کلام راهبر
بهترين ارث
مقام معظم رهبري مدظله العالي

اشاره
مقام معظم رهبري -دامت برکاته- در ابتداي درس خارج فقه خود، روايتي اخلاقي را از کتاب شافي اثر مرحوم فيض کاشاني، قرائت مي ‌کنند و متناسب با اقتضاي زمان، مکان و مخاطبان مقداري شرح مي‌دهند. يکي از اين احاديث شرح شده با اندکي تصرف تقديم مي شود.
حضرت [امام صادق ع] فرمودند:

…إِنَّ خَيْرَ مَا وَرَّثَ الْآبَاءُ لِأَبْنَائِهِمُ الْأَدَبُ‏ لَا الْمَال ُ فَإِنَّ الْمَالَ يَذْهَبُ وَ الْأَدَبَ يَبْقَى?‏‏؛۱

[بهترين چيزي که پدران براي فرزندان به ارث مي‌گذارند، ادب است و نه مال؛ چرا که مال، ازبين‌رفتني است، ولي ادب، ماندني است.]

پول را البته پدر ارث مي‌گذارد براي فرزند؛ ملک و خانه و زمين و بقيه مملوکات را براي فرزندش ارث مي‌گذارد؛ اما بهترين ارثي که مي‌گذارد، [امام صادق ع] مي‌فرمايد ادب است. در ذيل روايت آمده است که مراد حضرت از ادب، علم است. شايد مقصود، همين انتقال فرهنگ است که در عرف ادبيات امروز دنيا و امروز کشور و ماها مي‌گوييم انتقال فرهنگ از نسلي به نسل ديگر.
فرض بفرماييد پدري، صدق را به فرزندش تعليم مي‌دهد، شجاعت را، همت را، کارکردن را، شرف را؛ اين‌ها ادب است. تعبير علم هم بر اين‌ها تعبير غلطي نيست. تعبير حقيقي است. خوب اين‌ها علم است. علم، فقط نوشتن فرمول رياضي و فيزيک و غيره نيست؛ اين علم است. علم حقيقي، همين چيزهاست که از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود؛ بنابراين مراد از ادب، يک چنين چيزي خواهد بود. مي‌فرمايد که پدران براي فرزندان ارث مي‌گذارند. نکته اساسي در اينجا اين است که اين فرهنگ‌پذيري که در انسان است از ناحيه خانواده است؛ در درجه اول، از ناحيه خانواده است که اشباع مي‌شود و پاسخ داده مي‌شود. اين روايت، هم واقعيتي را بيان مي‌کند که بدانيم هر حرکت ما، هر رفتار ما، مشي ما با فرزندان ما تأثيرمي‌گذارد در شکل‌دهي ذهنيت آن‌ها و شخصيت آن‌ها. هم اين وظيفه را از نظر شرع مقدس -اين را مکرر عرض کرديم که در واقع، نظام ارزشي اسلام را- اين روايت معين مي‌کند. اهميت اين تعليم را، اين آموزش را، اين انتقال فرهنگ صحيح را به فرزندان نشان مي‌دهد که اين، وظيفه پدران است.
البته آن وقت به فرزندان، اين را مي‌گويد که بدانيد که آنچه که گيرتان مي‌آيد از اين ناحيه، قيمتي[تر] است از آنچه که از مال و منال دنيوي از پدران به دست مي‌آوريد. بيان اين حديث اين است: «اِنَّ خَيْرَ ما وَرَّثَ الآباءُ لِأبْنائِهِم الأدَبَ لَا المالَ».
تقوا را، پرهيزکاري را، دوري از گناه را، انس با خدا را، انس با قرآن را، تسليم در برابر اوامر الهي را، ميل و شوق به درجات معنوي و خدايي را، توجه دادن به معنويت را، اين‌ها را ما به بچه‌هايمان بايد ياد بدهيم. اولين جايي که فرزند و انسان و کودک اين‌ها را مي‌چشد، داخل خانواده است. اين‌ها را بايد به بچه‌ها ياد داد. جلوي بچه‌ها قرآن بخوانيد، جلوي بچه‌ها دعا بخوانيد، در مقابل چشم بچه‌ها از خداي متعال بخواهيد، دعا کردن و حرف زدن با خدا را عملاً ياد بدهيد. جلوي بچه‌ها دروغ نگوييد، غيبت نکنيد، طمع به مال را نشان ندهيد. اين‌جوري که شد، اين بچه اين‌جوري بار مي‌آيد. اگر ما غيبت مي‌کنيم، بداخلاقي مي‌کنيم، اهانت به اين و آن مي‌کنيم، جلوي بچه‌هايمان خودمان را در برابر مقامات دنيوي کوچک مي‌کنيم، با خداي متعال اصلاً انسي پيدا نمي‌کنيم، اين بچه هم در اين محيط پرورش پيدا مي‌کند، غافل مي‌ماند از اين حقايقي که بايد فرابگيرد و ذهن و روح او آشنا مي‌شود با همين کارهايي که ما مي‌کنيم. …مي‌فرمايد: «فَاِنَّ المالَ يَذْهَبُ وَ الْاَدَبُ يَبْقَي?». اين، ارزشش بيشتر است. مال از بين مي‌رود؛ اما اين ادبي که شما به اين بچه ياد داديد، با او هست تا آخر عمر. از آن‌جا که شخصيت او را شکل مي‌دهد و اين سياقت شخصيت فرزند است، بايد به اين اهميت داد.

۱٫ كافي، شيخ کليني، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج ‏۸ ، ص ۱۵۰٫