کلام راهبر
بهترين فرصت
فرصت ماه مبارک رمضان براي خودسازي درکلام رهبر معظم انقلاب حفظه الله

مقدمه
ماه رمضان، يکي از بهترين فرصت‌هايي است که انسان مي‌تواند به اصل خود برگردد و به جان و دل خود صبغه الهي ببخشد. ماه رمضان، يکي از بهترين زمان‌ها براي دل‌برکندن از دام‌هاي دنيا و روي آوردن به هدف خلقت يعني بندگي است. يکي از راه‌هاي بهره‌مندي بيشتر از اين ماه، آشنايي با فضائل، ظرفيت‌هاي معنوي و شيوه‌هاي بهره‌گيري از اين ماه است. براي آشنايي با اين موارد هم راه‌هاي مختلفي وجود دارد که يکي از سهل‌ترين اين راه‌ها، نشستن بر سر خان سخنان بزرگان است. به همين منظور بر آن شديم تا شما را با شمه‌اي از فضائل و برکات ماه مبارک رمضان در آيينه کلام مقام معظم رهبري آشنا کنيم.
اهميت و فضائل ماه مبارک رمضان
روزه، يکي از ارکان تکامل و تعالي معنوي
شروع ماه مبارك رمضان، در حقيقت عيد بزرگى براى مسلمانان است و جا دارد كه مؤمنين، ورود اين ماه را به هم تبريك بگويند و يكديگر را به استفاده‏ هرچه بيشتر از اين ماه توصيه كنند. چون ماه ضيافت الهى است، در اين ماه فقط مؤمنان و كسانى كه اهل ورود در اين ضيافتند، بر سر سفره‏ پروردگار منان و كريم مى‏نشينند. اين، غير از سفره‏ عام كرم الهى است كه همه‏ انسان‌ها، بلكه همه‏ موجودات عالم از آن بهره‏مندند؛ اين، سفره‏ خواص و ضيافت خاصان پروردگار است… .
روزه هم مثل نماز و زكات، در شمار احكامى است كه مخصوص امت اسلام نيست؛ بلكه امم سابق و پيامبران گذشته هم مأمور به روزه بوده‏اند. اين، نشان‏دهنده‏ اين حقيقت است كه در بناى زندگى معنوى انسان‌ها در هر زمان، همچنان كه نماز لازم است و اين نماز، رابطه معنوى ميان انسان و خداست، و همچنان كه زكات لازم است و اين زكات، تزكيه‏ مالى انسان مى‏باشد، روزه هم واجب و ضرورى است و اين يكى از پايه‏هاى اصلى تكامل انسان و تعالى معنوى اوست؛ و الّا در طول زمان و با تغيير اديان مختلف، اين خط، ثابت و مستمر نمى‏ماند.۱
رمضان، بهار خودسازي و عبادت
هرچه داريد، از اسلام‏ است‏. هرچه داريد، از توجه و اتكال به خدا و ارتباط با اوست. ارتباط و اتصال با خدا را فراموش نكنيد. ماه رمضان، بهار خودسازى و عبادت، بهار قرآن، بهار توجه و ذكر و استغفار و استغاثه‏ به خدا، در پيش است؛ آن را قدر بدانيد. همه‏ قشرهاى مردم، مخصوصاً جوانان، ماه رمضان را مغتنم بشمارند، به خدا پناه ببرند، هدايت و عنايت او را طلب كنند، به او اتكال نمايند… .۲
رمضان، ماه عبادت، دعا و جهاد
اين ماه، ماه روزه است. ماه نزول قرآن و انس با قرآن است. ماه عبادت و دعا و مناجات است كه‏ دعا، مغز و روح‏ عبادت است. ماه استغفار و توبه و بازگشت از راه‌هاى ناپسند، نزد خداى متعال و رعايت تقواى الهى است. ماه جهاد است كه در اين ماه مبارك، غزوه‏ بدر در سال دوم هجرت و فتح مكه در سال هشتم هجرت و شروع غزوه‏ حنين در همان سال اتفاق افتاده است. ماه جهاد با نفس و جهاد با شيطان و جهاد با دشمنان خداست. ماه آمادگى و ماه ذخيره‏ تقواست. ماه صله‏ رحم، صدق و برّ با برادران دينى، آشنايى با معارف، آشنايى و تدبر در قرآن و خلاصه، ذخيره كردن سرمايه‏ حركت الهى در طول يك سال است. اميد است … در كار نفس خود، در معامله‏ با احكام الهى، در برخورد با مردم، در تدبر و ارتباط با قرآن و در تصميم و عزم بر مجاهدت با نفس، يك تصميم جدى و يك اقدام قاطع انجام بدهيم.۳
رمضان، ماه توفيق مبارزه با نفس
ما همان ماده‏ خام هستيم كه اگر روى خودمان كار كرديم و توانستيم اين ماده‏ خام را به شكل‌هاى برتر تبديل كنيم، آن كار لازم در زندگى را انجام داده‏ايم. هدف‏ حيات،‏ همين‏ است‏. واى به حال كسانى كه روى خودشان از لحاظ علم و عمل كارى نكنند و همان‏طور كه وارد دنيا شدند، به اضافه‏ پوسيدگى‏ها و ضايعات و خرابي‌ها و فسادها كه در طول زندگى براى انسان پيش مى‏آيد، از اين دنيا بروند! مؤمن بايد به‏طور دائم روى خودش كار كند؛ به‏طور دائم. نه اينكه خيال كنيد «به‏طور دائم» زيادى است يا نمى‏شود؛ نه؛ هم مى‏شود، هم زيادى نيست. اگر كسى مراقب خود باشد، مواظب باشد، كارهاى ممنوع و كارهايى را كه خلاف است انجام ندهد و راه خدا را با جديت بپيمايد، موفق مى‏شود. اين، همان خودسازى دائمى است و برنامه اسلام، متناسب با همين خودسازى به ‏طور دائم است. …
منتها گرفتاري‌ها زياد است و همه، گرفتاريم؛ گرفتارى زندگى، گرفتارى معاش، گرفتارى امور شخصى، گرفتارى اهل و اولاد و انواع گرفتاري‌ها مانع مى‏شود كه ما به خودمان، آن‏چنان‏كه شايسته است برسيم؛ لذا يك ماه رمضان را كه خداى متعال قرار داده است، فرصت مغتنمى است. اين ماه را از دست ندهيد. مقصودم اين است كه اگر نمى‏توانيم به ‏طور دائم در حال مراقبت و ساخت ‏و ساز خودمان باشيم، اقلًّا ماه رمضان را مغتنم بشماريم. شرايط هم در ماه رمضان آماده است. يكى از بزرگ‌ترين شرايط، همين روزه‏اى است كه شما مى‏گيريد. اين، يكى از بزرگ‌ترين توفيقات الهى است. توفيق، يعنى چه؟ توفيق، يعنى اينكه خداى متعال چيزى را براى انسان، مناسب بياورد. با واجب كردن روزه، خداى متعال، زمينه‏ مناسبى را براى من و شما به وجود آورده است كه قدرى در اين ماه به خودمان برسيم. روزه، نعمت بزرگى است. شكم، خالى است و مبارزه با نفس، تا حدودى در اثناى روز، از جهات مختلف وجود دارد. هرچه را دوست داريد، نمى‏خوريد و نمى‏آشاميد و بسيارى از مشتهيات نفسانى را براى خودتان به مدت چند ساعت ممنوع مى‏كنيد. اين، يك مبارزه با نفس‏است، مبارزه با هواست. مبارزه با هوا، در رأس تمام كارهاى نيك و خودسازى‏ها قرار دارد.۴
رمضان، ماه درمان بيماري‌هاي معنوي
شما طبيب‏ خودتان‏ بشويد. برادر عزيز! هيچ‏كس مثل خود انسان نمى‏تواند بيماري‌هاى خودش را بشناسد. برخى بيماري‌ها در انسان هست كه اگر مثلاً شما به من بگوييد «تو دچار اين بيمارى هستى»، عصبانى مى‏شوم و بدم مى‏آيد. بگويند: «آقا، شما مرد حسودى هستيد»، مگر كسى تحمل مى‏كند كه به او بگويند «حسود»؟ مى‏گويد: «حسود، خودت هستى! چرا اهانت مى‏كنى؟ چرا بى‏خود مى‏گويى؟» از ديگرى حاضر نيستيم قبول كنيم؛ اما به خودمان كه مراجعه مى‏كنيم، مى‏بينيم بله؛ ما متأسفانه از اين بيماري‌ها داريم. سر هر كس را انسان كلاه بگذارد، از هر كس كه پنهان كند، با خودش كه ديگر نمى‏تواند! پس بهترين كسى كه مى‏تواند بيمارى ما را تشخيص دهد، خودمان هستيم. بياوريد روى كاغذ! بنويسيد: حسد، بنويسيد: بخل، بنويسد: بدخواهى براى ديگران. وقتى كسى به خيرى مى‏رسد، ما ناراحت مى‏شويم!، بنويسيد: تنبلى در كار، بنويسد: روح بدبينى به نيكان و صالحان، بنويسيد: بى‏اعتنايى به وظايف، بنويسيد: علاقه به خود. شديداً به خودمان علاقه داريم.
… ماه رمضان، فرصتى است كه يكى‏يكى اين بيماري‌ها را تا آنجايى كه بشود، برطرف كنيم. اگر برطرف نكنيم، اين بيماري‌ها، مهلك خواهد شد؛ هلاك معنوى و واقعى. هلاك جسمى كه چيزى نيست! اگر بيمارى مهلكى در ما باشد، يا احتمالش را بدهند، چقدر دستپاچه مى‏شويم؟ شب خوابمان نمى‏برد. بهترين دكترها را پيدا مى‏كنيم… آخرش چه؟ آخرش مردن است. حالا نشد، يك سال ديگر است، دو سال ديگر است، ده سال ديگر است. … هلاكت جسمانى اين است و اين‏قدر از آن مى‏ترسيم. هلاكت معنوى، يعنى براى ابد دچار خذلان و عذاب الهى شدن؛ يعنى در زندگى جاودان ابدى، از همه‏ نعمت‌ها و لذت‌ها و چشم روشنى‏هايى كه خداوند براى من و شما معين و مقرر كرده، محروم ماندن.۵
رمضان، فرصت تحول دروني انسان‌ها و جوامع اسلامي
اسلام‏ به‏ ما ياد مى‏دهد كه براى پيشرفت در دست‌يابى به هدفهاى دنيا و آخرت، بايد تحوّلى در درون انسان به وجود آيد. تا آن تحوّل در درون يك جامعه و در جوامع اسلامى به‏طور خاص ايجاد نشود و تا وقتى‏كه دلها با خدا آشنا نگردد و راه خدا به‏عنوان برترين راه و صراط مستقيم مورد توجّه و تبعيت قرار نگيرد، مشكلات جوامع اسلامى حل نخواهد شد. ماه رمضان كه يك ذخيره و عطيه و هديه‏ الهى است و در اختيار مردم مسلمان است، در درون خود، ارمغانهاى ارزشمندى را در همين جهت براى ما دارد.۶
راه‌هاي بهره‌مندي از اين فرصت
در ادامه به برخي از راه‌کارهاي عملي از نگاه مقام معظم رهبري، براي بهره‌مندي از فرصت ماه مبارک رمضان اشاره مي‌کنيم:
۱٫ روزه همه اعضا و جوارح
يك روايت از امام صادق -عليه الصّلاة و السّلام- است كه خطاب به محمد بن مسلم مى‏فرمايند:
يَا مُحَمَّدُ إِذَا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ لِسَانُكَ وَ لَحْمُكَ وَ دَمُكَ وَ جِلْدُكَ وَ شَعْرُكَ وَ بَشَرَتُك‏.۷
امام صادق به‏ اين‏ يار و شاگرد نزديك خودشان مى‏فرمايند كه: وقتى روزه مى‏گيرى، بايد شنوايى تو روزه‏گير باشد، بينايى تو روزه بگيرد، زبان تو روزه بگيرد، گوشت و خون و پوست و موى و بشر? [=پوست] تو روزه‏دار باشد؛ دروغ نگويى، انسانهاى مؤمن را دچار بلا نكنى، دلهاى ساده را اغوا نكنى، براى برادران مسلمان و جامعه‏ اسلامى توطئه درست نكنى، بدخواهى نكنى، بددلى نكنى، تهمت نزنى، كم‏فروشى نكنى، امانت‏دارى كنى. انسانى كه در ماه رمضان با كفّ‏ نفس [= خودداري] خود، از خوردن و آشاميدن و مشتهيات نفسانى و جنسى روزه مى‏گيرد، بايد زبان خود، چشم خود، گوش خود و همه‏ اعضا و جوارح خود را روزه‏دار بداند و خود را در محضر خداى متعال و دورى گزيده از گناهان بينگارد. دنباله‏ روايت مى‏فرمايد:
«فَلَا يَكُنْ يَوْمُ صَوْمِكَ كَيَوْمِ فِطْرِك‏»؛
روزِ روزه‏ تو، مثل روز فطر تو نباشد؛ مثل روزهاى عادّى باشد. روز ماه رمضان هم همان‏گونه رفتار كنى كه در روزهاى عادّى رفتار كردى. بايد به تربيت نفس توجّه كنى و اين فرصت را مغتنم بشمارى.۸
۲٫ استفاده از استغفار
چقدر مناسب و بجاست كه … با ورود در آستانه‏ ماه مبارك رمضان كه ماه رحمت و مغفرت الهى است، ما هم از كاستي‌ها و كجى‏ها و زشتي‌ها و بدي‌ها در درون و وجود خودمان، روبرگردانيم؛ يعنى استغفار كنيم. استغفار و توبه، يعنى‏ برگشتن‏ به‏ خدا، يعنى پشت كردن به بدي‌ها، يعنى همين ايجاد تحول:
«وَ أَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكمُ‏ ثمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلىَ أَجَلٍ مُّسَمًّى وَ يُؤْتِ كلُّ‏ ذِى فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِن تَوَلَّوْا فَإِنّى‏ أَخَافُ عَلَيْكمُ‏ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِير».۹
استغفار و برگشتن به خدا و اصلاح درونى در وجود خود ما، موجب خواهد شد كه خداى متعال، فضل و رحمت و بركت و قوّت و عزت خود را بيش از پيش بر ما نازل كند. همه‏ قشرها، چه امثال من و كسانى كه مسئوليتى دارند- كه ما بيش از ديگران بايد به خودمان برگرديم و در خود تجديد نظر كنيم و حاكميت هوا و هوس را در وجود خويش از بين ببريم- و چه آحاد مردم، به اين برگشت و اصلاح نياز دارند.۱۰
۳٫ استفاده از ظرفيت روزه و ادعيه ماه مبارک
به فضل الهى، پيروان مكتب اهل بيت: از ادعيه‏اى كه در ماه رمضان از آن بزرگواران مأثور است، با آن دل‌هاى روشن و آگاه، از مناجات‌ها و دعاها و راز و نياز با خداى متعال در شب‌ها و روزها و سحرهاى اين ماه مبارك، برخوردار بوده‏اند. كسى كه با زمزمه‏ امام سجّاد -عليه الصّلاة و السّلام- آشنا باشد، خوب مى‏فهمد كه علّت انقطاع ما از راه خدا، علّت دورى ما از معنويات، علّت محروميت ما و امثال ما از دست‌يافتن به آن مقامات معنوى و ملكوتى، گرفتاري‌هايى است كه در اثر پيروى از شهوات و اطاعت از نفس امّاره، دچار آن مى‏شويم.۱۱
عزيزان من! فرصت روزه و امساك و فضاى عبادت و معنويت را قدر بدانيم و قدرى خودمان را به خدا نزديك كنيم. از گناهان دورى كردن، به قُربات و اعمال عبادى هرچه نزديك‏تر شدن، اخلاق و رفتار و صفات و خصال انسانى را هرچه در خود زنده‏تر و فعّال‏تر كردن، امورى است كه در اين ماه مى‏تواند حقيقتاً براى هركسى و براى هر مجموعه‏اى، مايه‏ بركت باشد. از قرآن، درس بگيريم. از دعاها، درس و حكمت بياموزيم. قدرى در هدف از خلقت خود، در آفرينش خود، در نعمت‌هاى‏ بزرگ‏ خداى‏ خود و در وظايف عظيمى كه بر دوش ماست، تأمّل و تدبّر كنيم. در مرگ و حساب الهى و ارزش عبادات و اعمال، آن‏گاه كه همراه با اخلاص باشد، تأمّل كنيم‏.۱۲
۴٫ استفاده از فرصت شب قدر
ماه رمضان، وقت‏ استغفار و دعا و انابه است. دو شب از شب‌هاى مشتبه به قدر و محتمل‌القدريه گذشت- شب نوزدهم و شب بيست و يكم- اما شب بيست و سوم در پيش است؛ آن را قدر بدانيد. از اوّل شب بيست و سوم، از هنگام غروب آفتاب، سلام الهى- «سلام هي حتّى مطلع الفجر» شروع مى‏شود، تا وقتى‏كه اذان صبح آغاز مى‏گردد. اين چند ساعتِ اين وسط، سلامِ الهى و امن الهى و خيمه‏ رحمت خداست كه بر سراسر آفرينش زده شده است. آن شب، شب عجيبى است؛ بهتر از هزار ماه، نَه برابر آن؛ «خَيرٌ مِن ألفِ شَهرٍ». هزار ماه زندگى انسان، چقدر مى‏تواند بركات به وجود آورد و جلب رحمت و خير كند! اين يك شب، بهتر از هزار ماه است. اين، خيلى اهميت دارد. اين شب را قدر بدانيد و آن را به دعا و توجّه و تفكّر و تأمّل در آيات خلقت و تأمّل در سرنوشت انسان و آنچه كه خداى متعال از انسان خواسته،… بگذرانيد.۱۳
۵٫ انس با قرآن
اين ماه، همچنين بهار قرآن است. انس با قرآن، معرفت اسلامى را در ذهن ما قوى‏تر و عميق‏تر مى‏كند. … انس با قرآن، يعنى قرآن را خواندن و باز خواندن و باز خواندن و در مفاهيم قرآنى تدبر كردن و آن‏ها را فهميدن. فارسى‏زبان‌ها مى‏توانند از ترجمه‏ قرآن استفاده كنند و كلمات قرآنى را به طور تقريب بفهمند و مضامين آيات قرآن را دريابند و در آن‏ها فكر و تأمل كنند. اگر در آيات قرآن تأمل بكنيم، اراده و استقامت ما قوى‏تر و بيشتر از اين خواهد شد. همين آيات قرآنى است كه توانست در روزگارى، انسان‏هايى را تربيت كند كه با دنياى كفر و ظلمات بستيزند. همين معارف است كه ملت بزرگ ما را وادار كرد و مجهز نمود كه با دنياى مدرن مظلم[=تاريک] جاهليت، جاهليت مدرن و جاهليت قرن بيستم مقابله كند. اميدواريم ملت ما روز به روز به قرآن و حقايق قرآنى نزديك‏تر بشوند.۱۴
راه حفظ برکات ماه مبارک
يك نكته اين است كه همه‏ مردم و بالخصوص‏ جوانان‏ عزيز، اين ارتباطى را كه به بركت اين روزهاى مبارك و شب‌هاى نورانى با خداى متعال پيدا كرده‏اند، نگذارند قطع شود. اين رابطه‏ با خدا را حفظ كنيد. وسيله‏ حفظ اين رابطه هم در اختيار همه هست. اگر همين نماز پنج‏گانه، با توجه، با حضور قلب و با اين توجه كه در مقابل خدا ايستاده‏ايم، خوانده شود، بهترين رابطه است و روز به روز دل شما را نورانى‏تر خواهد كرد. آن جوان‌هايى كه شب‌هاى قدر در مساجد، حسينيه‏ها و حرم‌هاى مطهر گرد هم آمدند، گريه كردند، دعا خواندند، قرآن سر گرفتند، احيا گرفتند و دل‌هايشان را با نور محبت الهى نورانى كردند، اين رابطه را حفظ كنند كه از آن بهره‏مند خواهند شد. إن شاء الله در طول زمان، در سال‌هاى ديگر، روز به روز اين رابطه بيشتر خواهد شد. انسان، از اين راه هست كه به كمال مطلوب و غايت خلقت خود دست خواهد يافت. موفقيت در همه‏ ميدان‌هاى زندگى هم به همين وابسته است.۱۵

مهدي تديني*
tdmahdi@yahoo.com*
پي‌نوشت‌ها
۱٫ خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران،۱۰/ ۰۱/ ۱۳۶۹٫
۲٫ سخنرانى در اجتماع بزرگ مردم مشهد و زائران حضرت رضا۷، ۰۲/ ۰۱/ ۱۳۶۹٫
۳٫ خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران، ۱۶/ ۰۱/ ۱۳۷۰٫
۴٫ بيانات در روز اول ماه مبارك رمضان، ‏۰۴/ ۱۲/ ۱۳۷۱٫
۵٫ همان.
۶٫ بيانات در ديدار مسئولان و كارگزاران نظام، به مناسبت عيد سعيد فطر ۰۴/ ۰۱/ ۱۳۷۲٫
۷٫روضة الواعظين، محمد بن احمد فتال نيشابورى، قم، انتشارات رضى، چاپ اول، ۱۳۷۵ ش، ج‏۲، ص۳۵۰٫
۸٫ بيانات در خطبه‌هاي نماز جمعه تهران،۱۲/۱۰/۱۳۷۶٫
۹٫ «و اينكه: از پروردگار خويش آمرزش بطلبيد؛ سپس بسوى او بازگرديد؛ تا شما را تا مدّت معيّنى، (از مواهب زندگى اين جهان،) به خوبى بهره‏مند سازد؛ و به هر صاحب فضيلتى، به مقدار فضيلتش ببخشد! و اگر (از اين فرمان) روى گردان شويد، من بر شما از عذاب روز بزرگى بيمناكم»، سوره هود: ۳٫
۱۰٫ پيام به ملت شريف ايران، به مناسبت حلول سال نو، ۰۱/ ۰۱/ ۱۳۶۹٫
۱۱٫ همان.
۱۲٫ خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران، ‏۰۴/ ۱۰/ ۱۳۷۷٫
۱۳٫ خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران، ‏۱۲/ ۱۱/ ۱۳۷۵٫
۱۴٫ خطبه‏هاى نماز جمعه‏ تهران،‏ ۱۰/ ۰۱/ ۱۳۶۹٫
۱۵٫ خطبه‏هاى نماز عيد سعيد فطر، ‏۰۲/ ۰۸/ ۱۳۸۵٫