بسم الله الرحمن الرحیم

کد مطلب:۹۶/۸۶/۱۲۹

در روایتی ابو‌هاشم می‌گوید:

كُنَّا عِنْدَ الرِّضَا علیه‌السلام فَتَذَاكَرْنَا الْعَقْلَ‏ وَ الْأَدَبَ‏ فَقَالَ يَا أَبَا هَاشِمٍ الْعَقْلُ‏ حِبَاءٌ مِنَ اللَّهِ وَ الْأَدَبُ‏ كُلْفَةٌ فَمَنْ تَكَلَّفَ الْأَدَبَ‏ قَدَرَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَكَلَّفَ الْعَقْلَ‏ لَمْ يَزْدَدْ بِذَلِكَ إِلَّا جَهْلًا.^[۱]

خدمت امام رضا علیه‌السلام بوديم و درباره عقل و ادب سخن گفتیم؛ آن حضرت فرمودند: اى ابوهاشم! عقل، موهبتى است از خدا و ادب، نوعی تکلّف است. كسى كه رنج تحصيل ادب بكشد به ادب دست يابد و كسى كه رنج تحصيل عقل بكشد بيشتر به نادانى گرايد.

بعضی از امور، قابل تحصیل است. اگر انسان عقل خواست، بخشى از آن، عنايتى است و در عین حال، آنچه انسان را به عقل نزديك مى‏ كند، حيات است. براى حيات عقل، راه‌هايى است كه در روايات ذکر شده است. يكى‏ از آن راه‌ها ذكر مناسب است[۲] که در توسعه قوای عقلانی، بسیار تاثیر دارد؛ همان عقلى كه عقل اصلى است. از طرف دیگر در خيلى روايات نیز به اين معنا اشاره شده است که اشتغال دل به امور كوچك دنيايى به معنای اعم، بر عقل انسان اثر مى‏ گذارد و آن را كم مى ‏كند.[۳]

————————————————————————————————–

[۱]. اصول الکافی، ج‏۱، ص ۲۴٫

[۲]. وَ قَالَ‏ وَ ذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرى‏ تَنْفَعُ الْمُؤْمِنِينَ‏ يَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ فِي كِتَابِهِ- إِنَّ فِي ذلِكَ‏ لَذِكْرى‏ لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ‏  يَعْنِي عَقْلٌ‏ وَ قَالَ‏ وَ لَقَدْ آتَيْنا لُقْمانَ الْحِكْمَةَ قَالَ الْفَهْمَ وَ الْعَقْل‏. (اصول الكافی، ج‏۱، ص۱۶)

[۳]. مَنْ‏ كَثُرَ لَهْوُهُ‏ قَلَ‏ عَقْلُهُ‏؛ کسی که کارهای لهو او زیاد شود، عقلش کم می‌شود. (غرر الحکم، ص ۶۱۵)؛ … يَا هِشَامُ إِنَ‏ الْعَاقِلَ‏ اللَّبِيبَ‏ مَنْ‏ تَرَكَ‏ مَا لَا طَاقَةَ لَهُ‏ بِهِ‏ وَ أَكْثَرُ الصَّوَابِ فِي خِلَافِ الْهَوَى؛ ای هشام! همانا عاقل کسی است که آن چه در حد طاقت او نیست، ترک کند و درستی بیشتر در مخالفت با هوای نفس است. (تحف العقول، ص ۳۹۹)