محو دلدار : ماه صعود  (خُلُق ۴۲)

سخنرانی حضرت آیت الله ناصری حفظه الله

اشاره

با توجه به تقارن این ایام، با ماه شریف ذیحجه و مناسبت‌های مهم این ماه، بر آن شدیم تا با کلام دلنشین حضرت آیت‌الله ناصری –حفظه‌الله- مخاطبان عزیز را به اهمیت این ماه و نیز فرصت‌ها و مناسبت‌های آن آشنا کنیم.

اهمیت و فضیلت ذی الحجه

در آستانه ماه شریف ذیحجه هستیم. امیدوارم تفضلات و عنایاتی که حضرت حق در این ماه به اولیایش می‌کند، شامل حال ما هم بشود؛ ان شاء الله. این ماه، ماه عجیبی است و فرصت فوق‌العاده‌ای است برای آن‌هایی که می‌خواهند به‌سوی کمال و سعادت، قدمی بردارند و رشدی حاصل کنند.

اولیای الهی به این ماه، به‌ویژه به دهه اول آن، توجه خاصی داشته‌اند و بر اعمال و آداب آن مراقبه شدیدی می‌نموده‌اند. این ماه، ماه صعود و پرواز، و ماه مغفرت و رحمت الهی است. دربارۀ فضیلت این ماه، در روایات اهل بیت: تأکیدها و سفارش‌های متعددی به چشم می‌خورد؛ از جمله اینکه رسول خدا۶ فرمودند:

«مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا أَحَبُّ إِلَى اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَيَّامِ الْعَشْرِ- يَعْنِي عَشْرَ ذِی الْحِجَّةِ-» قَالُوا: «يَا رَسُولَ اللهِ وَ لَا الْجِهَادُ فِی سَبِيلِ اللهِ؟» قَالَ: «وَ لَا الْجِهَادُ فِی سَبِيلِ اللهِ، إِلَّا رَجُلٌ خَرَجَ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فَلَمْ يَرْجِعْ بِشَی‏ءٍ مِنْ ذَلِكَ»؛۱

«انجام اعمال صالح در هیچ ایامی به اندازه دهه اول ذیحجه در نزد خدا محبوب نیست». اصحاب پرسیدند: «حتی از ایام جهاد در راه خدا هم برتر است؟» حضرت فرمودند: «حتی جهاد هم به پای آن نمی‌رسد، مگر جهادی که شخص در آن، جان و همه مالش را در راه خدا صرف کند».

ممکن است برای برخی این سؤال مطرح شود که ما تا حالا فکر می‌کردیم ماه مبارک رمضان از همه ماه‌ها و ایام، پرفضیلت‌تر است؛ در حالی که روایت فوق می‌گوید دهه ذی الحجه برتر است. در نهایت، کدام ماه، فضیلتش بیشتر است؟

مقایسه ماه رمضان و ماه ذیحجه

برای این سؤال که ماه رمضان برتر است یا ماه ذیحجه به چند صورت می‌توان جواب گفت:

اول اینکه بگوییم روایات فضیلت ماه مبارک رمضان، به روایات  ماه ذیحجه تخصیص می‌خورد و حاصلش این می‌شود که ماه مبارک رمضان، افضل از همه ماه‌ها، و ایامش، افضل از همه ایام، و ساعاتش، افضل از همه ساعات؛ الا ماه ذیحجه که این ماه، افضل از همه است. این استدلال، طبق  ضوابط علمی هم درست در می‌آید. نتیجه اینکه ماه ذیحجه، افضل از جمیع ماه‌ها است که علت این برتری را هم بیان خواهیم کرد.

ثانیاً ممکن است بگوییم این برتری‌ها، جهتی و حیثی است؛ یعنی از جهتی ماه رمضان برتر است و از جهتی دیگر، ماه ذیحجه برتر می‌باشد؛ برای مثال می‌توان گفت از حیث دعا و مهمان حق بودن و عمومیت مغفرفت الهی، ماه مبارک رمضان برتر است و از حیث درجه و مقام و تجلیات ولایت، ماه ذیحجه برتری دارد. 

به هر حال ماه ذیحجه، ماه دعا است و ماهی است که نزد خدا خیلی عزیز است. ماه‌ها، مخلوق خدا و نزد او عزیز هستند؛ لکن ماه ذیحجه، آثار دیگری دارد و بنده‌ها می‌توانند به واسطه رفتن در خانه حق و التجا بردن به حق و توبه و انابه کردن دراین ماه، نتایج ویژه‌ای بگیرند.

اعمالی که در این ماه وارد شده، دارای فضائل عجیب است؛ از جمله روزه گرفتن روز اول ماه بسیار ثواب دارد. حضرت موسی بن جعفر۸ فرمودند:

مَنْ صَامَ أَوَّلَ يَوْمٍ مِنْ عَشْرِ ذِی‏ الْحِجَّةِ كَتَبَ اللهُ لَهُ صَوْمَ‏ ثَمَانِينَ شَهْراً فَإِنْ صَامَ التِّسْعَ‏  كَتَبَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ صَوْمَ الدَّهْرِ؛۲

هر کس روز اول دهه ذیحجه را روزه بگیرد، خداوند برای او ثواب روزه هشتاد ماه را می‌نویسد؛ پس اگر نه روزه دیگر دهه را هم روزه گرفت، ثواب روزه یک عمر را به او می‌دهند.

روزه قضا یا روزه استیجاری هم داری، در این ایام بگیر که همان ثواب برایت هست. خلاصه آنکه از حیث فضلیت و قرب به حق، ماه ذیحجه، ماهی عجیب است.

اهمیت دعا در این ماه

 دعاهای زیبا و عجیبی برای این ماه هست که در کتاب مفاتیح‌الجنان ذکر شده و سفارش شده که  آن‌ها را بخوانند. حضرت حق با این همه عظمتش و با این همه مخالفت‌های من و امثال من، در عین حال فرموده است: به در خانه من بیایید. در قرآن فرمود:

 ادْعُونی‏ أَسْتَجِبْ لَكُم؛۳

بخوانید مرا، دعاهایتان را اجابت می‌کنم.

 در آیه شریف دیگری است که:

 قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُكُم؛۴

بگو: اگر دعاهای شما نبود، خدا اصلاً به شما اعتنا نمی‌کرد.

 اگر دعاهای شما و تضرع و زاری شما نباشد، خدا به شما اعتنا نمی‌کند.

در روایتی دیگر هست که:

إِنَّ اللهَ يُحِبُّ أَنْ يُسْأَل‏؛۵

خدا دوست دارد که از او درخواست شود.

خدا دوست دارد بنده‌هایش در خانه‌اش بروند و بگویند: خدایا! به ما عطان کن. کریم، عطا و کرم را دوست دارد. حضرت حق، خالق هر شخص‌کریمی است. همة انسان‌های کریم، مخلوق او هستند؛ لذا خداوند، فوق هر کریم است و هر چه بخواهیم، عنایت می‌کند.

 حضرت رسول اکرم۶ فرمودند: «عَلَيْكُمْ بِسِلَاحِ الْأَنْبِيَاء؛ بر شما باد به سلاح انبیا». عرض کردند: «یا رسول الله! اسلحه انبیا چه بوده است؟» فرمودند: «دعا».۶ دعا، اسلحه انبیا است. هر چه می‌خواهید از خدا بخواهید که همه چیز در دست او است. حالا اگر ناصری یک تقاضایی داشت و چهار روز به در خانۀ خدا رفت و به او ندادند، مأیوس نشود.

حضرت امیر۷ می‌فرمایند:

مَنِ اسْتَدَامَ قَرْعَ الْبَابِ وَ لَجَّ وَلَج؛‏۷

کسی که در زدن را ادامه دهد و پافشاری کند، به مقصود می‌رسد.

کسی که در یک خانه‌ای را مرتب بزند، آخر در را به‌رویش باز می‌کنند و نمی‌گذارند بسته بماند؛ مخصوصاً در این زمان‌ها که بسیار باشرافت و باعظمت هستند. چنین موقعیت زمانی در اختیار ما هست.

حضرت نبی اکرم۶ فرمودند:

 مَا مِنْ أَيَّامٍ أَزْكَى عِنْدَ اللهِ تَعَالَى وَ لَا أَعْظَمَ أَجْراً مِنْ [فِی‏] خَيْرٍ مِنْ عَشْرِ الْأَضْحَى؛‏۸

هیچ ایامی نزد خدا، پر برکت‌تر و پر اجرتر از دهه اول ذیحجه نیست.

منظور این است که ماه ذیحجه، ظرفی است برای استجابت دعاها و قبولی توبه‌ها و رسیدن به مقامات معنوی. ماه ذیحجه، یک سکوی پرش به قرب حق و رضایت حق و سعادت ابدی و

تکامل است. برادران! این فرصت چندروزه در این ماه را غنیمت بشماریم و بر ذکرها و دعاهایی که دارد مواظبت کنیم. دعاهای واردشده در این ماه را مرحوم حاج شیخ عباس قمی۱ در مفاتیح‌الجنان نقل کرده‌اند که دعاهایی عجیب است؛ مثل دعایی که حضرت امیر۷ در این دهه می‌خواندند و سفارش می‌کردند که همه بخوانند، با این مضمون:

لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ اللَّيَالِی وَ الدُّهُورِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ … لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ الشَّوْكِ وَ الشَّجَرِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُيُون…؛۹

مضمون این عبارات، این است که: «لا اله الا الله» می‌گویم به عدد شب‌ها و روزگارها. «لا اله الا الله» می‌گویم به عدد امواج دریاها که همیشه موج دارند و لحظه‌ای از موج، خالی نیستند. «لا اله الا الله» می‌گویم به عدد موها و پشم بدن‌های موجودات. «لا اله الا الله» می‌گویم به عدد سنگ‌ها و کلوخ‌ها. «لا اله الا الله» می‌گویم به عدد به هم خوردن پلک‌ها و …

اعتقاد ما این است که به عدد همه این‌ها «لااله الا الله» در پرونده خواننده دعا می‌نویسند. خدا دارا است و عنایت می‌کند و همه را در نامه عمل می‌نویسد. این اعداد را او می‌داند و می‌نویسد. قریب به این مضمون در صلواتی بر اهل بیت: هم هست که: خدایا! بر حضرت محمد و آل محمد صلوات بفرست به عدد ستاره‌ها، به عدد برگ درخت‌ها، به عدد صدا کردن حیوانات پرنده و … .۰۱ در آنجا هم تعبیراتی مثل این دعا دارد.

مناسبت‌های ماه ذیحجه

در فضیلت این ماه، همین بس که اتفاقات عظیمی در آن افتاده است.روز اول ماه، روز تولد حضرت ابراهیم۷ بوده است. حضرت ابراهیم خلیل الرحمان، روز اول ماه ذیحجه در بابل متولد شدند. بابل یک زمین بسیار وسیع، میان کوفه و حله در نجف است. از  نجف که به طرف حله بیرون می‌رویم، میان کوفه و حله، یک سرزمین بسیار وسیع است که به جنوب شرقی عراق و منطقه حجاز متصل است.

روز هفتم، روز شهادت امام محمد باقر۷ است.

روز نهم، روز عرفه است. در روایت است که اگر خداوند کسی را در ماه مبارک رمضان نیامرزید، منتظر بماند تا روز و شب عرفه که حضرت حق رحمتش در آن زمان، بسیار گسترده است؛ عنایت می‌کند و می‌بخشد.۱۱ علاوه بر این، این روز ، روز شهادت حضرت مسلم بن عقیل۷ هم هست.

روز دهم، روز عید قربان است. مسلمان‌ها دو عید دارند؛ یکی عید قربان و یکی هم عید فطر است. همه مسلمان‌ها در این دو، شریک هستند؛ اما شیعه‌ها، اعظم از همه اعیادشان، هجدهم ماه ذیحجه و روز عید غدیر خم است که خدا می‌داند این روز، چه فضائلی دارد. روز غدیر، روز نصب حضرت امیرالمؤمنین۷ به وصایت و ولایت است؛ یعنی روز به‌فعلیت رسیدن ولایت کلیه امیرالمؤمنین است؛ فعلیت ولایت کلیه امیرالمؤمنین۷ در میان اجتماع، روز عید غدیر بوده است، والا حضرت امیر از اول هم ولایت داشتند. موقعی که حضرت متولد شدند و فاطمه بنت اسد آمد و حضرت را به دست پیغمبر۶ داد، حضرت امیر به پیغمبر سلام کردند. حضرت فرمودند: «یا علی! بخوان». حضرت سوره مؤمنون را خواندند.۱۲ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ‏* قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ* الَّذِينَ هُمْ فىِ صَلَاتهمْ خَاشِعُونَ* و…  لذا حضرت، از اول ولایت داشتند؛ اما اظهارش، در اجتماع از عید غدیر بود. پس تعبیر فعلیت بهتر است. 

در بیست و چهارم این ماه، مباهله با نصارا و غلبه اسلام بر مسیحیان  بوده است که به پیروزی اسلام بر مسیحیان منتهی شد و بنا شد مسیحیان جزیه بپردازند.

در بیست و پنجم این ماه، نزول سوره دهر (انسان) در شأن اهل بیت: بوده است.

خاتم‌بخشی حضرت امیر۷ هنگام رکوع نماز و نزول آیه «انما ولیکم الله»۱۳ هم در این ماه بوده است.

غلبه حضرت موسی۷ بر فرعون در این ماه بوده است. انداختن حضرت ابراهیم۷ را در آتش و نجات آن حضرت در این ماه بوده است.

خواستگاری و ازدواج حضرت زهرا۳ در این ماه بوده است.

رسیدن حضرت ابراهیم۷ به درجه خلیلی، در این ماه بوده و لقب خلیل الرحمان را در این ماه به ایشان دادند.

سوره برائت از مشرکین در این ماه نازل شد که امیرالمؤمنین۷ را  فرستادند تا آن‌را در مکه برای مشرکان بخوانند.

 حضرت موسی۷ در این ماه یوشع۷ را خلیفه خود قرار داد.

حضرت عیسی۷ شمعون را در این ماه خلیفه و وصی خودش قرار داد.

حضرت سلیمان۷ حضرت آصف را در این ماه خلیفه و جانشین خودش قرار داد.

حضرت نبی اکرم۶ اخوت و برادری را در این ماه تشریع کردند که روز هجدم ذیحجه، دوستان با هم دست می‌دهند و عقد اخوت و برادری را می‌خوانند.

اعظم از همه این‌ها، همان عید غدیر است که در این روز، ولایت تشریع شد.۱۴

در این روز صدو هشتاد هزار یا صد و بیست هزار  مسلمانی که در آنجا بودند، همه با امیرالمؤمنین۷ بیعت کردند. همه ائمه اطهار: چقدر احترام برای روز هجدهم ذیحجه قائل بودند! چقدر بذل و بخشش‌ها در این روز می‌کردند! مانند این روایت که حسن بن راشد نقل می‌کند:

روزی محضر مبارک امام جعفر صادق۷ شرفياب شدم و عرضه داشتم: «يا بن رسول الله! فدايت شوم! آيا برای مسلمان‌ها عیدی بافضیلت‌تر از عید فطر، قربان، جمعه و روز عرفه وجود دارد؟»

فرمودند: «بلی؛ روزی است که از همه آن‌ها نزد خداوند متعال شریف‌تر و عظیم‌تر و بافضیلت‌تر خواهد بود و آن، روزی است که خدای متعال دین مبین اسلام را در روز آن کامل کرد و این آیه قرآن را بر پیغمبر نازل نمود:

اَلْيَوْم أکْمَلْتُ لَکُمْ دينَکُمْ وَ أتَمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضيتُ لَکُمُ الاْ سْلامَ ديناً؛۱۵

امروز [با معرّفی علی بن أبی طالب۷ به عنوان امام و خليفه رسول الله۶] دین خود را بر شما کامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام کردم و برای شما، دین اسلام را برگزیدم.

از آن حضرت پرسیدم: «آن روز، کدام روزی است که علی۷ به امامت و خلافت منصوب شد؟»

فرمودند: «هر یک از پیغمبران الهی، برای خود، وصی و جانشین تعیین کرده‌اند و آن روز معيّن را به عنوان عید برگزیده‌اند».

و سپس افزود: «آن روزی که بر تمام ایام، شرافت و برتری دارد، روزی است که نبی اکرم۷ از طرف خداوند متعال، حضرت علی۷ را امام و خلیفه خود به مردم معرّفی کردند. در آن روز، آیات الهی نازل شد، دین مبین اسلام تکمیل گردید و حجّت خداوند بر همگان ثابت شد».

پرسیدم: «یا بن رسول الله! در آن روز چه اعمال و عباداتی انجام دهیم؟»

حضرت در پاسخ فرمودند: «خوشحال کردن مؤمنان، صلوات بر حضرت محمّد و آل محمد، و برائت و بیزاری جستن از دشمنان و ظالمان به آن‌ها. دیگر آنکه چون خداوند، این روز، یعنی هجدهم ذیحجه را روز تثبیت ولایت بر مؤمنان قرار داده، بهتر است روزه بگیرید. روزه گرفتن این روز، موجب کفّاره شصت سال گناه خواهد بود».۱۶

امیدواریم خداوند -ان‌شاءالله-  دعای همه اهل ولایت را به درجه اجابت برساند. ان‌شاءالله، در شب‌های این دهه موفق شوید دو رکعت نماز میان مغرب و عشا بخوانید که در آن، آیه «وَ واعَدْنا مُوسى‏ ثَلاثینَ لَيْلَة وَ …»۱۷ خوانده می‌شود. اگر این نماز را مقید باشید بخوانید، با ثواب حجاج که در مکه و مشاعر مقدسه هستند شریک خواهید بود؛۱۸ یعنی ثواب حج را در نامه عمل شما هم می‌نویسد.

توجه کنید که اهم دعاهای ما در این ماه مقدس، دعا برای فرج امام زمان باشد. این مسأله، فراموش نشود. اگر دعایتان را برای فرج حضرت قرار دادید، خداوند به احترام آن دعا، دعاهای دیگر شما را نیز اجابت می‌کند؛ به‌خصوص که پشتیبانش، صلوات بر محمد و آل محمد باشد.

پی‌نوشت‌ها

1. اقبال الاعمال، سید بن طاووس، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۷ش، ‌ج ۱، ص ۳۱۷ .

2. من لايحضره الفقيه، شیخ صدوق، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ج ‏۲، ص ۸۷ .

3. سوره غافر: ۶۰ .

4. فرقان: ۷۷٫

5. بحار الأنوار، علامه مجلسى، بیروت، دار إحياء التراث العربي، دوم، ۱۴۰۳ق، ج ‏۹۰، ص۳۷۰ .

6. كافي شیخ كلينى، تهران، دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق ، ج‏۲، ص۴۶۸ .

7. عيون الحكم، علی بن محمد ليثى واسطى، قم، دار الحديث، اول، ۱۳۷۶ش ، ص۴۵۶ .

8. إقبال الأعمال، سید ابن طاووس، تهران، دار الكتب الإسلاميه، چاپ دوم، ۱۴۰۹ ق، ج‏۱، ص۳۱۷ .

9. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، شیخ صدوق، قم، دار الشريف الرضي، چاپ دوم، ۱۴۰۶ ق، ص ۷۲ .

10. مصباح (جنة الأمان الواقية و جنة الإيمان الباقية)، كفعمى، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، ۱۴۰۵ ق، ص۷۵ .

11. عَنْ أَبی عَبْدِ اللهِ۷ قَالَ: «مَنْ لَمْ‏ يُغْفَرْ لَهُ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ‏ لَمْ يُغْفَرْ لَهُ إِلَى قَابِلٍ إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ عَرَفَةَ» (كافی، ج‏۴، ص۶۶).

12. بحارالأنوار، ج‏۳۵، ص ۱۸ .

۱۳٫منظور، آیه‌ای است که در شأن امیرالمؤمنین و برای بیان ولایت ایشان نازل شده: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون؛‏ سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پيامبر او و آن ها كه ايمان آورده‏اند؛ همان ها كه نماز را برپا مى‏دارند، و در حال ركوع، زكات مى‏دهند (سوره مائده: ۵۵).

14. برای اطلاعات بیشتر درباره مناسبت‌های این ماه ر. ک: مجموعة نفيسة في تاريخ الأئمة:، گروهی از نویسندگان، دار القاری، بيروت، ١٣٨۰ش، ص۴۲٫

15. سوره مائده: ۳٫

۱۶ . كافی، ج‏۴، ص: ۱۴۸ .

۱۷٫سوره اعراف: آیه ۱۴۲٫

18. إقبال الأعمال، ج‏۱، ص۳۱۷ .