره
برای آغاز سال تحصیلی۹۰-۹۱ حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جعفر ناصری در جمع صمیمی اعضای مؤسسه دارالهدی و برخی اساتید و و دانش‌پژوهان رشته تخصصی اخلاق و تربیت دارالهدی در قم حضور یافتند و ضمن تبریک آغاز سال تحصیلی جدید به ایراد سخن پرداختند که نظر شما را به بخش‌هایی از این سخنرانی جلب می‌کنیم:
یکی از آیات مناسب با این محفل علمی، آیه نفر است. خداوند متعال در سورة توبه گروهی از مردم را برای تفقه در دین سوق می‌دهد و می‌فرماید:
فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّين؛
چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند که در دین فهم عمیق کنند؟!
تفقه یعنی فهم عمیق و دین هم مجموعه‌ای وسیع از معارف است که آیات قرآن می‌تواند این مجموعه را به تصویر بکشد که آیات الاحکام و فقه (مصطلح) بخشی از مجموعه دین است. بیش از هزار آیه دربارة توحید و نیز افزون بر هزار آیه پیرامون معاد، آیاتی دربارة قصص انبیا و… وجود دارد که همه این‌ها به تفقه نیاز دارد. بخش قابل توجهی از آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت علیهم السلام مربوط به خودسازی و تهذیب نفس است. قسم‌های متعددی در قرآن آمده است:
وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها * وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها * وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها * وَ اللَّيْلِ إِذا يَغْشاها * وَ السَّماءِ وَ ما بَناها * وَ الْأَرْضِ وَ ما طَحاها * وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها * فَألْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها * قَدْ أفْلَحَ مَنْ زَكَّاها؛
به خورشید و گسترش نور آن در صبحگاهان سوگند * و به ماه هنگامی که از پی آن درآید * و به روز هنگامی که خورشید را آشکار سازد * و به شب، آن هنگام که آن را بپوشاند * و سوگند به آسمان و کسی که آن را بنا کرده * و به زمین و کسی که آن را گسترانیده * و سوگند به روح آدمی و آن کس که آن را (آفریده و) موزون ساخته است * سپس فجور و تقوایش [= شر و خیرش] را به او الهام کرده است * که هر کس نفس خود را پاک و تزکیه کرده، رستگار شده است.
اگر کسی بخواهد نفس را تزکیه کند لازم است در قدم اول نفس را بشناسد، باید علومی را که در خودشناسی لازم داریم تحصیل کنیم.
گاهی برخی افراد سؤال می‌کنند چه کنیم در مسائل معنوی رشد کنیم. این سؤال را در یک جمله نمی‌توان پاسخ داد. بنده عرض می‌کنم نسبت ایمان و معارف معنوی که از نظر حجم مسائل و پیچیدگی‌های آن با علم پزشکی قابل مقایسه نیست، اگر این سؤال را از یک پزشک بپرسید که چه کنم تا سالم باشم، قوی باشم؟ مگر می‌شود این سؤال را در یک جمله پاسخ داد؟
وقتی موضوع تهذیب نفس، خودسازی، رشد اخلاقی و… با آن همه دقت، اهمیت، پیچیدگی‌ها و موانع سر راه مطرح می‌شود، آیا می‌شود در یک جمله جواب داد؟ بنده تصورم این است که اگر همة این نظام عالم برای یک نفر ساخته و پرداخته شده بود، اصلاً کم نبود:
وَ مَنْ أَحْياها فَكَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَميعا؛۱
و هر کس، انسانی را احیا کند، چنان است که گویی به همة مردم حیات بخشیده است.
این به علت وسعت وجودی انسان است؛ ولی تفقه در این بخش صورت نگرفته که این موضوع خوب تبیین شود. ارزش وجودی انسان و معرفت نفس و اطوار مختلف نفس، به کار علمی و تفقه نیاز دارد.
گاهی برخی افراد به انگیزه‌های مختلف مانند: رشد معنوی، به دست آوردن آرامش و… به دام گروه‌ها یا افرادی می‌افتند که انسان تعجب می‌کند. وقتی نزدیک می‌شویم، می‌بینیم یک فرد یا گروهی مطالب مختلفی را از ادیان گوناگون گرفته، با قواعدی روان‌شناسانه، معجون مسمومی را ترکیب کرده و عده‌ای را مشغول کرده است؛ مثلاً می‌گویند: آقا، خانم، بنشین، دستت را این‌طور بگیر، سرت را این‌طور بگیر. شخص در جلسات شرکت می‌کند، گزارش می‌دهد که من انجام دادم نتیجه هم گرفتم؛ ولی ما توجیه نیستیم، نفس را به طور صحیح نمی‌شناسیم تا این موضوع را تحلیل کنیم که این نفس ابعاد گسترده دارد، بخش روان‌شناسی‌اش جداست، بخش حرکات منظم و موزون و تأثیرش بر نفس جداست، بخش جملات موزون و تأثیرش بر نفس، بحث مفصلی دارد. این موضوع به تحلیل و تبیین دقیق نیاز دارد. این مجموعه حرکات که دین نیست، اگر هم تأثیری دارد موقت است و چه بسا در طولانی مدت آسیب‌زا هم باشد و افراد، لطمه‌های بسیاری هم خورده‌اند.
ولی شما می‌بینید یکدفعه خبر می‌رسد که یک نفر، مدتی در فلان محل، ده هزار نفر یا بیشتر را با همین دستورها و حرکات بازی داده است. ما که منبع لایزال قرآن و معارف اهل‌بیت علیهم السلام را در اختیار داریم تا به خودشناسی و معرفت نفس برسیم، چرا نباید تفقه کنیم تا هم سر نخ‌های این علوم را به دست بیاوریم و خودمان را تزکیه کنیم و هم تشنگان این وادی را سیراب کنیم.
در این مجال محدود، به چند مطلب اشاره می‌کنم که به عنوان سر نخ‌های معرفت نفس و خودسازی در قرآن و سنت مطرح شده است:
يا أيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَليمٌ؛۲
این اکل طیب چیست؟ نقش تغذیه صحیح در عمل صالح (در تصمیم‌گیری‌ها، در رشد، در عبادت و…) چیست؟ این مسائل به تفقه و دقت نیاز دارد. آیا از تغذیه رایج در جامعه امروز، عمل صالح و رشد برمی‌خیزد؟…
به این بحث در حکمت عملی پرداخته شده و در آیات و روایات نیز به کنترل میدان دید توجه ویژه شده است.
ما أصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللهِ وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ؛۳
آنچه از نیکی به تو می‌رسد، از طرف خداست و آنچه از بدی به تو می‌رسد، از سوی خود توست.
و در آیه‌ای دیگر:
إِنَّ اللهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أنْفُسَهُمْ يَظْلِمُون؛۴
خداوند هیچ به مردم ستم نمی‌کند؛ ولی این مردم‌اند که به خویشتن ستم می‌کنند.
این آیات و مجموعه آیات اینچنین نیز به تفقه و فهم عمیق نیاز دارد.
خلاصه
قرآن کریم بعد از چندین سوگند، رستگاری را برای افرادی می‌داند که تزکیه نفس کرده‌اند. برای تزکیه نفس، علاوه بر استمداد از خداوند متعال و توسل به اهل‌بیت علیهم السلام و توجه ویژه به عبادات، لازم است که نفس را خوب بشناسیم و برای معرفت نفس به علوم متعدد نیاز داریم؛ از این رو تحصیل این علوم، همت ویژه می‌طلبد و در هیچ دوره‌ای از تاریخ، زمینه و امکانات به اندازة دوره و زمان ما نبوده است. امید است که دوستان با استفاده از امکانات، با همت بیش از پیش بتوانند بعد از پژوهش دقیق، این علوم را تدوین کنند و هم خود به رشد برسند و هم دیگران که از سراسر جهان دست نیاز به این علوم دراز کرده‌اند، بهره‌مند شوند.
پی‌نوشت‌ها
این مطلب بدون برچسب می باشد.
تمامی حقوق این سایت برای بنیاد علمی فرهنگی هاد محفوظ است.
