کد مطلب  :  ۶۴/ ۹۳/ ۹۵

گاهی رشد بدن انسان در بخش پزشکی – با این که یک مسأله محسوس است – برای خود او محسوس نیست. طبیعتا این مسئله در بخش معرفة النفس، پیچیده‌تر است و ما نباید این انتظار را داشته باشیم که لحظه به لحظه بر رشد درون و شخصیت خود احاطه داشته باشیم. البته کسانی که خیلی اهل مراقبه بودند و ابواب زیادی از معارف بر روی آن‌ها باز شده بود، چنین احاطه‌ای بر رشد خود داشته‌اند؛ ولی انتظار این احاطه برای همگان، انتظاری دور است؛ مگر اینکه یک نفر دیگر، نسبت به رشد انسان، اظهار نظر کند. انسان از حیث نفسانی دارای ابعاد است. شخصیت او همسایه‎های گوناگونی از صفات مختلف دارد.

 ممکن است انسان موفق بشود و بفهمد که مثلاً فلان صفت من، فلان مقدار بوده و الآن کمتر یا بیشتر شده است؛ اما معدل‌گیری آن صفت، سخت است. البته معدل‌گیری این زاویه، مساوی با معدل‌گیری ایمانی نیست. وسعتِ بخشِ معرفة النفس، نسبت به بخش‌های بدنی و طب‌الابدان، خیلی بیشتر، و قضاوت در آن سخت‌تر است.

اما با این وجود، امید را از ما نگرفته‌اند و به ما حتی در بدترین حالات، اجازه یأس نداده‌اند. این امید برای انسان، سازنده است. نگاه کنید حضرت موسی علیه‌السلام وقتی می‌خواهد به سراغ فرعون برود، فرعونی که این همه ظلم و جفا کرد، نفوس را از بین برد، اسراف استعدادها و ظرفیت‌های توحیدی کرده است، در عین حال، خداوند به حضرت موسی و هارون می‌فرماید:

فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى‌‌‌‌‌‌‌‌؛[۱]

و با او به نرمى سخن بگوييد؛ شايد اندرز گيرد يا بترسد.

یعنی احتمال تذکّر و خشیت را از فردی مثل فرعون که در آن جایگاه عناد است منتفی نمی‌کند. این خیلی حرف است. با این روند لطف‌آمیز حق‌تعالی، چه کسی می‌تواند ناامید باشد؟ برای هیچ‌کس ابواب رشد، تذکّر و خشیت، بسته نیست. تمام این‌ها از لطف خداست؛ همان‌طور که در ادعیه آمده است:

يَا مَنْ‌‌‌‌‌‌‌‌ سَبَقَتْ‌‌‌‌‌‌‌‌ رَحْمَتُهُ غَضَبَه‌‌‌‌‌‌‌‌؛[۲]

ای کسی که رحمت او بر غضبش سبقت گرفته است.

این نوع از سبقت رحمت، سبقت فیزیکی نیست؛ بلکه از نوع سبقت امام و مأموم است. رحمت، امام غضب است؛ یعنی اگر جهنمی هم هست از باب رحمت است؛ برای مثال، پزشکی که برای جدا کردن عضوی فاسد از بدن بیمار، دست به چاقو می‌زند، چاقوکش که نیست؛ بلکه علم و آگاهی و رأفت، او را وادار کرده است که دست به چاقو بزند. رحمت خداوند، همیشه مقدّم است و هیچ جایی برای یأس و ناامیدی نیست. حتی در سخت‌ترین بن‌بست‌ها و سخت‌ترین بیماری‌های باطنی، راه خروجی وجود دارد. البته ممکن است فردی این راه خروجی را پیدا کند؛ ولی فرد دیگری پیدا نکند. اگر انسان، یک مقدار همّت بگذارد، موفّق می‌شود؛ به قول قدیمی‌ها: دستت به زانویت بگذار و «یا علی» بگو.

 [۱] . سوره طه، آیه ۴۴٫

[۲] . مفاتیح الجنان، دعای جوشن کبیر.