New Page 2

برگرفته از سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جعفر ناصری حفظه الله

اشاره

یکی از بحث‌های مهم و چالش برانگیز در فضای کنونی حوزه اخلاق عملی، لزوم تقید به اعمال عبادی و مستحبات است. عده‌ای با برخی ادعاها تقید به اعمال صالح را برای رسیدن به مقامات معنوی لازم و ضروری نمی‌دانند. در این نوشتار که برگرفته از سخنان استاد گرامی، حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ جعفر ناصری –دام عزّه- است این موضوع، بررسی شده است.

مقدمه

گاهی برخی شبهه‌ها، راه را برای مردم تا حدودی مبهم می‌کند و شفافیت راه، در بعضی اذهان کمرنگ می‌شود؛ از جمله در این چند ساله یک خلطی میان برخی علاقه‌مندان به سلوک و معنویت پیش آمده که تصور می‌کنند در مسیر رشد و معنویت، سعی و تلاش لازم نیست؛ عبادت‌های زیاد و تقید به مستحبات و نوافل و غیره ضرورتی ندارد. می‌گویند: این‌ها کار مقدسین و زهاد است و اهل معنا نیازی به این همه سعی و تلاش ندارند؛ بلکه با محبت، همه کارها درست می‌شود. این افراد، گاهی این عبارت را دست‌آویز قرار می‌دهند كه: «جَذْبَةٌ مِنْ جَذَباتِ الرَّحْمنِ تَوازىٰ عَمَلَ الثَّقَلَيْنِ»؛۱ یعنی جذبه‌ای از جذبه‌های رحمانی، با عمل جن و انس برابری می‌کند. برخی هم بوده و هستند که با نفی سیرۀ علمای ربانی، شیوه‌ای مخصوص برای خود اتخاذ می‌کردند و در نتیجه در هفته‌ای دو شب می‌نشستند و ساعتی با صدای خوب، حافظ می‌خواندند و مقداری هم گپ و گفتی می‌کردند و می‌رفتند؛ در حالی که این کار، دردی را درمان نمی‌كند و این روش، حركتی باطنی به انسان نمی‌دهد؛ غیر از اینكه اگر افرادی كه دور هم می‌نشینند، بسیار همرنگ و مأنوس باشند، این‌گونه جلسات یك مُسكّن روحی برای این‌ها در هفته است. خدا رحمت كند آیت الله كشمیری را؛ اسمِ این سبك كه می‌آمد، مکدّر می‌شد و می‌فرمود: «چرا شما این‌قدر پرت و دور هستید؟ چه را با چه مقایسه می‌كنید؟ مثلاً یك ساعت حافظ خواندن را با ذکر و عبادت خدا مقایسه می‌کنید؟» البته این‌صحبت‌ها –خدای ناکرده- به معنای اهانت به مقام ارجمند جناب حافظ و اشعار بلند او نیست.

این تفکرات و این مقایسه‌ها، از اساس باطل است و عده زیادی با همین تفکر و دسیسه شیطان، از مسیر خارج شده‌اند و عمر را از دست داده‌اند؛ خصوصاً که این نوع تفکر، مطابق میل نفسانی و سازگار با تنبلی و سستی هم هست.

با توجه به آسیب‌های فراوانی که این نوع تفکرات در پی دارد، در ادامه چند نکته در مورد سبک و روش فوق بیان خواهیم کرد:

۱٫سعی و تلاش، لازمه محبت

لازمه محبت، تلاش برای رسیدن به محبوب و تحصیل رضایت اوست؛ زیرا هیچ‌گاه نمی‏توانی تمام شب را بخوابی و بگویی اهل محبتم. خداوند به حضرت موسی علیه‌السلام می‏فرماید:

كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ يُحِبُّنِی وَ إِذَا جَنَّهُ‏ اللَّيْلُ‏ نَامَ‏ عَنِّی‏؛۲

دروغ می‏گوید كسی كه گمان می‌کند من را دوست دارد؛ در حالی که وقتی شب او را فرا می‌گیرد، غافل از من می‌خوابد.

هر محبی، دوست دارد با محبوب خود خلوت کند و با او باشد. هر محبی تلاش می‌کند همان‌طور باشد که محبوبش می‌خواهد و مو به مو دستورات او را عمل کند، تا به رضایت او دست یابد؛ لذا هر چه محبت سالکی بیشتر می‌شود، اطاعت و تبعیت او از دستورات شرعی افزایش می‌یابد. محب نسبت به محبوب و هر چه به او تعلق دارد غیرت پیدا می‌کند؛ لذا نمی‌تواند از کنار خواسته‌های محبوب خود، راحت بگذرد؛ حتی اگر یک مستحب و مکروه کوچک باشد.

اگر واقعاً اهل محبتیم، یا خواهان رشد هستیم، نباید شبى از دست ما برود، اصلاً خواب معنا ندارد. خوابى كه رفع ضرورت كند، لازم است؛ اما بیش از آن، مایه ضرر و خسران است.

به هر حال سعى و تلاش، حتى در بعضى امور معنوى، یک سری آثار وضعى و یك موفقیت‏هایى به دنبال دارد؛ مثل برخی افراد که علاوه‌بر فعالیت شغلی‌شان، برنامه‌ای بسیار منظم و قوی برای عبادت و ارتباط با خدا دارند. آدم از عشق این‌ها تعجب می‌كند. وقتی این‌ها را نگاه می‌كند، خیلی رغبت معنوی در او احیا می‌شود. به قول حافظ:

قومی به جدّ و جهد گرفتند وصل دوست قومی دگر حواله به تقدیر می‌کنند

یك نفر، این‌گونه كار می‌كند و زحمت می‌کشد و عده‌ای هم با تنبلی و خوش خیالی و انتظارات بیجا، عمر و جوانی را هدر می‌دهند. برای ما همیشه این فرصت‌ها نخواهد بود. با این ضعف‌هایی که در عمل از خودمان نشان می‌دهیم، خیلی آدم‌های خوب و قدرشناسی باشیم، فقط مستحق لطمات نمی‌شویم. گاهی یك خطا، باعث می‌شود ما را دور کنند. ما باید از عمر، از فرصت‌ و فضای موجود بیشترین استفاده را بكنیم. همیشه زمان، این‌جوری نمی‌ماند. گاهی یك سری مشكلاتی پیش می‌آید كه كمر مرد را می‌شكند و او را از ادامه راه باز می‌دارد.

برای اینكه انسان یك فضل طلبگی ‏نصیبش شود، یا به قوۀ استنباط برسد، گاهی اساتید می‌فرمایند هشت ساعت در شبانه روز باید كار علمی كرد و واقعاً هم كار می‏خواهد؛ ولی چرا بیشتر افراد، وقتی در مسیر معنویت قرار می‌گیرند، می‌خواهند با قدم اول، كوتاه‌ترین راه را پیدا كنند؟ همه می‌خواهند كم‌ترین وقت و نیرو را برای این قضیه بگذارند و دنبال راه میان‌بُر می‌گردند؛ غافل از اینکه عده زیادی با این خیالات، مدتی رفتند و زمین خوردند، بعد از آن به گوشه‌ای نشستند. اگر بنا شود به كسی عنایتی شود و كسی را به سمت اعتدال ببرند و قلبی سالم نصیب كسی شود، پایه‌اش فقط بر سعی و تلاش است. فضل خداوند هم‏ همراه همین سعی و تلاش‌ها روزی می‌شود.

البته انسان باید در اوج تلاش و کوشش باشد؛ ولی به عمل و تلاش خود امیدوار و متکی نباشد؛ بلکه به فضل و رحمت الهی دل ببند.

۲٫عدم حصول محبت بدون سعی و تلاش

محبت، بدون سعی و تلاش اولیه به‌دست نمی‌آید؛ چون محبت، فرع ‏بر معرفت است. انسان، مادامی که کسی را درست نشناسد، نمی‌تواند به او علاقه و محبت داشته باشد.

از طرفی معرفت هم فرع بر جهاد و تلاش عملی است. معرفت، فرع ریاضات شرعی است تا با انجام آن‌ها، نفس از تعلقات عادی دست بردارد و مستعد معرفت بشود. انسان، تا با جهاد با نفس، قلب را از تاریکی و سختی نجات ندهد، نور معرفت در آن نمی‌تابد. قرآن هم می‌فرماید:

وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ؛۳

و آن‌ها كه در راه ما [با خلوص نيّت] جهاد و تلاش كنند، قطعاً به راه‌هاى خود، هدایتشان خواهیم كرد؛ و خداوند با نیكوكاران است.

من باید با جهاد نفس از این اسارت بیرون بیایم، تا به معرفت و محبت برسم. من كه حتی محدودۀ دایره محبتم‏ همان محدودۀ دایره نفس است و شیاطین فریبم می‌دهند، باید از زوایای نفسانی -ولو بالنسبة- خارج و بر نفسم مسلط بشوم، تا بتوانم خودم را بشناسم، خدای خودم را بشناسم و معرفت‏ پیداكنم. در چنین شرایطی، هنگام خواب دیگر به‌سبب محبت، اصلاً خوابم نمی‏برد و حالتی به دلم حاكم است كه با خدای متعال ارتباط دارد و مجذوب حق تعالی است. بله؛ این جذبه، از همه آن اعمال بالاتر است؛ منتها بدون سعی و تلاش به‌دست نمی‌آید. این محبت را اگر به كسی دادند، جنسش از آن عمل بالاتر است. كسی كه مرتّب به نماز مستحبی می‌ایستد -كه باید هم بخواند و باید هم ما بخوانیم- برای این است كه به آن محبت برسیم و جنس ذاتمان و صفاتمان و روحمان ‏یك جنسِ محبّتی بشود. همان کسی هم كه می‏خواهد اهل محبت بشود، تنها راهش سعی و تلاش و عمل صالح و ارتقای نیت خالص است.

۳٫تأکیدات بی‌شمار قرآن و روایات بر عمل

ما برای اینکه دچار انحراف و فریب شیطان و نفس نشویم، باید حرکتمان را با قرآن و روایات تنظیم کنیم. در همین بحث، آیات و روایات بسیاری وجود دارد که بر انجام اعمال صالح تأکید می‌کند. آیا قرآن، صریح‌تر از این بگوید که:

وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏؛۴

و اینكه براى انسان، بهره‌اى جز سعى و كوشش او نیست.

یا در روایات اهل بیت: روایات باب عمل و باب جهاد و باب استقامت، باب تنبلی و سستی و … را ببینید، بعد قضاوت کنید که آیا این نوع تفکرات با دستگاه اهل بیت: مطابق است؟

حضرت امیرعلیه‌السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند:

لا تَكُن مِمَّن يَرجو الآخِرَةَ بِغَيرِ العَمَلِ… يُحِبُّ الصّالِحينَ و لا يَعمَلُ عَمَلَهُم، و يُبغِضُ المُذنِبينَ و هُوَ أحَدُهُم …!؛۵

چونان كسى مباش كه بدون عمل، به آخرت امید مى‌بندد… مردمان نیك‌كردار را دوست مى‌دارد؛ اما اعمال آن‌ها را انجام نمى‌دهد، گنهكاران را دشمن می‌دارد؛ اما خود در جرگه آن‌هاست…

مؤمن باید قلبی بزرگ داشته باشد که جای «لَيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» را بشناسد و بداند این تابلو را کجا قرار دهد و تابلوی «وَعَلَى اللهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»۶ را نیز کجا قرار دهد. باید همۀ آن‌ها را کنار یکدیگر قرار دهد و بهره ببرد؛ نه‌اینکه یکی را بگیرد و آن‌را با بقیه معارض ببیند.

انسان آرام و ملایم برود؛ اما مداوم برود. بعضی‌ از این سستی‌ها و رها‌کردن‌ها و نیز پشت کردن به عبادت و ذکر خدا، عقوبت‌های سنگین دارد. قرآن هشدار می‌دهد:

وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْری فَإِنَّ لَهُ مَعيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى؛۷

و هر كس از یاد من روى‌گردان شود، زندگى [سخت و] تنگى خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور مى‌كنیم!

جای این بار هیچ جا نیست، مگر بر دوش خود فرد. خراب کردن و درست کردن آن، به دست خود فرد و منوط به رفتار خودش است. اینکه برخی منتظر هستند یک نفر از آسمان هفتم برسد و دستش را بگیرد و به قله‌ فلان برساند، اصلاً چنین چیزی صحیح نیست.

شما ببینید برای امام‌زاده‌ها که فرزندان اهل بیت: هستند، چنین چیزی صادق نبوده است و الّا باید همه آن‌ها در بهترین مقام می‌بودند؛ در حالی که میان آن‌ها هم سلسله مراتب هست. اینطور نبوده که یک نفر دستشان را گرفته باشد و برده باشد به اوج برساند و بگوید: هر چه هم خراب کنی، طوری نیست؛ جای شما همیشه اینجاست.

یک فرصتی را خدای متعال به ما داده که می‌توانیم استفادۀ صحیح کنیم یا خراب کنیم. رفت و آمد و صعود و نزول، جالب نیست. قدم را انسان آرام بردارد، اما مداوم بردارد.

یکی از دوستان می‌گفت که یک سال از زندانی بازدید کردم. با جوانی که آلوده به مواد مخدر بود صحبت کردیم. آن جوان گفت: «بیرون زندان، دیگر نمی‌توانستم ترک کنم؛ لذا کاری کردم که مرا بیاورند زندان تا راحت‌تر ترک کنم». این دوستمان می‌گفت: یکی دو سال بعد دوباره آن جوان را در زندان دیدم و گفتم: «چرا دوباره آمدی زندان؟» گفت: «حاج آقا از زندان که می‌روم خانه، دفعات اول که دوباره شروع به مصرف مواد می‌کنم، خیلی لذت دارد؛ در آسمان‌ها پرواز می‌کنم. من عادت کرده‌ام؛ هر چند وقت یک بار خودم را می‌اندازم زندان، ترک می‌کنم که بروم خانه، و از نو شروع کنم، صفایی دارد». برخی هم با راه خدا همین کار را می‌کنند؛ در حالی که ما چنین حقی نداریم. هر چند وقت یك بار، توجهاتی می‌شود و حالاتی می‌آید، بعد با تنبلی و سستی از دست می‌دهیم و آن وقت همین گونه می‌شود. نباید با این قضیه شوخی کرد و آن را کوچک گرفت. چطور کسی جرأت می‌کند با راه خدا بازی کند؟

۴٫وجود تلاش فراوان در سیره اهل بیت: و اصحاب ایشان

اگر به سیره عملی اهل بیت: و اصحابشان نگاه کنید، می‌بینید چه عبادت‌ها و مجاهدت‌هایی می‌کردند! چقدر اهل قرآن و نوافل و مستحبات بودند! مگر نه این است که اهل بیت: الگوی ما هستند؟

همچنین سیرۀ عالمان صالح، همین بوده است. این بزرگواران، چه تقیداتی به سحر و توسل و تلاوت قرآن و نمازهای مستحبی، مانند نماز جعفر طیار۷ و زیارت عاشورا با صد لعن و صد سلام و غیره داشتند.

جالب است بدانید بعضی بزرگان که مشهور به طریق محبت هستند و در اواخر عمرشان، کمتر به عبادات عملی می‌پرداختند، خودشان نقل می‌کنند که در جوانی چه عبادت‌ها و تلاش‌های عملی داشته‌اند؛ منتهی ما معمولاً اواخر عمر این بزرگواران را ملاک قرار می‌دهیم و می‌خواهیم ابتدای کار خود را با انتهای کار ایشان تنظیم کنیم.

۵٫منوط بودن آثار و برکات بر عمل صالح

آثار و برکات و مراتب در آیات و روایات، بر عمل و تلاش مترتب شده است. هیچ جا ننوشته که بدون تلاش و بدون دلیل، چیزی به کسی داده شده است. البته منظور از عمل، صرفاً عمل جوارحی نیست؛ بلکه اعم از عمل جوارحی و عمل جوانحی است؛ منتها تا کسی در ابتدا تقید به اعمال جوارحی نداشته باشد، نمی‌تواند به اعمال جوانحی مانند ذکر قلبی دائم دست یابد. در ادامه برای نمونه، به چند موضوع مهم که در آیات و روایات مشروط بر عمل صالح شده است، خواهیم پرداخت:

الف. هدایت بیشتر

هر چه انسان عملی خدایی و نفْسی قدسی داشته باشد، از عالم انوار، بیشتر هدایت می‌شود و حرکت‌هایش تنظیم می‌گردد. اگر تقید به اعمال صالح نداشت، از ناحیۀ شیاطین به او افکار و راه‌های باطل القا می‌شود. شیطان بر اثر دوری ما از عبادات و یاد خدا، ما را مانند یک عروسک حرکت می‌دهد. خود قرآن می‌فرماید:

وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرينٌ؛۸

و هر كس از یاد خدا روی‌گردان شود، شیطان را به سراغ او می‌فرستیم؛ پس همواره قرین اوست.

جدیت در عمل و کثرت آن، تنها ابزاری است که دست ماست. قوه خیال ما دائم برای خود حرکت دارد و از اطراف تغذیه می‌شود. وقتی شما شروع کردید به قرائت قرآن یا به ذکر یا اعمال و ادعیه، کم کم شیطان و القائات منفی و تاریکی و تنگی، جای خود را به نورانیت و سبک‌بالی، روشنی راه و … می‌دهد. هر چند ابتدای راه، همین تقیدات عملی هم در محدودۀ خیال باشد؛ ولی این خیال، با آن خیال خیلی متفاوت است. با این تقیدات عملی، آرام آرام زمینۀ رشد در عمل فراهم می‌شود. هر چه بیشتر مقید شویم، بیشتر زمینه رشد ما فراهم می‌شود. قرآن می‌فرماید:

وَ الَّذِينَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدىً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ؛۹

كسانى كه هدایت یافته‏اند، خداوند بر هدایتشان می‌افزاید و [روح] تقوا به آنان می‌بخشد.

مؤمن، از اعمال صالح، دلش آرام می‌گیرد. هر ذکر و عملی را انسان با شرایط دنبال کند، ابتدایش با انتهایش متفاوت است و کم کم برکات بیشتری به همراه دارد.

خدای متعال، نفس و روح آدمی را به گونه‌ای خلقت کرده است که هرچه بیشتر تلاش کند، نفسش بیشتر به سمت لطافت می‌رود. سعی‌ها، عبادات، اذکار و اوراد، مواظبت‌ها و توسلات، برای انسان لطافت می‌آورد. لطافت که حاصل شد، جنس نفس از جنس ثقل و درگیری دنیایی و اشتغال بیرون می‌آید و آرام آرام، سفرش شروع می‌شود. روح که لطیف شد، آزاد می‌گردد. از زمین کنده شده، سال‌های طولانی راه می‌افتد.

ب. تسهیل امور

در روایات است كه اشتغال به قرائت قرآن، تسبیح و تقدیس خدای متعال و دعا و استغفار بعد از نماز صبح، انسان را به رزق نزدیك‌تر می‌كند تا حركت و سعی و تلاش ‏ظاهری و بدنی؛ از امام صادق۷ روایت شده:

مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ وَ تَمَكَّثَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ كَانَ أَنْجَحَ‏ فِی‏ طَلَبِ‏ الرِّزْقِ‏ مِنَ الضَّرْبِ فِی الْأَرْضِ شَهْراً وَ اجْتَهِدْ أَنْ لَا تَتَكَلَّمَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ أَنْ تَكُونَ مُشْتَغِلًا بِالدُّعَاءِ وَ بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ؛۱۰

کسی که نماز صبح را به جای آورد و در جای خود درنگ کند [و به تعقیب و دعا مشغول باشد] تا خورشید طلوع کند از اینکه یک ماه در زمین به دنبال روزی بدود بهتر است. و تلاش کن قبل از طلوع خورشید صحبتی نکنی و به دعا و قرائت قرآن مشغول باشی.

چون یك پشتوانه عظیمی از عالم معنا باید دست به دست هم بدهند، تا یك نفر كارهایش سهل و آسان بشود.

منتها مشکل این است كه ما در امور معنوی، خیلی نقدنگر می‌شویم و می‌خواهیم یک روزه همه ‏مشكلاتمان حل شود؛ درحالی كه حقیقتش این است كه عالم مقدرات و سرنوشت‌ها فصل فصل است. شما در این ‏فصل، اعمال خیر را انجام بده و در آینده‏ای نه چندان دور، بركاتش را درو كن.

برخی افراد كه در این مسیر قرار می‌گیرند و برنامه عبادی مناسبی دارند، مشكلات در سیر زندگی آینده آن‌ها پیشاپیش برداشته می‌شود. تا به حال بنا بوده است مثلاً این آقا مشکلاتی در زندگی داشته باشد؛ اما با عبادت و ذكری كه الآن دارد، خطرات و مشكلات آینده از سر راهش برداشته می‌شود. اگر کمی بیشتر عمل کند، خوشبختی به سمت او هجوم می‌آورد. اگر کمی بیشتر مقید باشد، برای ذریه‌اش هم نصیب‌هایی می‌رسد.

بشر، مهمان تعهد و اراده و سخت‌كوشی و تلاش خودش است. برخی علاقه‌مندان به عالم معنا، سالیانی را با خیالات موهوم از دست می‌دهند. بعد از چندین سال كه گذشت، یك تكان می‌خورد و نگاه به خودش می‌كند؛ می‌بیند هیچ كاری نكرده است، هزار رقم گرفتاری هم به جانش افتاده و همه فرصت‌ها را با خیالات و خواب از دست داده است.

می‌بیند سال‌ها است با خود می‌گوید من قرار است در آینده به آسمان هفتم بروم؛ در حالی که هنوز هیچ اتفاقی نیفتاده و نخواهد افتاد.

آینده هر كسی را می‌خواهید ببینید، عمل فعلی او را نگاه بكنید و معدّل تقریبی را به او بدهید. مگر اینکه به خود بیاید و عزمی آهنین به كار بزند، وگرنه موفقیت و رشد، به كسی پیش‌فروش نشده است. آن‌ها كه انبیا و بهترین بندگان خدا بودند، در قرآن ببینید خدا با ایشان چگونه برخورد کرده است و چه جور از آن‌ها انتظار سعی و تلاش داشته است.

بنا نیست مجانی و با تنبلی چیزی به كسی بدهند. اگر این بنا بود که همه مردم از انبیا و اولیا شده بودند. اگر در طول تاریخ، عده‌ای نصیبی برده‌اند، حاصل تحمل زحمات و صدمات، خون دل‌ها و گریه و ارتباط با قرآن و توسل به اهل بیت: است.

مهم این است كه چه كار داری می‌كنی كه منتظر یك نتیجه عالی هستی. یك سال، دو سال، سه سال به پشت سرت نگاه بكن؛ می‌بینی كه سیر نزولی، همه‌اش آفت، خوب چه زمانی آدم می‌خواهد جبران كند؟ چقدر می‌خواهد دلش خوش باشد؟! اگر خدای متعال برای کسی رزقی -حتی از جهت حیثیت‌های اجتماعی- قرار می‌دهد، حاصل بزرگواری و كرامت نفس است، نه معلول طلب‌كاری و تنبلی.

ج. درجات برتر در برزخ و قیامت

در نفس، کوه موانعی هست که اگر کسی با سعی و تقید به اعمال صالح، این موانع را رد نکند، در برزخ باید بدود و گرفتاری‌هایش را پس بدهد.

حد و حدود افراد و سعی و تلاش‌ها و ظرفیت‌هایشان با جایگاهی كه در برزخ و قیامت به آن می‌رسند، تناسب دارد؛ كما اینكه بهشت هم مراتب دارد. بهشت افراد هم با هم متفاوت است و طبقات دارد و هر كسی را به هر قسمتی از بهشت راه نمی‌دهند.

بترسیم از وقتی که انسان پیر و سست می‌شود و تمام بلند پروازی‌هایش از بین می‌رود. حالت یأسی به او دست می‌دهد و طولی هم نمی‌كشد كه می‌بیند باید برود. از وقتی كه مرگ بر انسان مسلط شود، همیشه شكستگی در آن هست تا قیامت؛ مگر كسی كه از تمام توانش استفاده كرده باشد که خداوند متعال به او یك حالت نشاطی می‌دهد.

ان‌شاءالله خداوند به همه ما توفیق سعی و تلاش بیشتر برای انجام اعمال صالح و عبادات و تمسک به سیره اهل بیت: و حواریون ایشان و علمای صالح عنایت فرماید و ما را از رهروان جدّی و با ارادۀ مسیر خودسازی قرار دهد؛ آمین.

پی‌نوشت‌ها

1. این عبارت در بسیاری از کتب عرفانی و اخلاقی آمده است؛ اما در منابع روایی به عنوان روایت نقل نشده است. ر.ک : شرح فصوص (خوارزمى)، ج۱، ص۳۰؛ مشارق الدراري، ص۴۲۶؛ مصباح الأنس، ص۵۹؛ إحياء علوم الدين، ج۱۲، ص۶۰، شرح أصول كافي (صدرا)، ج‏۱، ص ۳۷۴٫

2. إرشاد القلوب، ديلمی، قم‏، شريف رضي‏، چاپ اول‏، ۱۴۱۲ ق‏، ج‏۱، ص ۹۳

3. سوره عنکبوت: ۶۹٫

4. سوره نجم: ۳۹٫

5. نهج البلاغة، سید رضی، قم، هجرت، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص ۴۹۸٫

6. ۶ . سوره مجادله: ۱۰٫

7. سوره طه:۱۲۴٫

8. سوره زخرف:۳۶٫

9. سوره محمد: ۱۷٫

10. بحارالأنوار، علامه مجلسى، بیروت، دار إحياء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج‏۸۳ ، ص۱۲۹؛ نیز ر.ک: همان، ص۱۳۳٫